جاجرم، دیار نارین قلعه و یوزهای بی قرار

به گزارش ایرنا، جاجرم بر سر راه های كهن كاروانرو بوده است و با داشتن جاذبه های فرهنگی و طبیعی بسیار، مورد اقبال مسافران است.
وجود محوطه های باستانی بزرگ از قبیل تپه پهلوان، تپه حیدران و محوطه چَلو و نیز سنگ نگاره های پیش از تاریخی «جُربِت» در شهرستان جاجرم آن را به یكی قدیم ترین استقرارگاه های بشری در خراسان شمالی بدل كرده است.
پراكندگی زیاد محوطه های باستانی مربوط به دوران اشكانی و ساسانی در این شهرستان، از شكوفایی این خطه در آن دوره تاریخی با بهره گیری از موقعیت مناسب آن بر سر راه ابریشم و معادلات سیاسی و تجاری آن دوران حكایت دارد. جاجرم از شهرهای مهم دوران اوج و درخشش تمدن خراسان بوده است.

* فرهنگ و هنر
جاجرم را جلوه گاه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی می دانند. آیین نخل گردانی جاجرمی ها در حسینیه بزرگ این شهر در عاشورای حسینی هزاران جاجرمی را از سراسر كشور و علاقه مندان را از سراسر استان به سوی خود فرامی خواند.
مسجد جامع جاجرم مهمترین نشانه حیات فرهنگی و دینی است. این مسجد یكی از كهنترین مساجد تاریخی ایران به شمار می رود. وجود آرامگاه علی بن مهزیار، یار نام آشنای امام رضا(ع) در جاجرم و نیز شهرت مفاخری چون فریدالدین جاجرمی، شیخ اندوقانی و خواجه خاموش ، نمایی از تاریخ غنی و جایگاه والای فرهنگی و مدنی جاجرم است.

* نقوش صخره ای جُربت
نقوش صخره ای جربت كه در منطقه به سنگ نگاره معروف شده اند در پنج كیلومتری شرق روستای جربت در بخش سنخواست واقع شده اند.
این صخره ها عبارتند از مجموعه ای از نقوش حیوانی شامل كل، بز كوهی با شاخ های بلند، شتر، انسان اسب سوار و برخی نمادهای مذهبی اسلامی و كتیبه هایی به خط عربی و فارسی كه با خراش و ضربه یك شیء نوك تیز بر صخره های سیاه فروغلتیده در پای دامنه كوه، نقش شده اند. این مجموعه نقوش كم نظیر به دوران پیش از تاریخ تا اسلامی تعلق دارند.

* نارین قلعه
نارین قلعه نماد تاریخ كهن جاجرم در دل این شهر مهم دوران اسلامی قرار دارد. در «مطلع الشمس» در باره نارین قلعه جاجرم آمده است: «در وسط جاجرم بر روی تل مصنوعی مرتفعی قلعه ای است خراب و خالی از سكنه و نارین قلعه این بلد است، چهار برج دارد ».
چارلز ادوار ییت نیز در «سفرنامه خراسان و سیستان» می نویسد: «در وسط جاجرم یك تل خاك عظیم به ارتفاع 21 تا 24 متر هست كه بقایای ارگ شهر قدیمی محسوب می گردد و به آن نارین قلعه می گویند».

* مسجد جامع جاجرم
مسجد جامع جاجرم از جمله مساجد كهن ایران متعلق به قرون اولیه اسلامی، در محدوده بافت تاریخی شهر و خیابان شهید رجائی - خیابان 15 خرداد جنوبی واقع شده است.
ارگ كاظم خان، باغ و بنای كوشك، آب انبار آق فریدون نایب از دیگر آثار ارزشمند بافت تاریخی جاجرم است.
مسجد جامع جاجرم دارای صحنی كوچك و دو شبستان باریك در طرفین است.

* آرامگاه خواجه علی بن مهزیار
آرامگاه خواجه علی بن مهزیار از جمله آثار ارزشمند تاریخی جاجرم به شمار می رود كه ساخت آن را به دوره ایلخانی نسبت می دهند. براساس بررسی های به عمل آمده، تا دوره قاجار فضای داخلی بقعه و به ویژه مرقد تزیینات آجرهای لعابدار فیروزه ای با نقش برجسته آیات قرآنی به خط ثلث و نقوش گیاهی داشته كه بعدها از اینجا به مقبره یارمحمدخان شادلو، موسوم به «سردار مفخم» در بش قارداش بجنورد منتقل و در آنجا نصب شده و بعدها هم به «گنجینه اسلامی» موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا به شماره ثبت 3278 نگهداری می شود.
طبق برخی روایات مذهبی این بنا مدفن ابوالحسن علی بن مهزیار، از یاران صدیق امام علی بن موسی الرضا (ع) است. علی بن مهزیار از سوی امام رضا (ع) و امام جواد (ع) مقام نمایندگی و وكالت در نواحی جاجرم داشته و تألیفات و آثار متعددی از او برجای مانده است. آرامگاه خواجه مهزیار در حومه شرقی جاجرم، ابتدای جاده جاجرم - سبزوار قرار داد.

* رباط قِلّی
یكی از باشكوه ترین كاروانسراهای خراسان شمالی واقع در بخش سنخواست جاجرم است. این بنای تاریخی در سه كیلومتری شرق روستای گازان و سه كیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است.
طرح كلی رباط قلی مستطیل است با چهار برج در چهار گوشه بنا و یك برج نیز در وسط ضلع های شمالی، غربی و جنوبی آن. ورودی بنا در وسط ضلع شرقی قرار دارد. بعد از ورودی از طریق یك فضای سرپوشیده چهارطاقی شكل به چهار طرف دسترسی می یابد.
بارانداز یا حیاط كاروانسرا به صورت یك صحن چهار ایوانی است كه در فرورفتگی ایوان جنوبی یك محراب با بقایای گچبری كه بی شك نمازخانه كاروانسرا بوده، قرار داشته است.
براساس آثار و شواهد كتیبه گچبری موجود بر سردر ورودی به خط ثلث كه اكنون به كلی از بین رفته و نیز سبك و سیاق معماری و طرح كلی بنا، نماسازی داخل و خارج بنا و مصالح می توان این اثر را از آثار شاخص دوران تیموری دانست.

* حمام تاریخی جاجرم
موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم، حمام خزینه ای جاجرم با 700 مترمربع مساحت در دل بافت تاریخی شهر و در خیابان 15 خرداد در كنار بقایای ارگ قدیم شهر معروف به نارین قلعه و مسجد جامع قرار گرفته و به دورۀ قاجاری تعلق دارد.
ورودی حمام از طریق پنج پله به رختكن است كه خود با یك راهرو ارتباطی موسوم به «میاندر» به گرمخانه متصل می شود. در مجموع، این حمام از پنج بخش رختكن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار، گلخن ( منبع آب گرم و سرد) و مخزن سوخت تشكیل شده است. مطالعات و مرمت حمام تاریخی جاجرم در 1390 به انجام رسیده و با عنوان موزه تاریخ شهر به بهره برداری رسیده است.
موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم شامل هشت غرفه است كه در هریك گوشه ای از آداب و رسوم و تاریخ و فرهنگ مردم منطقه به نمایش درآمده است.
غرفه های موزه عبارتند از غرفه استاد حمامی و غرفه پوشاك در قسمت سربینه، غرفه های دلاكی، عطاری و باستان شناسی در گرمخانه، غرفه محرم برای معرفی آیین نخل گردانی، غرفه معرفی مشاهیر و نیز غرفه معرفی صنایع دستی شهرستان جاجرم كه در كنار هم تصویر گویایی از تاریخ و فرهنگ منطقه جاجرم برای بازدید كننده ترسیم می كنند.

* خانه شاه نشین بنی هاشم
خانۀ معروف به «شاه نشین بنی هاشم» در روستای خراشا یكی از آثار ارزشمند دورۀ قاجار در شهرستان جاجرم است كه در دو طبقه ساخته شده و طبقۀ فوقانی محل پذیرایی از مهمانان رسمی و رجال دولتی بوده است. این بنا به لحاظ داشتن تزیینات زیبای گچبری كه به ویژه در اطراف شومینه ها تمركز یافته و نیز كتیبه های ثلث شامل آیات قرآنی، ادعیه، نام پنج تن، تاریخ ساخت بنا و نام استاد گچكار و كاتب (به ترتیب «علی طهرانی» و «علی موسوی» به سال 1310 هجری)، زیبا و كم نظیر است.

*كوهستان بهار
كوهستان بهار كه به دلیل سرسبزی به این نام شهرت یافته، یكی از زیباترین و باصفاترین ارتفاعات خراسان شمالی است كه از ذخیره گاه های ارس استان است و به دلیل كثرت نزولات آسمانی و بارش برف های سنگین در زمستان و باران های طولانی در فصول بهار و پاییز و حتی تابستان دارای دامنه های سرسبز و چشمه های فراوانی است.

* منطقه حفاظت شده میاندشت
این منطقه به وسعت 85 هزار هكتار، از قدیمي ترین مناطق چهارگانه زیست محطیی كشور به شمار مي رود كه از سال 1352 تحت حفاظت قرار گرفته است. میاندشت منطقه اي پوشیده از دشت ها و كفه هاي وسیع با اقلیمي خشك، نیمه خشك و تراكم گیاهي نسبتا خوب با دارا بودن یك رودخانه فصلي به نام كالشور به یكی از بهترین زیستگاه ها براي یوزپلنگ ایرانی بدل گشته است.
همچنین این منطقه با داشتن گونه های جانوری چون كاراكال، گرگ، شغال، كفتار، آهو، قوچ و میش، هوبره، گراز، تشي، زرده بر و خرگوش، از جمله غني ترین و متراكم ترین زیستگاه ها برای این گونه هاي جانوري استپی محسوب می شود.
فرماندار جاجرم از برپایی غرفه های صنایع دستی در ورودی پارك لاله درشهر جاجرم و در ورودی شهر سنخواست و در سرچشمه شوقان با همت دبیرخانه ستاد خدمات سفر نوروز 98 در این شهرستان خبر داد.
رضا آذری اظهار داشت: برای نوروز 98، برنامه های فرهنگی و شاد در قالب نوروزگاه در سطح شهرستان تدارك دیده شده است همچنین در ایام نوروز موسیقی در موزه حمام تاریخ شهر جاجرم اجرا می شود.
هرساله در این ایام حدود 12 هزار مسافر از شهرستان جاجرم گذر می كنند.
شهرستان جاجرم در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از غرب به شهرستان گرمه، از جنوب به استان سمنان، از جنوب شرق به استان خراسان رضوی، از شرق به شهرستان اسفراین و از شمال شرق به شهرستان بجنورد محدود می شود.
این شهرستان با مساحت 3654 كیلومتر دارای 3 شهر جاجرم، سنخواست و شوقان، 3 بخش، 5 دهستان و 55 آبادی است.
مركز ملی آمار ایران در سرشماری سال 1395 جمعیت شهرستان جاجرم را 36 هزار و 673 نفر اعلام كرده است.
7185/5132