چلبی اوغلی سلطانیه، بنای متعلق به قرن هشتم

به گزارش ایرنا، كتیبه های برجای مانده، همچنین سبك معماری و شیوه های تزئینی بكار رفته نشان می دهد كه این بنای تاریخی متعلق به عارف بنام این زمان، شیخ براق بابا از بزرگان مسلك مولویه و از خاصان در بار سلطان محمد خدابنده در دوره ایلخانی است.
همچنین باستان شناسان و محققان، این مجموعه را به سلطان چلپی منسوب كرده و تاریخ احداث بنا را قرن هشتم سال 736هجری قمری بیان كرده اند.
مقبره شیخ براق یا چلپی اوغلی كه در كنار آن خانقاهی مربوط به همین دوره وجود دارد از نوع مقابر برجی شكل قرون میانی اسلامی است و قابل مقایسه با مقبره امام زاده جعفر اصفهان است.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان سلطانیه در این ارتباط با ویژگی های این اثر تاریخی به خبرنگار ایرنا گفت: از جمله ویژگی های تزئینی این بنا طاق نماهای هشتگانه با عملكردهای چند جانبه ای (استاتیكی و زیبایی شناسی) است.
پروانه عسگری افزود: طرح های آجر چینی سطوح هر یك از طاق نماها زیبا و متفاوت با یكدیگر بوده همچنین محرابی هایی با تزئینات مقرنسی از نوع روی هم افتاده در نمای خارجی این خانقاه از دیگر جلوه های هنری آن است.
وی اظهار داشت: مقبره شیخ براق یا چلبی اوغلو ،با نقشه هشت گوش، در بخش جنوبی خانقاه و به احتمال زیاد در درون فضای محصوری قرار داشته، هر چند به نظر می رسد این 2 بنا در یك زمان ساخته نشده، اما فاصله ی زمانی هم نداشته اند و ارتفاع این بنا 17 متر، طول هر ضلع از بیرون 16.4 و قطر بنا 6.7 متراست.
عسگری افزود: برای ساخت بنا ابتدا سه ردیف سنگ سبز تراشیده، چیده شده و سپس آجرچینی دیوارها با سبك زیبای آلت و لغت و كاربندی تا سطح 5.2 متری اجرا شده كه از این ارتفاع به بعد،فرم آجرچینی ساده شده و تفاوتی اساسی با بخش تحتانی به وجود آورده است.
وی اضافه كرد: سوراخی برای دسترسی به سرداب زیرین تعبیه شده در این سرداب ،قبر سلطان در وسط قرار دارد و اجساد مریدان با توجه به درجه و مراتب آنها در گرداگرد آن قرار داده شده است.
عسگری افزود: مقبره داخلی مقبره شامل اتاق هشت گوش ساده ای به اضلاع 75.3 متراست، دیوارها بطور كامل ساده و در میان هر ضلع آن ،طاق نما و طاقچه ی بلندی به ضلع 75.1 متر و ارتفاع 3سه متر به چشم می خورد .
وی یادآوری كرد: دیوارهای داخلی اضلاع مقبره ،از یك قشر گچ پوشیده شده، در ورودی ، رو به طرف شمال و در سمت جنوب نمای داخلی ،محراب بسیار جالبی با مقرنس های گچبری دیده می شود.
این كارشناس ادامه داد: طاق نماهای اضلاع داخلی در زیر گنبد، به هشت ضلع تبدیل شده و سپس دایره ی گنبد بر روی آن قرار گرفته است كه نور گیرهای بالای ترنبه ها، بر گریو گنبد تعبیه شده و نور داخل را فراهم می سازد .
وی ادامه داد: این بنا در بخش فوقانی، خاصه گنبد، فاقد تزیینات لازم از جمله پوشش كاشی است و چنین به نظر می رسد كه بعد از اینكه مقبره را تا ارتفاع 5.2 متری ساخته اند، تحولاتی كه شاید مرگ سلطان یا دیگر تحولات سیاسی بوده ،موجب شده است كه ساختمان مقبره را با سرعت بیشتر و تزیین كمتری بسازند.
عسگری افزود: مقبره دارای حیاطی با دو در بوده، یكی در قسمت جنوبی و دیگری در منتهی الیه دیوار شرقی كه هر دو در دوره های بعد به وسیله سنگ های نامنظم و بدون ملاط مسدود شده و در قسمت جنوب غربی حیاط نیز آثار دو زیرزمین كشف شده كه به نظر می رسد محل مقابر بوده است.
وی اضافه كرد: پلان معماری این مجموعه با الهام از عقاید و مراتب صوفیه طراحی و هر یك از فضاها با عملكردی خاص ، اجرا شده و واحد نخستین در قسمت ورودی به مرتبه فقرا اختصاص داشته، طالبان جنت، مرتبه بعدی این فرقه، در زوایای قسمت ورودی جای گرفته اند.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان سلطانیه ادامه داد:حجرات انفرادی صحن مركزی با داشتن درهای كوتاه، محل ریاضت مریدان را با توجه به مراتب آنها تشكیل می­داده است.
وی خاطرنشان كرد: صحن خانقاه، محل سماع جمعی بوده كه سلطان در وسط و مریدان در گرداگرد آن حلقه می زده اند و بدین ترتیب حلقه ذكر بر پا می گردیده و به احتمال زیاد واحدهای جنوبی خانقاه به عنوان كلاس های آموزشی و فضای واقع در طرفین ایوان جنوبی، محل حلقه ذكر زمستانی بوده است.
عسگری افزود: طبقه دوم بنا در طرفین ایوان به شدت آسیب دیده و فروریخته و گرداگرد آن عنصری شبیه به جان پناه دیده می شود، حاصل اینكه قرینه سازی در كل مجموعه بطور رعایت شده و مصالح اصلی بنا را لاشه سنگ ها و ساروج تشكیل داده و سقف حجرات و زوایا گنبدی شكل است.
وی اظهار داشت:عده ای از محققان و باستان شناسان بنای خانقاه را مقدم بر مقبره سلطان چلپی می دانند و بعضی از آنان، تاریخ احداث مقبره را مقدم بر خانقاه اعلام نموده اند در صورتی كه اول آرامگاه و سپس خانقاه ساخته شده است.
این كارشناس ادامه داد: یكی از مدارك بسیار ارزنده ای كه در حل مسئله تاریخ گذاری واقعی بنای خانقاه از اهمیت بسزایی برخوردار است، مطالعه كتیبه حك شده جرز جنوبی ایوان جنوبی است.
این مسئول افزودك این كتیبه در سه قطعه كه یكی در بالا و دو قطعه در طرفین ایوان نوشته شده، از اسناد بسیار معتبر در شناسایی شهر سلطانیه و نكات و دقایق آن است.
وی اضافه كرد: سبك قبر سلطان چلبی در این آرامگاه اهمیتی بسزا دارد، از این نظر كه این قبر، حلقه ذكر صوفیه را تداعی می كند.
این كارشناس ادامه داد: بدین معنی كه داخل مقبره به فضاهایی تقسیم گردیده، كه جسد سلطان در وسط دفن شده و اجساد مریدان با توجه به درجه و مراتب آنها، در گرداگرد آن قرار داده شده اند.
وی خاطر نشان كرد: بحث در باب انتساب این بقعه به سلطان چلپی هنوز مفتوح است، علت تغییر در سبك آجر چینی، قابل بحث و بررسی بوده و بالاخره ارتباط خانقاه با مقبره بایدبه طور متقن روشن شود.
به گفته این كارشناس این اثر به شماره 167 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
9646/6085