از ثبت ركوردهای جدید تا چالش های ارزی در معاملات كالایی بورس

به گزارش روز سه شنبه ایرنا، با هدف شفاف كردن معاملات مواد و كالاهای پایه از جمله فراورده های نفتی، محصولات پتروشیمی، فلزی، معدنی و كشاورزی و همچنین بسترسازی برای صادرات منسجم آنها، روند ورود این محصولات به بورس و راه اندازی ابزارهای جدید مالی رو به افزایش است.
از مزایای عرضه محصولات در بورس، كنار گذاشتن دلالان و واسطه هاست كه باعث می شود سود اصلی عاید تولیدكنندگان شود.
همچنین با توجه به مشكلات شبكه بانكی و ناتوانی آنها در تامین مالی طرح ها و پروژه های اقتصادی، به تدریج نقش بازار سرمایه و اركان مختلف آن در تامین مالی طرح ها گسترش می یابد؛ بنابراین روز به روز توجه به بازار سرمایه و بورس كالا در حال افزایش است.
«حامد سلطانی نژاد» مدیرعامل بورس كالای ایران در روزهای پایانی سال 97 در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا به تشریح وضعیت معاملات بورس كالا و برنامه های توسعه و چالش های پیش روی آن پرداخت.

-ایرنا: حجم معاملات بورس كالای ایران به چه میزان رسیده و نسبت به دوره های زمانی گذشته چه تغییری داشته است؟
** سلطانی نژاد: ارزش كل معاملات بورس كالای ایران در دوره 11 ماهه ابتدایی سال 97 یك هزار و 567 هزار میلیارد ریال بوده است كه ركورد جدیدی در ارزش معاملات از ابتدای راه‌اندازی بورس كالای ایران به شمار می‌رود. ارزش كل معاملات نسبت به دوره مشابه در سال گذشته ۶۰ درصد افزایش داشته است.
از كل معاملات انجام گرفته ۷۷۳ هزار میلیارد ریال ارزش معاملات بازار فیزیكی بوده و ۸۸۴ هزار میلیارد ریال نیز ارزش معاملات اوراق بهادار مبتنی بر كالا است.
بازار فیزیكی بورس كالای ایران در دوره مورد اشاره با رشد ۷۳ درصدی ارزش معاملات رو به رو شده است و سهم قراردادهای نقدی از ارزش كل معاملات بازار فیزیكی با ارزش معاملاتی ۴۷۷ هزار میلیارد ریال ۶۲ درصد بوده است. معاملات سلف با ۲۹۶ هزار میلیارد ریال سهم ۳۸ درصدی را از این معاملات كسب كرده است.
ارزش معاملات محصولات صنعتی و معدنی با ۲۸۳ هزار میلیارد ریال در ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۷ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۵ درصد رشد داشته است.
در بازار پتروشیمی بورس كالای ایران بیش از چهار میلیون و ۲۳۲ هزار تن انواع محصولات به ارزشی بیش از ۲۶۶ هزار میلیارد ریال معامله شده كه ركورد جدیدی در حجم و ارزش معاملات سالانه محسوب می شود.
ارزش معاملات بازار محصولات فرآورده‌های نفتی نیز به رقمی بیش از ۱۹۳ هزار و ۸۸۲ میلیارد ریال رسیده و ركورد جدیدی در ارزش معاملات این بازار به ثبت رسیده است. معاملات محصولات پتروشیمی افزایش ۱۵ درصدی در مقدار و ۹۲ درصدی در ارزش را در دوره مورد بررسی نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه كرده و ارزش معاملات فرآورده‌های نفتی طی این دوره 116 درصد افزایش داشته است.
در بازار قراردادهای مشتقه بورس كالای ایران نیز ۱۴ میلیون و ۶۰۷ هزار قرارداد آتی و «اختیارمعامله» معامله شده كه این تعداد نسبت به دوره مشابه سال قبل از نظر حجم و ارزش معاملات به ترتیب با ۲۸۳ درصد و ۴۱ درصد رشد رو به رو شده است.
همچنین با توجه به آمار منتشرشده از بورس‌ها در 10 ماهه نخست سال 1397 شركت بورس كالای ایران سهم ۴۱ درصدی از ارزش كل معاملات بازار سرمایه را كسب كرده است و از نظر ارزش معاملات در جایگاه نخست بازار سرمایه قرار گرفته است.

- ایرنا: بورس كالا چه برنامه ای برای توسعه معاملات جدید دارد؟
** سلطانی نژاد: بورس كالای ایران هم اكنون قراردادهای معاملاتی متنوعی ایجاد كرده است و در سال‌های آینده قصد دارد محصولات جدیدی را به عنوان دارایی‌های پایه ابزارهای موجود معرفی كند.
به عنوان نمونه یكی از برنامه‌های بورس كالای ایران در سال آینده راه‌اندازی صندوق‌های كالایی بر روی محصولات كشاورزی است تا بتواند از این طریق سرمایه‌های سرگردان كشور را در جهت تأمین مالی بخش كشاورزی جذب كند.
همچنین در سال آینده بورس كالای ایران قصد دارد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایجاد شده را به عنوان دارایی پایه جدید برای بازارهای آتی و اختیارمعامله به فعالان بازار معرفی كند و بازار مشتقه را توسعه دهد.
همچنین در حوزه گواهی سپرده كالایی نیز بورس كالای ایران در حال حاضر مقدمات راه اندازی گواهی سپرده مس و همچنین میلگرد را فراهم كرده است و در صورت موافقت سازمان بورس در سال آینده معاملات گواهی سپرده كالایی بر روی این دو محصول جدید نیز راه اندازی خواهد شد.

- ایرنا: چه ابزارهای معاملاتی جدیدی قرار است در بورس كالای ایران معرفی شود؟
** سلطانی نژاد: علاوه بر توسعه دارایی پایه بر روی ابزارهای موجود، بورس كالای ایران قصد دارد تا ابزارهای جدیدی را نیز در سال آینده به فعالان اقتصادی معرفی كند.
راه‌اندازی معاملات «اوراق خرید دین» به عنوان یك ابزار تأمین مالی جدید و راه‌اندازی معاملات «حق امتیاز» از برنامه‌های سال آینده بورس كالای ایران است.
معاملات اوراق خرید دین در صورت راه‌اندازی، موجب گشایش جدی در تنگنای تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی در سال آینده خواهد شد و از این طریق موجب افزایش نقدشوندگی دارایی‌های مالی راكد تولیدكنندگان خواهد شد.
با را‌ه‌اندازی اوراق حق امتیاز و توسعه این بازار، بورس كالای ایران می‌تواند در راستای افزایش شفافیت كمك كند.
همچنین در سال آینده با توجه به نیاز مشتریان، روش‌های معاملاتی و تسویه جدیدی در بازار فیزیكی معرفی خواهد شد و با فراهم كردن امكان انجام معاملات تقاضا محور (مبتنی بر مناقصه) و فراهم كردن امكان انجام تسویه چند مرحله‌ای در معاملات برخی نیازهای فعلی عرضه‌كنندگان و خریداران كالا در بورس كالای ایران مرتفع خواهد شد.

- ایرنا: برای توسعه تعاملات بین المللی بورس كالا چه اقداماتی انجام شده است؟
** سلطانی نژاد: بورس كالای ایران برنامه های توسعه بین المللی و ارتباط با نهادهای بازار سرمایه بین المللی را پیگیری می كند از جمله آنها تلاش برای پیوستن به آیسكو (سازمان بین‌المللی كمیسیون‌های اوراق بهادار) بعنوان مرجع تنظیم مقررات و وحدت رویه بازار سرمایه بین الملل و عضویت كامل سازمان بورس و اوراق بهادار در این نهاد است.
مشاركت در برنامه های فدراسیون جهانی بورس ها از طریق ارتقاء عضویت بورس كالای ایران در این نهاد از «عضو وابسته» به عضو دائم نیز در دستور كار است كه طی مكاتبات صورت گرفته با این نهاد در دست بررسی است.
در حوزه بازار مشتقه، بورس كالای ایران حضور فعال و مثبتی در انجمن بازارهای آتی (ای.اف.ام) داشته و در حوزه محصولات جدید، فناوری های معاملاتی و موضوع بلاكچین بعنوان سخنران در كارگاه های آموزشی و اجلاس سالیانه این نهاد مشاركت داشته و به عنوان عضو اصلی در این نهاد مورد توجه سایر اعضا قرار دارد.

- ایرنا: مهم ترین چالش در معاملات بورس كالا در سالی كه گذشت چه بود؟
** سلطانی نژاد: در سال 97 نوسانات نرخ ارز بر همه بازارهای كالایی تاثیر گذار بود كه بورس كالا نیز از این قاعده مستثنی نبوده است و در مقاطعی با توجه به عرضه محصولات با نرخ 4200 تومان شاهد افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش حجم معاملات بودیم.

- ایرنا: پس از نوسان نرخ ارز، شاهد نابسامانی بازار پتروشیمی و جولان دلالان بودیم، برای مقابله با آن چه تصمیماتی گرفته شد؟
** سلطانی نژاد: با توجه به پایین بودن قیمت پایه محصولات، تقاضا برای مواد پتروشیمی افزایش یافت. تقاضای شركت-های تولیدی با توجه به فراهم شدن شرایط افزایش صادرات، افزایش تولید با توجه به پایین بودن قیمت مواد اولیه، ذخیره مواد اولیه در انبارشركت های تولیدی و تامین نیاز مواد اولیه ماه های آتی و ... از مواردی است كه سبب شد تا حتی تولیدكنندگان نیز بیش از نیاز واقعی خود اقدام به خرید محصولات كنند.
برای مقابله با این وضعیت، با تلاش های صورت گرفته و همكاری بین دستگاه های مختلف در نهایت در شهریورماه سقف رقابت محصولات برداشته شد و با آزاد سازی قیمت، تقاضا كاهش یافت.
البته در ماه های بعد نیز نرخ ارز 4200 تومان قیمت پایه به نرخ سامانه نیما در كالاهای مختلف تغییر یافت. البته این افزایش قیمت سبب شد محصولاتی كه حتی در زمان آزاد سازی سقف رقابت، دلار محاسبه شده در قیمت كشف شده آنها كم تر از نرخ نیما بود با افزایش قیمت مواجه شوند كه طبیعتا در برخی از هفته ها با كاهش معاملات مواجه بودیم.
نكته دیگر خریدهای بالای صورت گرفته در ماههای قبل نیز باعث شد تا با كاهش معاملات مواجه باشیم.
در ماه های پایانی سال 97 مجددا با اختلاف قیمت بین نرخ سامانه نیما و نرخ ارز سنا، میزان معاملات افزایش یافت و در حوزه محصولات پلیمری ركورد معامله 90 هزار تن در هفته نیز به ثبت رسید.
در سال 97 با توجه به هماهنگی های صورت گرفته حداقل عرضه برای محصولات اعلام شد كه در برخی از حوزه ها خصوص اكثر گریدهای پلیمری با همكاری عرضه كنندگان میزان عرضه بیش از حداقل عرضه تعیین شده بود.

- ایرنا: برای تعادل بخشی در بازار سایر گروه های كالایی در بورس چه اقداماتی انجام شد؟
** سلطانی نژاد: در برخی از محصولات مانند آلومینیوم متاسفانه همواره با كمبود عرضه مواجه بودیم كه امیدواریم در سال آینده با توجه به تغییرات صورت گرفته در مدیریت آلومینیوم المهدی با اضافه شدن عرضه این شركت تعادل در این بخش برقرار شود.
در حوزه محصولات فولادی نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت در تلاش است تا حداقل عرضه های جدید برای شمش، میلگرد و ... در نظر گرفته شود تا با عرضه مناسب در بازار كمبود وجود نداشته باشد.

- ایرنا: برای تقویت جایگاه بورس در معاملات كالایی و افزایش شفافیت چه باید كرد؟
** سلطانی نژاد: در سال جاری بیش از گذشته جایگاه بورس كالا و نیاز به آن در اقتصاد كشور مشخص شد. با توجه به رویدادهای صورت گرفته ضروری است تا سیاست گذاران با توجه به انتظاراتی كه از بورس كالا داراند ابزارهای مناسب را در اختیار بورس قرار دهند تا بتوان نقش موثرتری در تنظیم بازار محصولات ایفا كند.

- ایرنا: از اتفاقات نامطلوب برای بورس كالا در سال 97 خروج معاملات آتی سكه از این بورس بود، دلیل این تصمیم چه بود؟
** سلطانی نژاد: قراردادهای آتی مهمترین قراردادهای قابل معامله در بورس‌های كالایی مطرح جهان هستند. طراحی این قراردادها برای ایجاد فرصت پوشش ریسك برای فعالان تجاری است.
در واقع، به دلیل اینكه نوسانات قیمت در بازار برای برخی از فعالان اقتصادی خوشایند نیست، از طریق این ابزار می‌توانند عدم قطعیت آینده را كاهش دهند و قدرت برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری خود را افزایش دهند.
اما كاركرد بازارهای آتی مبتنی بر مكانیزم وجه تضمین است كه در اكثر نقاط دنیا به صورت مشابه طراحی شده است و در بورس كالای ایران نیز مكانیزم وجه تضمین تلاش شده است كه با استانداردهای بین‌المللی تفاوتی نداشته باشد.
افزایش نوسانات بازار به صورتی كه در سال جاری شاهد آن بودیم، بازار را از حالت متعارف خارج كرده بود. در هنگامی كه نوسانات در بازار بسیار شدید شود باید تضامین گرفته شده نیز به همان میزان افزایش یابد تا ریسك بازار آتی كنترل شود. اما هنگامی كه تضامین به شدت افزایش یابد دیگر بازار آتی كارایی خود را در جهت پوشش ریسك از دست خواهد داد.
بازار آتی هنگامی می‌تواند كارایی حداكثری داشته باشد كه نوسانات بازار در حالت متعارف خود باشد، جهش‌های ناگهانی قیمت با این شدت، كنترل ریسك بازار را با مشكل مواجه خواهد كرد. از این رو در جهت جلوگیری از آسیب دیدن منافع طرفین معامله در بازار آتی تصمیم گرفته شد تا به طور موقت معاملات جدید در بازار انجام نگیرد، مشتریان فعال تسویه شوند و وجوه تضامین اخذ شده از آنها آزاد شود.

- ایرنا: معاملات قیر صادراتی نیز در سال گذشته از بورس خارج شد، علت اصلی خروج این فراورده از بازار سرمایه چه بود؟
** سلطانی نژاد: عدم مشخص بودن نرخ ‌گذاری وكیوم تهاتری (ماده پایه تولید قیر)،كه در خارج بورس عرضه می‌ شود، دو نرخی شدن قیمت وكیوم، سوء‌استفاده از وكیوم تهاتری برای صادرات قیر و عدم مصرف آن در پروژه‌های مربوطه و عدم نظارت كافی بر پیمانكاران مصرف‌كننده قیر تهاتری از سوی ارگان های متولی از جمله مشكلاتی بود كه زمینه خروج قیر از بورس را فراهم كرد.
وجود موانع تحریمی و تأثیر آن بر معاملات فرآورده‌های نفتی، مشكلات ناشی از حمل و نقل در صادرات كالا و لزوم كنترل و نظارت لازم از سوی بورس با توسعه ارتباط الكترونیكی بین گمرك، ستاد مبارزه با قاچاق كالا و ارز و بورس كالا نیز از دیگر عوامل به شمار می رود.
اقتصام**2022