به گزارش روز جمعه خبرنگار فرهنگی ایرنا، اگر امروز ایران را به عنوان «گهواره تمدن» می‌شناسند ظهور تمدن در این سرزمین را باید در سابقه دیرینه ملتی شناخت كه هویت فرهنگی را در لابه‌لای آیین‌ها و رسوم ستایش پروردگار بنیان گذاشت.
برای پی بردن به حقانیت ایران در شكل‌دهی «گهواره تمدن» بشر كافی است به كتاب قطور تاریخ سر زد و با مرور اسناد تاریخی ثبت شده بر این كتاب به شش هزار سال پیش سفر كرد. سفری كه در همان سال‌های نخست آن می‌توان به ثبت تاریخ و پی‌جویی هویت و فرهنگ ملتی پی برد كه وقتی تمام جهان را ظلمت جهل فرا گرفته بود، قومی در مسیر شكل‌دهی تمدن تلاش می‌كردند.
نوروز یكی از كهن‌ترین آیین‌هایی است كه در جهان آن را به نام ایران می‌شناسند. آیینی با سابقه‌ای بیش از شش هزار سال تاریخ مكتوب كه در سیر تطور و تحولات تاریخی، همواره بنای استوار بر معناهای بنیادین و بدون تغییر خود را در مسیر ستایش پروردگار از یك‌سو و احترام و كرنش به طبیعت از سوی دیگر متجلی كرده است.
نوروز با گشاده‌دستی، بدون در نظر گرفتن نژاد، جغرافیا، مرام و شیوه‌های سیاسی پادشاهان و امیران كشورها با اتكا و احترام به قوانین نظام طبیعت و رمز ماندگاری آن از یك سو و ستایش خالق طبیعت استوار و پا برجا راه خود را تا امروز ادامه داده است.
** راز ماندگاری نوروز
رمز و راز ماندگاری و جاودانگی نوروز در پیام آن است؛ پیامی كه از هزاره‌های پیش در زندگی ساده و بی‌آلایش مردم در ارتباط با طبیعت تا امروز تنیده شده است.
علی بلوكباشی پژوهشگر نام‌آور فرهنگ و آیین‌های ایرانی در كتاب «نوروز؛ جشن نوزایی آفرینش» درباره راز ماندگاری و جاودانگی نوروز آورده است:
«پیام نوروز پیوسته آفریده شدن و تحول یافتن است و به جمال و جلال دست یافتن. نوروز آیینی برای حرمت نهادن به زندگی است؛ یعنی گردش و پویایی طبیعت. نوروز پیام شادمانی و زنده ماندن است و شادی و پویایی، بنیان‌های سازنده هر فرد ایرانی است. حضور آیین‌هایی كه شادی مبتنی بر اندیشه و پاسداشت زندگی را نوید می‌دهند، سازنده آزادی یك ملت هستند، همچنین نشانی از به چالش كشاندن بحران‌های محدودیت آور. نوروز به انسان ایرانی (و تمام انسان‌های جهان) گوشزد می‌كند حقیقت در حركت و تغییر است نه در سكون؛ یعنی به كمال رسیدن، یعنی خود را پیوسته آفریدن و دیگر شدن و تحول‌پذیری. جاودانگی نوروز در سودمندی آن برای انسان خواهان شادی، پویایی و زندگی و سرافرازی است؛ به همین دلیل در طول تاریخ ایران برای تمام اقوام ایرانی جاذبه و كششی انكارناپذیر داشته و خواهد داشت.»
در كنار تمام داشته‌های هویت‌بخش فرهنگ نوروز برای ایران و ایرانی، جلوه‌های آیینی، خرده‌روایت‌ها و نمایش‌های گره‌خورده با رمز و راز نوروز، یكی از كاربردی‌ترین عناصر هویت‌بخش تاریخ تمدن ایران به شمار می رود.
به بهانه فرا رسیدن نوروز 1398 مجال و مقال را قدر دانسته و در قالب سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های نمایشی و نمایش‌های آیینی ایرانیان فرهنگ‌ساز می‌پردازیم.
** احترام به زمین بخشنده در قالب آیین‌های نوروزی
زندگی مردم ایران از گذشته‌های دور تا به امروز بر پایه دو صنعت كشاورزی و دامپروری استوار بوده است و به همین سبب شكل‌گیری آیین‌های متعدد نمایشی و ریخت وارههای آیینی در ایام نوروز نیز به برقراری ارتباط و احترام ایرانیان به زمین بخشنده در قالب محصولات كشاورزی و همچنین علوفه دام های آنها مربوط می شود.
بر این اساس ایرانیان در روزهای نزدیك به آغاز سال نو، گرم شدن زمین و به تعبیری «نفس كشیدن» آن برای آغاز فصل جدید كشت و زرع، در قالب آیین‌های نمایشی نوروزی مراسم متعددی را در گرامیداشت و احترام به زمین به عنوان یكی از بن مایه‌های شكل دهنده زندگی آنها اجرا می‌كردند.
یكی از جذاب‌ترین این آیین های نمایشی كه براساس اسناد تاریخی مكتوب، 2500 سال سابقه اجرا در فلات مركزی ایران دارد، به آیین «چاله گرم كنی» یا «چاله گرمی» مشهور است كه هنوز هم برگزاری این آیین به ویژه در بین عشایر و روستاییان منطقه كهگیلویه و بویراحمد به چشم می خورد.
** شیوه اجرای آیین «چاله گرمی»
در شهرها و روستاهای مركزی ایران از چند روز پیش از آغاز نوروز، مردم به صورت مداوم اجاق خانه‌هایشان را گرم می كنند. گرم كردن اجاق‌ها نشانه آمادگی برای پذیرایی از مهمان و دور هم بودن در روزهای نوروز است. همین اقدام به ظاهر ساده می تواند محمل بروز عادت‌ها و سنت‌های نمایشی باشد، یا در آن نمایشی اتفاق بیفتد، نقلی و روایتی صورت گیرد یا داستانی گفته شود.
گرم كردن اجاق و دور هم نشستن‌ها با عروسی و مراسم‌های ازدواج و حنابندان همراه می شوند و این گردهمایی‌ها، انواع بازی ها و رسوم نمایشی را در خود جای می دهند. اگر جشن و تولد و سوری در كار نباشد هم معمولا شاهنامه خوانی بخشی از سنت «چاله گرم كنی» است.
یدالله آقاعباسی از پژوهشگران بنام آیین های نوروزی در كتاب «آیی‌های نمایشی ایرانیان» با استناد به گزارش‌های مكتوب كهن درباره شیوه اجرای آیین «چاله گرمی» آورده است: «مردم كهگیلویه و بویراحمد، در طول تاریخ، آداب و رسومی را با خود داشته اند كه هر كدام از این رسوم، نشان از منش و مرام مردانگی و غلبه عقل و خرد بر نفسانیات و خصلت‌های اهریمنی دارد.
برخی از این آیین ها رابطه مستقیمی با كمبود و فقر و لزوم شاد بودن و داشتن بهترین‌ها در نوروز دارد. یكی از رسوم قدیمی و بسیار پسندیده مختص به ایام نوروز، آیین نمایشی «چاله گرمی» است كه نشانه ای روشن از خردورزی و نوع دوستی اهالی كهگیلویه و بویراحمد است.
مردم این استان در این شب كه به «چاله گرم كِنون» معروف است تلاش می كنند با گرم نگه داشتن اجاق خانه و استفاده از غذاهای گرم كه با خواندن یار یار، شاهنامه و نی زدن هم همراه است سرمای زمستان را فراموش می كنند و خانواده‌ها در كنار هم برای میزبانی گرم و شایسته از بهار آماده می شوند.
این شب بهانه ای است تا صله رحم كه همواره مورد تاكید ائمه اطهار (ع) بوده است به جای آورده شود و مردم خوشحال‌تر و پر شورتر شوند؛ چرا كه هم دورهمی‌های بیشتری دارند و هم یادی از گذشته‌ها می كنند.
روشن كردن آتش و نشستن دور این آتش از گذشته‌های دور مرسوم بوده و هنوز هم در میان برخی از خانواده‌های فلات مركزی ایران به ویژه عشایر كهگیلویه و بویراحمد دیده می شود. یكی از اهداف این آتش روشن كردن دوری از اهریمن و زنده داری خانواده است.
خانواده‌های كهگیلویه و بویراحمدی این شب را به واسطه داستان‌ها و دورهمی‌هایش می شناسند. افسانه‌هایی كه توسط پدربزرگ ها نقل می شود و كودكان و بزرگترها برای شنیدن این داستان ها سر تا پا گوش می شوند.
گزارش از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009** 1055
تاریخ انتشار: ۱۶ فروردین ۱۳۹۸ - ۰۹:۱۲
تهران- ایرنا- همزمان با فرا رسیدن نوروز و بیدار شدن زمین از خواب زمستانی، خانواده‌های ایرانی به ویژه عشایر كهگیلویه و بویراحمد با برپایی آیین نمایشی «چاله گرمی»، به استقبال بهار طبیعت، تنفس مجدد زمین و آغاز فصل كشت و زرع می روند.