شایعه تهدید جدی مدیریت بحران

به گزارش ایرنا، شایعه خبری كذب یا تحریف شده است كه به راحتی در جامعه جریان پیدا كرده و باعث تبیین واقعیت به صورتی دگرگون می شود.
به اعتقاد روانشناسان رواج شایعه‌ ها نشان‌ دهنده زودباوری مردم و ظرفیت آن‌ ها برای تن دادن به تلقین و همچنین همراهی با جمع است.
هنگامی كه افراد به شدت مشتاق كسب خبر در مواقع بحران های گوناگون، درباره چیزی هستند، اما نمی ‌توانند اطلاعات موثقی بدست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ ها می ‌شوند.
زودباوری مردم و علاقه به شنیدن اخبار باورنكردنی، مساله ‌ایست كه همواره در جوامع دیده می شود و پس از ظهور فناوری و پیدایش فضاهای مجازی جدی ‌تر شده ‌است.
اما هرچه آگاهی ها و اطلاعات مردم و میزان تفكر عمیق آن ها در مسائل و موضوعات كمتر باشد بیشتر شایعات منتشر شده را باور می كنند.
از شایعه در جنگ نرم و جنگ های روانی بسیار استفاده می شود.
دو اصل اهمیت و ابهام، محورهای اصلی پدید آمدن شایعه اند، به عبارت دیگر اصولا شایعه نسبت به اموری صورت می گیرد كه از حساسیت بالایی برای مخاطب برخوردار باشد و همین حساسیت و ابهام، زمینه گسترش آن را فراهم می آورد.
شایعات مرتبط با اصول امنیتی جامعه مانند شایعات اجتماعی اغلب توسط افراد ساده منتشر می شود.
یكی از مباحثی كه در قرآن كریم و روایات ائمه (ع) بدان پرداخته شده است، مبحث شایعه و انتشار خبرهای دروغین است.
از منظر اسلام حفظ سلامت اجتماع به منظور حفظ سلامت فرد اهمیت بسیاری دارد، بنابراین اسلام به شدت با شایعه پردازان مقابله می كند.
خداوند در قرآن مجید آن را گناهی بزرگ برشمرده و برای شایعه سازی و شایعه پراكنی مجازاتی در دنیا و آخرت در نظر گرفته است.
اما برخی بدون در نظر گرفتن تبعات گسترش یك شایعه و تاثیران منفی و گاه روانی شدیدی كه بر جامعه برجای می گذارد به انتشار آن می پردازند و بعضی از سر بیكاری و یا مزاح به ساخت شایعه و اشاعه آن اقدام می كنند.
حال بیاییم از زاویه دیگر به مقوله شایعه نگاه كنیم.
هفته گذشته مساله بروز سیل در استان گلستان و سپس وقوع سیلاب در شهر شیراز و ادامه آن دردیگر استانهای كشور به خبر اول ایران در رسانه ها و فضای مجازی تبدیل شد.
چیزی كه حقیقت داشت و حادث شده بود، اما در كنار این اخبار حقیقی برخی خبرها و تصاویری هم منتشر شد كه مربوط به این حوادث نبود ولی افرادی به عمد یا سهو آن ها را به حوادث اخیر ایران نسبت دادند، مانند تصویر سیلاب و خسارات ناشی از آن در یكی از كشورهای عربی كه به سیل دروازه قرآن شیراز منسوب شد اما با كمی تیزبینی می توانستیم در گوشه تصویر نوشته عربی روی یك تانكر را به خوبی ببینیم.
برخی از شكسته شدن سدها گفتند و بعضی افراد سودجو نیز از شرایط سوء استفاده كرده و به دنبال تهمت زنی به دستگاه و نهاد خاص و یا افرادی بودند تا جو جامعه و افكار عمومی را تحت تاثیر قرار دهند.
برخی در شبكه ها اجتماعی با بزرگنمایی، احتمال وقوع سیلاب در اصفهان را بالا و حادثه ای مهیب بیان كردند تا جایی كه صدای مسوولان درآمد و مدیركل مدیریت بحران استانداری اصفهان از مردم خواست اخبار را از طریق رسانه های رسمی دنبال كنند و به شایعات فضای مجازی اهمیت ندهند.
در سطح كشور نیز رحمانی فضلی وزیر كشور از مراجع قضایی برخورد قانونی با عواملی كه با انتشار اخبار دروغ سعی در بزرگنمایی مشكلات مناطق سیل زده و یا بروز سیل در نقاط مختلف كشور دارند را خواستار شد.
همچنین معاون اجتماعی پلیس فتا از برخورد پلیس با شایعه سازان در فضای مجازی به ویژه درخصوص حوادث سیل اخیر در شهرهای كشور خبر داد.
شایعه سازان با ایجاد و گسترش یك شایعه موجبات تشویش اذهان عمومی و سلب آرامش یك جامعه را ایجاد می كنند كه همین امر می تواند مدیریت در شراط بحرانی را بیش از پیش دشوار سازد.
دوازده فروردین شایعه ای مبنی بر بروز سیل در كازرون در فضای مجازی منتشر شد كه به دنبال آن رییس جمعیت هلال احمر این شهرستان آن را تكذیب و وضعیت جوی منطقه را آرام اعلام و بیان كرد بارندگی امروز در كازرون به حدی نبوده كه به بروز سیل منجر شود.
مدیریت خسارت روحی و روانی، عنصر مهم مدیریت بحران های طبیعی و بلایایی مانند سیل و زلزله است كه به تاكید كارشناسان امر باید به آن به صورت ویژه توجه داشت.

** شایعه، تقویت افكار منفی
یك روانشناس درباره بیان تاثیر شایعه در جامعه به خبرنگار ایرنا گفت: بلایای طبیعی ذاتا استرس آور و وحشت آفرین است و همه مردم به طریقی در آن حوادث آسیب می بینند، بنابراین مردم جامعه باید در حد خود مراقب جان، اخلاق و زبان خود باشند.
احمدرضا قنبری در گفت و گو با ایرنا با تاكید بر این كه در حوادث ناگوار باید به یكدیگر امید داد، افزود: شرایط بحرانی زمان مناسبی برای بزرگنمایی ها و شایعه سازی ها نیست بلكه باید به جای خبرهای كذب و تحریف شده، اخبار هشداردهنده و بیداری ساز را به یكدیگر برسانیم.
وی درباره تاثیرات روانی شایعه ادامه داد: در شایعات مغز افراد جامعه شست و شو داده می شود یعنی اخبار از طریق مجاری خاصی منتشر و افكار منفی و ترس و استرس در افراد تقویت می شود كه این امر موجب ایجاد خلل در مدیریت بحران در شرایط اضطراری است.
این روانشناس تصریح كرد: در رویدادها و حوادث عده ای افراد ناآگاه و غیركارشناس شایعاتی كه دشمنان ساخته و منافقان اشاعه كردند را باور كرده و بدون در نظر گرفتن همه جوانب چیزی را می پذیرند و یا انگشت اتهام به سمت فرد یا افرادی می برند.
وی با بیان این كه مردم باید آگاهی های خود را افزایش دهند تا حالشان خوب باشد و هر شایعه ای را به راحتی باور نكنند، خاطرنشان كرد: استرس مهمترین عامل سكته قلبی است بنابراین با پیشگیری از شایعه پراكنی در جامعه از بروز و گسترش استرس در میان افراد جلوگیری كنیم.
به گفته قنبری افراد باید همواره به مسائل، كل نگر باشند برای مثال به بارش ها و سیلاب های اخیر از زاویه برون رفت از خشكسالی های چند دهه گذشته و رحمت الهی نیز بنگرند و تنها به جنبه های منفی موضوع نگاه نكنند.
وی بیان كرد: بحران زمان مناسبی برای تلقین استرس و ناامیدی به جامعه نیست و با توجه به اینكه بسیاری از مسوولان از همین مردم هستند نباید در شرایط كنونی فردی را كوبید و مقصر دانست.
این روانشناس با اشاره به اینكه عده ای افراد غیرمتعهد هم در مسوولیت ها هستند كه باید درباره فعالیت آن ها تجدید نظر كرد، گفت: حوادث اخیر باعث بیداری برخی افراد از خواب غفلت شد ولی با وجود از دست دادن شماری از هموطنان باید در جمع بندی های خود به جنبه های مثبت امر توجه داشته باشیم.

** فقدان عزت نفس و همدلی با همنوعان، دلیل شایعه پراكنی است
روانشناس دیگری درباره علل و عوامل شایعه سازی و شایعه پراكنی در جامعه گفت: اگر از لحاظ فردی به مقوله شایعه پراكنی نگاه كنیم باید بگوییم كه افرادی كه از عزت نفس پایینی برخوردارند ناچار برای جلب توجه و ارضای شخصیت نمایشی خود، دست به شایعه سازی و شایعه پراكنی می كنند.
فخر السادات حسینی در گفت و گو با ایرنا افزود : اما از نظر من افراد جامعه ما همدلی پایینی دارند، همدلی پایین به این معنا كه نمی توانند به دیگران و شرایط آن ها توجه كافی داشته باشند.
وی بیان كرد: افراد جامعه هیچگاه در پروسه شایعه سازی و شایعه پراكنی به این نكته توجه ندارند كه این اقدام ما در زمینه بزرگنمایی یا فاجعه آمیز جلوه دادن یك موضوع تا چه حد می تواند برای سایرین و یك جامعه موجبات نگرانی و استرس را فراهم كند.
وی با اشاره به اینكه این موضوع از سوی خانواده ها باید به فرزندان آموزش داده شود ، تصریح كرد: اگر موضوع یا حادثه ای را بزرگتر از میزان حقیقی به دیگران جلوه دهیم خواه ناخواه باعث مشكلات روحی و نیز جسمی مانند سكته و ایست قلبی خواهد شد.
این روانشناس درخصوص بعد اجتماعی علل بروز شایعه خاطرنشان كرد: مردم ما هیجان را دوست دارند و علاقمند به مشاهده هیجان در میان افراد و جاری بودن آن در جامعه هستند، بنابراین با دست گذاشتن بر موضوعاتی كه برای عموم مردم اهمیت بالایی داشته باشد سعی در ایجاد شایعه می كنند.
وی اینگونه اقدام ها را ناشایست خواند و تاكید كرد: متاسفانه شایعه سازان و گسترش دهندگان آن به تبعات ناشی از آن و پیامدهایی كه می تواند بر افراد و جامعه داشته باشد آگاهی ندارند.
حسینی درباره عوامل پیشگیری از شایعه سازی در جوامع افزود: تنها از طریق فرهنگسازی و آموزش انتخاب بهترین راه حل برای یك مساله می توان جلوی فاجعه سازی یا همان شایعه پراكنی را گرفت.
وی اضافه كرد : باید آموخت و به دیگران آموزش داد كه چگونه با دیگران در مصائب و رویدادها همدل بود و چگونه از راه صحیح و بدون شایعه سازی ابراز وجود كرد.
نكته مهم و تاثیرگذار در این ارتباط این است كه مدیریت ذیربط جامعه در مواقع بروز هر حادثه و بحرانی در اجتماع باید با تدابیر اصولی و حرفه ای و با ارایه اطلاعات دقیق آن موضوع و با هدف آگاهی بخشی جامعه نگذارد شایعه زودتر در بین مردم رواج پیدا كند.
بنابراین مدیریت جامعه در مواقع گوناگون به ویژه در بروز بحران باید مباحث گوناگون قبل، حین و بعد از بحران را در ابعاد مختلف بررسی همه جانبه كند تا نیروهای بخش های مختلف بتوانند بتدریج امور را پیش ببرند، به عنوان مثال داشتن گروه اطلاع رسانی منسجم برای انعكاس هر واقعه یكی از ضروریات این مبحث است كه باید به این مهم توجه اساسی شود.
/6026/7135