كاهش وسعت حريق در مناطق تحت مديريت سازمان محيط زيست

به گزارش روز جمعه گروه علمي ايرنا ، ايران با دارا بودن چندين اقليم از تنوع زيستي بسيار غني و متنوعي برخوردار است و با وجود اينكه كشورمان از نظر جغرافيايي در بخش خشك و نيمه خشك قاره آسيا قرار دارد اما به دليل دارا بودن آب و هواي چهار فصل در مناطق مختلف، از محيط زيستي بسيار غني برخوردار است.
برهمين اساس سازمان حفاظت محيط زيست طبق تعاريف و معيارهاي جهاني محيط زيست، كشور را در چهار طبقه كلي محيط زيستي شامل پارك هاي ملي، آثار طبيعي ملي، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حيات وحش مشخص كرده است. اين طبقه بندي در سال 1974 ميلادي (1353 هجري شمسي) به مجلس ارائه شد و مورد تصويب قرار گرفت و بر اساس آن اختيارات قانوني و اداره كلي اين مناطق به سازمان محيط زيست واگذار شد بنابراين اكنون حدود 17 ميليون هكتار يعني 11 درصد از وسعت خاك كشور جزو مناطق تحت مديريت سازمان حفاظت محيط زيست قرار دارد.
بر اين اساس اكنون 22 پارك ملي شامل پارك ملي گلستان در استان گلستان، سرخه حصار در شرق تهران و درياچه اروميه، 20 اثر طبيعي ملي از جمله منطقه خشكه داران مازندران، منطقه دهلران چشمه قير، آب گرم، غار خفاش در ايلام، گونه گياهي سوسن سفيد گيلان، گونه گياهي لاله واژگون چهارمحال و بختياري، 93 منطقه حفاظت شده از جمله ارژن و پريشان ذخيره گاه زيستكره تالاب بين المللي فارس، ارسباران ذخيره گاه زيستكره آذربايجان شرقي، توران ذخيره گاه زيستكره سمنان و 34 پناهگاه حيات وحش از جمله ميانكاله ذخيره گاه زيستكره تالاب بين المللي مازندران، توران ذخيره گاه زيستكره سمنان، شادگان تالاب بين المللي خوزستان و بختگان تالاب بين المللي فارس جزو مناطق حفاظت شده به ثبت رسده اند.
مديريت اين مناطق به طور كامل بر عهده سازمان حفاظت محيط زيست است كه قطعا چالش ها و تهديداتي نيز به همراه دارد كه يكي از آنها كه شايد بتوان آن را در رده هاي اول چالش ها قرار داد آتش سوزي است كه با وقوع آن تمام زيستمندان در طبيعت مورد تهديد قرار مي گيرند.
سازمان حفاظت محيط زيست با هدف كاهش آتش سوزي در مناطق تحت مديريت خود اقدامات زيادي انجام داده كه اجراي طرح ديده بان آتش و استفاده از چادر آتشبان يكي از آنهاست كه در استان گلستان و در نقاط حساس پارك ملي گلستان اجرا شده است.
احصاء قوانين و مجازات هاي در قانون مجازات اسلامي و قانون شكار و صيد و هماهنگي با ادارات كل، پيگيري تحقق و تامين اعتبار تفاهمنامه سازمان محيط زيست و وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و موسسه مالي اعتباري كوثر با هدف تجهيز نيروهاي اجرايي سازمان و تحويل تجهيزات فردي و جمعي اطفاء حريق مبلغ 205 هزار و 574 ميليون ريال و تحويل آن به استانها برخي از اين اقدامات است.
تمام اين اقدامات موجب شد تا امسال شاهد كاهش وسعت آتش سوزي در مناطق تحت مديريت سازمان محيط زيست شويم و اين وسعت از حدود 29 هزار هكتار در سال 1396 به حدود 23 هزار هكتار در سال 97 كاهش يافت.

** مطالعه تعيين نياز آبي 32 تالاب و رودخانه
تالابها يكي از مهمترين اكوسيستم هاي طبيعي هستند و ارزش بسيار بالايي دارند كه بر اساس برآوردهاي صورت گرفته، ارزش اكولوژيكي بسيار زيادي نسبت به جنگل ها دارند و نقش زيادي در ترسيب كربن براي آنها ديده شده است، تالاب‌ها 3 درصد از سطح كره زمين را به خود اختصاص داده اند، اما 30 درصد ترسيب كربن را برعهده دارند اگر تالابها تخريب شوند به عنوان يك عامل تاثيرگذار بر انتشار گازهاي گلخانه اي عمل خواهند كرد.
تعديل و تعادل بخشي به سفره‌هاي زيرزميني به عنوان مانع بين آب هاي شور و شيرين از ديگر كاركردهاي تالاب‌هاست؛ همچنين به عنوان ذخيره‌گاه عمل مي كنند يعني آب را مانند اسفنج به خود جذب كرده و مانع بروز سيلاب مي‌شوند و در شرايط خشكي آب ذخيره شده را به طبيعت بر مي گردانند، همچنين حفظ تنوع زيستي و رونق اقتصادي از ديگر كاركردهاي تالاب ها است.
بر اين اساس حفظ اين اكوسيستم هاي آبي از ارزش بسيار زيادي برخوردار است كه در اين راستا بايد آب كه نياز اوليه حيات تالاب ها است، تامين شود.
در اين راستا سازمان حفاظت محيط زيست با همكاري وزارت نيرو و ساير دستگاه هاي مرتبط اقدام تعيين نياز آبي تالابها كرده كه امسال مطالعه تعيين نياز آبي 32 تالاب و رودخانه تمام و 18 مطالعه نيز در حال اقدام است.
مسئولان سازمان حفاظت محيط زيست معتقدند با توجه به شرايط منابع آبي كشور، براي تامين كامل حقابه تالابها فاصله زيادي دارند اما براي اينكه اين فاصله كاهش يابد سيستم نظارت و پايش را در برخي تالاب هاي كشور فعال كردند تا بر اساس آن ميزان آب تخصيص يافته را رصد كنند كه در اين كار با به نتيجه رسيدن نياز آبي تالابها به طور كامل اجرا خواهد شد.

** پروژه ارزيابي آسيب پذيري تالابهاي ثبت شده در رامسر سايت
وسعت تالاب هاي ايران 3 ميليون هكتار است كه از اين ميزان 1.5ميليون هكتار در رامسر سايت به ثبت رسيده است اين يعني اينكه 50 درصد تالاب هاي ايران در اين كنوانسيون ثبت شده است در واقع تالاب هايي كه از تنوع زيستي بالا و ارزش بين المللي برخوردار هستند در اين سايت ثبت مي شوند كه بايد به طور مداوم رصد شوند زيرا تاثير بسياري در بروز گرد و خاك دارند.
دو سال پيش پروژه ارزيابي آسيب پذيري رامسر سايتهاي ايران در سه حوزه زيستگاه، گونه و جامعه محلي ساكن در اطراف تالابها آغاز شد كه بر اساس آن ميزان آسيب پذيري تالابهاي ثبت شده در رامسر سايت به دست آمد.
بر اين اساس مشخص شد 37 درصد تالابهاي ثبت شده داراي سطح آسيب پذيري زيادي هستند يعني در شرايط تهديد جدي قرار دارند مانند تالابهاي هامون، اروميه، انزلي، بختگان، پريشان، گاوخوني، شادگان، پارك ملي بوجاق، 42 درصد داراي سطح آسيب پذيري متوسط هستند اما نياز به توجه بيشتري دارند تا به شرايط بحراني نرسند مانند تالابهاي يادگارلو، آلاگل، خورخوران، رودگز و رود حرا، اميركلايه، گميشان، قوري گل، كاني برازان، ميانكاله و قوپي بابا علي و 21 درصد در شرايط خوبي با سطح آسيب پذيري اندك قرار دارند كه تالابهاي شيدور، فريدونكنار، چغاخور، رود شور شيرين و حراي ميناب، خليج گواتر و هورباهو از اين دست تالابها هستند.
بنابراين با توجه به شرايط تالابها و بهره برداري بيش از حد از منابع آبي سازمان حفاظت محيط زيست در تلاش است تالابهايي كه اكنون در شرايط خوبي قرار دارند را حفظ كند تا به سمت بحراني شدن پيش نروند.

** ديگر اقدامات تالابي
افزايش همكاريهاي بين المللي و امور مربوط به كنوانسيون رامسر، ارتباط، آگاهي رساني، مشاركت، آموزش ، مديريت اكوسيستم هاي تالابي، برگزاري كارگاه هاي مشاركتي در استانهاي اصفهان، خوزستان، هرمزگان، آذربايجان غربي، كرمان، سيستان و بلوچستان، لرستان، چهارمحال و بختياري براي تدوين برنامه مديريت زيست بومي تالابهاي اين استانها و تعيين سه استان پايلوت اصفهان، كردستان و فارس براي اجراي برنامه مديريت زيست بومي برخي ديگر از اقدامات صورت گرفته در راستاي حفاظت از تالاب ها است.
معرفي 4 شهر تالابي به كنوانسيون رامسر براي ثبت جهاني مانند رشت براي تالاب عينك، گندمان تالاب گندمان، مريوان تالاب زريوار و ورزنه تالاب گاو خوني، تهيه و ارسال گزارش سه سالانه ملي كشور به دبيرخانه كنوانسيون رامسر، نهايي كردن سند راهبردها و برنامه عمل ملي تالابها و ارائه به هيات دولت، همكاري با وزارت امور خارجه و ساير دستگاه ها براي مشاركت با كشور افغانستان براي احياي تالاب هامون، همكاري با وزارت امور خارجه و ساير دستگاهها براي مشاركت با كشور عراق براي احياي تالاب هورالعظيم خوزستان و برگزاري كارگاه مشترك با كشور استراليا براي انتقال تجارب اين كشور در مورد حقابه هاي زيست محيطي از ديگر اقدامات سازمان محيط زيست براي حفاظت از تالابهاست.

**جمع آوري 300 نمونه بي مهره و مهره‌دار
بي مهرگان جانوراني هستند كه ستون فقرات و يا اسكلت استخواني ندارند، دانشمندان نزديك به يك ميليون گونه در حال حيات از بي مهرگان را شناسايي كرده اند اما فقط بخش كوچكي از تعداد كل بي مهرگان در حال حيات دنيا را تشكيل مي دهند، دانشمندان حدس مي زنند كه شايد 30 ميليون گونه در حال حيات از بي مهرگان در جهان وجود داشته باشد.
آنچه مسلم، اينكه بيش از 97 درصد از تمام گونه هاي جانوري در حال حيات بي مهرگان هستند كه عبارتند از بندپايان، كيسه تنان، خارپوستان، نرم تنان، كرم هاي حلقوي، اسفنج ها، كرم هاي پهن، نماتدها، روتيفرها، براكئوپودا و بريوزوآ (جانوراني خزه مانند) و ايران نيز با دارا بودن اقليم متنوع از تنوع زيادي از زمينه بي مهره ها برخوردار است.
جمع آوري 300 نمونه بي مهره و مهره‌دار، بازبيني و ساماندهي 950 نمونه مخازن علمي گروه جانوري، تكميل و ورود اطلاعات 280 نمونه در بانك اطلاعاتي گروه، ارائه گزارش نهايي و شناسايي و ساماندهي بيش از سه هزار نمونه نرم‌تن بخش بي‌مهرگان برخي از اين اقدامات است.

** تدوين عمل مديريت و حفاظت از گونه هاي جانوري
حدود هزار و 170 گونه مهره دار در ايران وجود دارد كه براساس فهرست سرخ IUCN (فهرست سرخ گونه هاي در خطر تهديد سازمان حفاظت جهاني) حدود 78 گونه از آنها در معرض تهديد قرار دارد، بر اين اساس سازمان حفاظت محيط زيست تهيه برنامه عمل حفاظت از گونه هاي در خطر انقراض و تهديد را در برنامه كاري خود قرار داده و تاكنون موفق به تهيه اين برنامه براي 9 گونه جانوري شده و تهيه و تدوين 10 برنامه ديگر را نيز در دستور كار دارد.
تاكنون برنامه عمل خرس قهوه اي، خرس سياه، گوزن زرد، تمساح پوزه كوتاه ( گاندو) ، سمندر لرستاني ، لاك پشت فراتي، ميش مرغ، غاز پيشاني سفيد و پلنگ تهيه و به استان ها ابلاغ شده است كه برخي از استان ها حتي موفق به دريافت اعتبارات براي اجراي آن شده اند.
همچنين تهيه برنامه عمل براي گونه هاي جانوري مانند شوكا، گورخر، آهو، قوچ و ميش، هوبره، بالابان، ماهي قزل آلاي خال قرمز، سمندر غار زي، افعي لطيفي و اردك سر سفيد نيز جزو برنامه هاي سازمان است.
بازبيني، شناسائي و ثبت اطلاعات بيش از 250 قطعه پرنده و 450 پستاندار، بررسي و اعلام پيشنهادها و راهكار در خصوص بيماري‌ ها و آفات در زيستگاه‌، پروژه مطالعه مورفولوژيك،‌ بيومتري و آماده‌سازي نمونه‌هاي راسته گوشتخواران موجود در مخازن، ارائه و ارسال پيشنهاد ثبت روز غار پاك به عنوان روز جهاني حفاظت از غارها به وزارت امور خارجه، راه اندازي سامانه اطلاعات غارهاي كشور و تدوين آيين‌نامه حفاظت و بهره‌برداري از منابع ژنتيكي كشور (ناتمام) از ديگر اقدامات صورت گرفته است.

** رويكردهاي سازمان محيط زيست
سازمان حفاظت محيط زيست در سال 97، رويكردهاي مختلفي نيز داشته كه زمينه سازي و تسريع روند راه اندازي قرق هاي اختصاصي، بازنگري و اصلاح دستورالعمل هاي شكار و صيد، ساماندهي مناطق شكار ممنوع، نظارت بر سرشماري حيات وحش، بازنگري و اصلاح مقررات، راه اندازي و پيگيري تكميل اطلاعات سامانه جامع شكار و صيد، جمع بندي و تكميل مستندات 31 قرق اختصاصي براي تصويب محدوده در شوراي عالي محيط زيست، تدوين شيوه نامه مشترك واگذاري قرق هاي اختصاصي با سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري جهت رفع مشكلات واگذاري قرق ها برخي از اين رويكردها است.

** مهمترين اقدامات انجام شده
تدوين و ابلاغ دستورالعمل صدور پروانه انتفاعي شكار چهارپا در موضوع تفاهم نامه با صندوق ملي محيط زيست، مشاركت در بازنگري و تدوين فهرست جديد طبقه بندي حفاظتي جانوران وحشي كشور، تصويب و ابلاغ طرح نهايي تابلوهاي تعيين محدوده قرق هاي اختصاصي و كنترل مجوزهاي واردات و صادرات گونه هاي كنوانسيون منع تجارت گونه هاي گياهي و جانوري در معرض خطر انقراض (سايتيس) براي مقابله با تجارت غير قانوني گونه هاي گياهي و جانوري در معرض خطر انقراض برخي از مهمترين اقدامات انجام شده است.
علمي 9014** 1055