بوكان شهري با قلعه هاي تاريخي

به گزارش ايرنا، بوكان در جنوب مركزي درياچه اروميه و در ارتفاع يكهزار و ۳۷۰ متري از سطح دريا و در منطقه اي كوهستاني با آب‌ و هوايي معتدل در فاصله 185 كيلومتري از مركز آذربايجان غربي واقع است.
اين شهرستان داراي آثار و ابنيه هاي باستاني و تاريخي و مذهبي متعددي همچون قلعه سردار، مسجد جامع، گنبد سردار، مسجد حماميان، زندان آغجيوان، تپه سماقان، تپه قلاچي و قراوه حاج شيخ گل، پيرمحمد، پير اسماعيل و خانقاه زنبيل است.
از مجموع آثار تاريخي و باستاني ذكر شده در بوكان بيشترين آثار مربوط به دوره قاجار است و با ديدن اين آثار مي توان بيشتر با معماري اين دوره و شيوه ساخت اماكن مذهبي آن دوران آشنا شد.

** قلايچي اثري مانايي
اين تپه باستاني بر اساس آثار و كتيبه هاي موجود، مركز حكومت ماناها بوده و با دولت «اورارتور» در شمال غرب و «آشور» در غرب ايران زمين معاصر بوده است.
حكومت ماناها كه مربوط به عصر آهن است، يكي از حكومت‌هاي ناشناخته باستاني در شمال‌غرب ايران به شمار مي رود اما در تپه هاي «زيويه» سقز / كردستان/ و «حسنلو» /آذربايجان غربي/ نيز نشانه‌هاي از ماناها پيدا شده است.
به عقيده باستان شناسان موقعيت هوايي تپه قلايچي بوكان با تپه زيويه سقز در يك مسير هوايي قرار دارد و در آن زمان هر كدام از آنها كه با مشكلي مواجه مي شدند، با روشن كردن آتش و دود مشكلات خود را با هم در ميان مي گذاشتند و به ياري هم مي شتافتند.
اين تپه باستاني براي اولين بار در سال 1363 شمسي مورد كاوش هاي باستان شناسي قرار گرفت و آثاري از هزاره اول قبل از ميلاد در آن كشف شد كه ارزش اين اثر را به اثبات رساند.
ديوارهاي محيطي به ويژه بخش باقيمانده حصار دوره قديم در مركز تپه در اثر حفاري هاي مختلف آشكار شده و جلوه هايي زيبا از معماري ساختمان هاي اين اثر نمايان كرده است.
تالارهاي بزرگ، اتاقك ها، كتيبه سنگي، ابنيه و آثار سنگي، سنگ فرش هاي جلو تالار در اين بنا قابل رويت است و از قسمت هاي ديگر تپه قلايچي مي توان به معبد چليپايي شكل، قربانگاه، اتاق هاي جانبي، حياط هاي تراس بندي شده، حياط هاي سنگ فرش، سطوح سكوهاي آجري و ديوارهاي حايل بين بخش مذهبي و غيرمذهبي اشاره كرد.
علاوه بر معبد مركزي، برج ها و ديوارهاي مربوط به آن، حياط سنگ فرش، پله هايي كه به اين حياط متصل مي شود، اتاق ها و نقاشي هايي با رنگ هاي سياه و آبي و آجرهاي منقوش داراي موضوعات انساني، هندسي و گياهي مانند انسان بالدار و وسايل زينتي از ديگر آثار به دست آمده از اين تپه است كه برخي از آنها از جمله آجرها در موزه هاي اروميه و توكيو در ژاپن نگهداري مي شود.
كاوش هاي باستان شناسي محدود در اين تپه آثاري از دوره هاي باستاني عصر آهن 2 ( 1200 تا 850 پيش از ميلاد) و عصر آهن سه ( 850 تا 550 پيش از ميلاد) را به نمايش گذاشته است و تداوم اين كاوش ها مي تواند به غني سازي موزه اين استان منجر شود.

** قلعه سردار بوكان
قلعه سردار يا اَرگ بوكان در سال 1868 ميلادي و 1247 شمسي بنا شد اما بخش‌هاي ديگر اين ساختمان توسط فرزندان و نوادگان او تكميل و گسترش يافت و بر روي تپهٔ تاريخي بنا نهاده شد.
قلعه سردار نظير ساير محوطه هايي كه در بافت و ساختار شهري قرار گرفته است، در دوره قاجار بنا به دستور حاكمان محلي به صورت توبره ريزي بنا نهاده شد تا ارگ حكومتي حاكمان قاجار روي آن ساخته شود.
در تابستان سال گذشته كاوش و لايه نگاري در اين محوطه توسط گروه پژوهش موزه ملي ايران انجام شد كه بر اين اساس قدمت بوكان تا قبل از اين كاوش ها 120 سال تخمين زده مي شد اما كاوش ها و لايه نگاري هاي اخير پيشينه آن را به دوره آهن و هم عصر با قلعه باستاني قلايچي رساند.
كشف بقاياي گياهي و سفالي مربوط به چهارمين فاز معماري عصر آهن در قلعه سردار بوكان، چهره سه هزار ساله اي از اين شهر تاريخي را به نمايش گذاشت.
دانه‌هاي جو و گياهي سه هزار ساله درون كاسه‌اي سفالي در چهارمين فاز معماري عصر آهن به دست آمد كه شامل دانه‌هاي گندم، علف‌هاي هرز و احتمالا مقداري دانه‌هاي جو و در مجاورت اين كاسه سفالي هاون و كوبه سنگي نيز به دست آمد.

** مقبره سردار بوكان
اين بنا در داخل بوستان ملت شهر بوكان و در قلب اين شهر قرار گرفته و مربوط به دوره قاجاريه است.
زيربناي مقبره در سطح 198 مترمربع بوده و داراي يك گنبد مركزي، ايوان و 2 دهليز در طرفين است و مصالح بكار رفته در بناي آن در قسمت پي از سنگ لاشه به صورت تفليسي و ديوارها و گنبد و طلق ها از آجر چهارگوش است.
در ضلع جنوبي كه ورودي بنا را تشكيل مي دهد، ايواني با 2 ستون سنگي قرار گرفته كه زيبايي خاصي به مجموعه داده است؛ مقبره مذكور مدفن خانواده سردار «عزيز خان مكري» داماد اميركبير و فرمانده كل قشون ناصرالدين شاه قاجار مي باشد كه مورد توجه اميركبير بوده است.
بناي مذكور با معماري سنتي يكي از آثار قديمي ارزشمند بوكان مي باشد كه به علت احترام خاص مردم به اين مكان معمولاً مورد بازديد اهالي بوكان قرار مي گيرد.
در اين گنبد (آرامگاه) چند تن از نوادگان سردار عزيز خان مكري و برخي از بزرگان شهر بوكان به خاك سپرده شده‌اند.
گنبد سردار با معماري سنتي بنا شده است و با توجه به سبك معماري و نيز زندگي نامه سردار محمدحسين خان مكري مربوط به دوره قاجار است.
مقبره سردار شامل يك حياط كوچك در ضلع جنوبي و ساختمان مقبره است؛ اين مقبره در ايام نوروزي امسال به صورت رايگان و با راهنما از مهمانان نوروزي و گردشگران و مسافران پذيراي مي كند.

** مسجد جامع بوكان
اين ابنيه تاريخي در بخش مركزي و قديمي شهر و در كنار تپه قديمي مشهور به تپه قلعه سردار و در ضلع شرقي سرآب كه از كوه «نعل شكينه» سرچشمه مي گيرد، قرار گرفته است.
اين اثر با طول و عرض 25 در 30 متر داراي 16 گنبد است كه بر روي 9 ستون قرار گرفته كه 6 عدد از اين ستون ها از سنگ هاي آهكي تراشدار مربوط به بناي اوليه اثر مي باشد، ولي چهار گنبد آجري و سه عدد از ستون ها با تيرآهن و روكش سيماني در گسترش بعدي مسجد در سال 1345 ساخته شده اند.
تاريخ تاسيس مسجد جامع 1310 هجري است و معمار اين بنا مرحوم 'علي اصفهاني' از معماران ماهر و چيره دست آن زمان در دوره قاجاريه بوده است.
مسجد جامع بوكان نماينده هنر و معماري سنتي اسلامي به شمار مي رود كه بدون گنبد و مناره طراحي شده و يكي از مساجد بزرگ و مهم آذربايجان غربي است.
مصالح به كار رفته در پي بنا سنگ و در ديوارها آجر، سيمان، گچ و خاك بوده و محراب مسجد در ضلع جنوبي شبستان بزرگ (مردانه) داخل طالق نمايي با قوس جناغي ساخته شده است.
اين بنا هم اكنون به عنوان محل برگزاري نماز جمعه بوكان مورد استفاده اهالي شهر قرار مي گيرد.

**مسجد جامع حماميان
مسجد حماميان يا مسجد سور در پنج كيلومتري شهر بوكان و در روستايي به همين نام قرار گرفته است؛ اين مسجد قبل از جنگ جهاني دوم در سال 1328 هجري قمري بنا شده و موسس آن مرحوم «محمود آقا ايلخاني زاده» و معمار آن «معمار باشي مراغه اي» بوده است.
بناي مسجد حماميان مربع شكل است و جزو معماري هاي بي نظير مذهبي در ايران به شمار مي رود؛ مسجد از تركيب سنگ لاشه معادن اطراف، آجر خشتي و چوب گردو بنا شده است.
پي بنا كه يكي از شاهكارهاي معماري مقاوم در برابر زلزله و طوفان مي باشد، در عمق بيست متري زمين پي ريزي شده است.
در كنار مسجد جامع حماميان خانه اربابي قرار دارد كه با محوطه بسيار وسيعي را در شمال غرب مسجد احداث شده است اين خانه در واقع دارالحكومه روستاي حماميان بوده و محمود آقا ايلخاني‌زاده در آن‌جا به امر قضاوت و اداره امور مي‌پرداخته است.
خانه اربابي به همراه مسجد جامع، از نظر ارتفاع بلندتر از ساير بنا‌هاي روستا بوده و به عنوان نشانه و عنصري شاخص در بافت روستا به حساب مي‌آيند.
در كنار اين 2 اثر تاريخي مقبره حماميان واقع در آرامستان روستا و در بلندي تپه مشرف به روستا احداث شده است و ديد مناسبي از روستا به آن وجود دارد.
اين بنا نيز در زمره نشانه‌ها و بنا‌هاي شاخص روستا قرار مي‌گيرد اين مقبره مدفن محمود آقا ايلخاني‌زاده و خاندان وي و بزرگان روستا است.
اين آثار در كنار ديگر آثار تاريخي و طبيعي موجود در اين شهرستان فضاي مناسبي را براي گردشگران و علاقه مندان به ابنيه ها و اماكن تاريخي بوجود آورده است كه در تعطيلات نوروزي خود در كنار گشت و گذاري در اين شهر از اين اماكن جالب و منحصربفرد آن نيز ديداري داشته باشند.
بوكان در جنوب آذربايجان غربي واقع شده و در داخل و اطراف شهر داراي آثار باستاني فراواني است كه تاكنون 92 اثر از آنها در فهرست آثار ملي ثبت شده است.
7510/3020/6185/3072
گزارش از: محمد اديب