تداوم تنش در شورای همكاری خلیج فارس و افزایش عصبانیت ترامپ

اتحادیه بین المجالس مركب از نمایندگان مجالس و پارلمان های كشورهای جهان و هدف آن توسعه دمكراسی است. اجلاس امسال این اتحادیه ششم تا دهم آوریل (17 تا 21 فرروردین ) در دوحه پایتخت قطر برگزار می شود.
خبر تحریم اجلاس از سوی این چهار كشور پنجشنبه گذشته با انتشار بیانیه ای در خبرگزاری دولتی امارات اعلام شد.
«العربیه» رسانه رسمی سعودی ها هم اعلام كرد كه عربستان، امارات، بحرین و مصر در نشست مجمع عمومی اتحادیه پارلمانهای بین المللی در قطر شركت نخواهند كرد.
این كشورها مدعی هستند؛ چون حكومت قطر رفتارش را كه دلیل وخامت مناسبات با این كشورها بود، تغییر نداده، در اجلاس سالانه اتحادیه بین المجالس كه در دوحه برگزار می شود، شركت نخواهند كرد.
در بخشی از بیانیه گفته شده «چون قطر به خواست های عادلانه چهار كشور پاسخ نداده و سیاست حمایت از افراط گرایی، تروریسم و دخالت در امور داخلی كشورهای منطقه را ادامه داده، در این اجلاس شركت نمی كنیم».
«احمد بن سعید الرمیحی» مدیر دفتر اطلاع‌رسانی وزارت خارجه قطر به این بیانیه واكنش نشان داد.
وی در صفحه توئیتر خود نوشت كه «بیانیه چهار كشور در تحریم نشست اتحادیه پارلمان‌های بین‌المللی در دوحه، خنده‌دار است و اهمیتی ندارد».
الرمیحی با اشاره به تاكید كشورها برای مشاركت بی‌سابقه در نشست اتحادیه پارلمان‌های بین‌المللی در دوحه، تاكید كرد كه تحریم این نشست توسط چهار كشور عربی خنده‌دار است و اهمیتی ندارد، بلكه انزوای آنها را بیشتر می‌كند.
این چهار كشور از ژوئن سال 2017 مناسبات دیپلماتیك، تجاری و حمل و نقل با قطر را قطع و آن كشور را به حمایت از تروریسم و رقیب اصلی آنان در منطقه یعنی ایران متهم كردند. حكومت قطر این اتهامات را تكذیب كرده است و می گوید كههدف تحریم ها نقض استقلال این كشور است.
قطر در سالهای اخیر از همسایگان خود در شورای همكاری خلیج فارس فاصله گرفته، مناسباتش را با تركیه و ایران تقویت كرده و دی ماه گذشته از سازمان كشورهای صادر كننده نفت (اوپك) خارج شد، اقدامی كه از سوی خبرگزاری «بلومبرگ» آمریكا مقدمه ای برای خروج از شورای همكاری خلیج فارس تفسیر شد.
بلومبرگ گزارش داد: توجیهاتی كه مقام های قطری برای خروج این كشور از «اوپك» در ژانویه 2019 (دی ماه 97) مطرح می كنند، به آسانی می تواند برای اعلام خروج دوحه از شورای همكاری خلیج فارس به كار گرفته شود.

** شورای همكاری خلیج فارس در محاق
بحران قطر یكی از مهم ترین مناقشات سیاسی و دیپلماتیك میان كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در تاریخ معاصر منطقه به شمار می رود كه از جهات بسیاری توجه ناظران و پژوهشگران روابط بین الملل را جلب كرده است.
برخی از تحلیلگران مسائل خاورمیانه، تشدید این بحران را به تلاش های مخفیانه امارات، یكی از چهار كشور اصلی تحریم كننده، برای كسب میزبانی بزرگترین پایگاه نظامی آمریكا در خاورمیانه كه اكنون در قطر مستقر است و سپس پیگیری ادعاهی واهی خود در ارتباط با جزایر سه گانه ایرانی یعنی «ابوموسی، تنب بزرگ و تنب كوچك»، نسبت داده اند.
برخی دیگر نیز جاه طلبی های «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی برای رسیدن به تاج و تخت را عامل اصلی رویكرد تهاجمی ریاض نسبت به متحد پیشین خود یعنی قطر دانسته اند.
همسو نبودن كامل قطر با دیگر كشورهای عربی در منطقه و به بیان دیگر ناخالصی های سیاسی آن در ارتباط با كشورهای تحریم كننده اعم از حمایت از گروه «اخوان المسلمین» و «حماس» و روابط نسبتا نزدیكتر با ایران، بی شك در ایجاد تنش در روابط آنها تاثیرگذار بوده است.
آنچه بسیاری از ناظران را غافلگیر كرد، تصمیم ناگهانی و جمعی عربستان، امارات، مصر و بحرین برای تنبیه قاطعانه و فلج كننده قطر بود. به نظر می رسد، سران مربع عربی تصور می كردند كه شاید از طریق یك برخورد چكشی غافلگیركننده و ایجاد شوك ناگهانی بتوانند قطر را به زانو درآورده و سپس وادار به پذیرش درخواست های فراگیر خود كنند.
كشورهای تحریم كننده گمان كرده بودند با تحریم زمینی و هوایی، قطر را به زانو در می‌آورند، درحالی‌كه بلافاصله پس از تحریم و بسته‌شدن مرزهای زمینی، قطر از طریق تركیه و ایران احتیاجات غذایی خود را برآورده كرد.
اكنون كه حدود 2 سال از آغاز بحران می گذرد، قطر با انتخاب راهبرد صحیح توانسته، مشكلات ناشی از تحریم ها را تا حدود زیادی رفع كند و حتی از لاك دفاعی در آمده و حملات خود را از راههای حقوقی به ویژه در سازمان ملل متحد متوجه دولت های تحریم كننده كرده است.
تنش 2 سال اخیر بین قطر و عربستان شكاف میان اعضا را گسترده تر از گذشته نمایان كرده است .
تحریم نشست بین المللی مجالس دوحه از سوی 4 كشور یاد شده در حالی است كه پیش از آن سی و هشتمین و سی و نهمین نشست سران شورای همكاری خلیج فارس به ترتیب در كویت و ریاض به دلیل تحریم های متقابل میان قطر و 4 كشور تحریم كننده، بدون حصول به توافق جامعی به پایان رسید.
در دو سال گذشته اختلافات از مرزهای شورای همكاری خلیج فارس عبور كرده و دامن اتحادیه عرب را هم گرفته است . به نحوی كه بیست و نهمین نشست این اتحادیه در «ظهران» (عربستان) یك غایب بزرگ به نام «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر داشت و نشست اخیر این اتحادیه ورشكسته در تونس هم با ترك نشست از سوی امیر قطر و همزمان با سخنرانی «احمد ابوالغیط» دبیر كل اتحادیه همراه شد.
این بحران در ماههای اخیر عمیق‌تر نیز شد، چرا كه اول قطر اعلام كرد از اوپك خارج می‌شود و كمی بعد هم امیر جوان این كشور، دعوت شاه سعودی را برای شركت در نشست سالانه شورای همكاری خلیج فارس رد كرد و نشان داد كه این دلخوری دیپلماتیك، دو طرفه است .
نگاهی به سخنان مقامات قطری در ماههای اخیر در مورد شورای همكاری خلیج فارس به خوبی نشان می دهد كه این تنش ها به چه میزان روی این اتحادیه كه زمانی برای تقویت مشتركات و با هدف مقابله با تحولات نوین منطقه شكل گرفته بود، اثرگذار بوده است .
در حقیقت بحران دیپلماتیك قطر و برادرخوانده‌های عربش به جایی رسید كه وزیر خارجه این كشور، بی هیچ تعارفی به روی چهار دهه ائتلاف راهبردی اعراب خلیج فارس شمشیر كشید و خواستار طرحی نو شد.
«محمد بن عبدالرحمن آل‌ ثانی» معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر 25 آذر ماه گذشته در افتتاحیه «نشست دوحه» بدون نام بردن از شورای همكاری خلیج فارس گفت كه بحران اخیر، ائتلاف موجود را زیر سئوال برده و به همین دلیل، این ائتلاف منطقه‌ای به «بازسازی و طراحی دوباره» نیاز دارد.
سخنان وزیر خارجه قطر در حالی بود كه امیر این كشور هم در هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با انتقاد از تحریم های اعمال شده علیه كشورش از سوی عربستان و متحدانش گفت: اختلافات، شورای همكاری خلیج فارس را فلج كرده است.
شیخ تمیم در سخنان خود تصریح كرد كه محاصره اقتصادی علیه قطر به ماهیت شورای همكاری خلیج فارس آسیب زده و این در حالی است كه برخی همچنان به دنبال افزایش تنش ها در منطقه هستند.
كارشناسان معتقدند كه اگرچه اختلافات سیاسی به دلایل متعددی همواره میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس وجود داشته، اما بحران قطر مهم ترین تنش در این نهاد محسوب می شود كه قبلا سابقه نداشته است .
«عبدالله بن حمد العطیه» معاون نخست وزیر قطر در این زمینه گفته است: دولت قطر در بحران جاری درس مهمی گرفت و ما در زمان حاضر می دانیم كه چگونه با اقتصاد و بازارهای خود رفتار كنیم و ما باید به خودمان متكی باشیم و دریافتیم كه چندان به برادرانمان كه اقدام به محاصره دوحه كرده اند، اعتماد نكنیم. ما شورای همكاری خلیج فارس را در سال 1981تاسیس كردیم اما اكنون به نظر می رسد كه این شورای همكاری تقریبا به پایان كار رسیده است.
مجموعه این شرایط باعث شده امید به حل این بحران كاهش یابد و نتوان افقی برای بازشدن گرهی كه بن سلمان مسبب آن بود، تصور كرد .
به اعتقاد ناظران، گسست و شكافی كه امروز میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس ایجاد شده ، حتی در صورت پایان مسالمت آمیز تنش با قطر ترمیم نخواهد شد.

**عصبانیت بیشتر ترامپ
ناظران امور منطقه حمایت های بی چون و چرای ترامپ رییس جمهوری آمریكا از عربستان به ویژه بن سلمان ولیعهد این كشور را عامل اصلی بروز بحران در میان اعضای شورای همكاری خلیج فارس می دانند.
این كارشناسان با اشاره به سفر 20 ماه مه سال 2017 میلادی (30 اردیبهشت 96) ترامپ به ریاض ، گفتند كه تحریم قطر دو هفته بعد از این سفر روی داد.
به نظر می رسد دولت سعودی حضور و حمایت ترامپ را فرصت مناسبی برای تسویه حساب های قدیمی با قطر دیده بود و گمان می كرد كه قطر طی كمتر از یك ماه به زانو در خواهد آمد.
میزبانی این اجلاس دستكم نیم میلیارد دلار هزینه روی دست سعودی ها گذاشته بود، چرا كه ترامپ شرط كرده بود كه حضور او در این نشست می باید با عقد قراردادهای تجاری و تسلیحاتی همراه باشد.
البته ترامپ خوش خدمتی سعودی ها را با تاسیس «مركز جهانی مبارزه با افراط گرایی» در ریاض جبران كرد و عربستان كشوری كه پرورشگاه اندیشه های وهابی و تروریستی بود، به یك باره به مركزی برای مقابله با تروریسم معرفی شد.
چند روز بعد از حضور ترامپ رسانه های اماراتی و سعودی به نقل از خبرگزاری رسمی قطر ( قنا) سخنان امیر این كشور را بازتاب داده بودند كه در آن از سیاست های جمهوری اسلامی ایران در منطقه و مقاومت جنبش های اسلامی از جمله حزب الله حمایت كرده بود.
هر چند دوحه ساعاتی بعد اعلام كرد كه این خبر با هك شدن سایت خبرگزاری قطر روی خروجی آن قرار گرفته، اما رسانه های اماراتی و سعودی راه خود را پیش گرفتند و این امر منجر به قطع روابط با قطر شد.
ترامپ هم در ابتدا جانب سعودی ها را گرفت و اگر نبود اقدام عاقلانه «ركس تیلرسون» وزیر خارجه وقت آمریكا در مخالفت با حمله نظامی سعودی ها به قطر ، شاید امروز بحران به مراتب وسیع تری شعله ور می شد و دامن آن سایر كشورهای منطقه و حتی نظامیان آمریكایی در منطقه را هم می گرفت .
البته ترامپ در ماههای بعد و به ویژه بعد از انعقاد قرارداد خرید جت جنگنده با قطر به ارزش 12 میلیارد دلار ، سعی كرد نقش میانجی را بازی كند و بارها وعده داد كه با برپایی نشست مشتركی در آمریكا اختلافات این كشورها را پایان خواهد داد، اما گذر زمان نشان داد كه اختلافات بسیار عمیق تر از آن است كه وعده های ترامپ بتواند به آن پایان دهد.
ادامه بحران، نگرانی های آمریكا، متحد اصلی كشورهای عربی منطقه خلیج فارس را افزایش داده كه این اختلافات را تهدیدی برای سیاست مقابله با ایران می داند.
آمریكا به دلیل آن كه اتحاد و یكپارچگی شورای همكاری خلیج فارس را برای مقابله با ایران ضروری می داند، تمایلی برای شكاف میان اعضای این شورا ندارد؛ بویژه آن كه ترامپ تلاش دارد تشكیلات جدیدی موسوم به «ناتو عربی» را راه اندازی كند، به همین دلیل كاخ سفید تلاش می كند سعودی ها به جای آن كه دامنه تنش خود با قطری ها را بیشتر كنند، در راستای بهبود روابط با آنها گام بردارند.
اما اكنون برای همگان روشن شده كه شورای همكاری خلیج فارس بیش از هر زمان در حال از هم پاشیدن است. دولت ترامپ نیز نتوانست به اتحاد این كشورها كمكی كند. از این مهم تر آنكه آمریكا در این اختلافات نادیده گرفته شد. دو وزیر خارجه آمریكا و همچنین وزیر دفاع این كشور در پی كاهش اختلافات برآمدند، اما به هیچ نتیجه ای دست نیافتند و این مورد مهمی از ضعف و ناتوانی كاخ سفید محسوب می شود.
این همچنین بدان معناست كه جبهه ای كه با استقبال شدید ترامپ قرار بود در سال گذشته در ریاض و برای رویارویی با ایران شكل بگیرد، در همان خط مقدم خود در خلیج فارس از هم پاشید.
خاورم**1508**1651