بارش های سیل آسای تهران چطور مدیریت شد؟

بیشترین شدت بارش ها در هفته اول تعطیلی های ایام نوروز بود كه پیش از آن برخی استان های كشور همچون گلستان و نیز شهر شیراز هم درگیر سیل مخرب و كُشنده شده بودند؛ شدت بارش ها در استان تهران در آن ایام طوری بود كه همه دستگاههای متولی را به حال آماده باش قرار داد و ستاد مدیریت بحران نیز با حضور معاون اول رئیس جمهوری شبانه تشكیل شد.
باتوجه به پیش بینی شدت بارش ها نگرانی ها بابت جاری شدن سیلاب در استان تهران خیلی زیاد بود و اسحاق جهانگیری در جلسه ای كه شامگاه دوشنبه پنجم فروردین ماه جاری برگزار شد هشدار داد كه همه مراقبت ها باید انجام گیرد تا شاهد بروز سیلاب مخرب نباشیم.
بیشتر نگرانی ها در مورد شدت رگبار و بارش ها در یك مقطع كوتاهی زمانی و نیز رود-دره های استان بود؛ هرچند وضعیت سدهای استان نیز مدام پایش می شد اما مسئولان باتوجه به اقداماتی كه برای تخلیه بخشی از آب این سدها انجام داده بودند تاكید می كردند كه نگرانی درباره سدها نداریم و همزمان مراقبت هایمان نیز لحظه ای از آنها در جریان است.
گرچه تهران مانند دیگر استان ها از جمله گلستان، لرستان و خوزستان درگیر سیلاب مخرب نشد اما مسئولان این استان با توجه به میزان بارش ها می گویند اقدامات كنترلی و مدیریتی در كنار همراهی مردمی سبب شد كه شاهد جاری شدن سیلاب و حتی آبگرفتگی بزرگ در استان تهران نباشیم.
آمادگی ها برای مقابله با سیل در حالی بود كه تجربه سیلاب های قبلی در تهران بر نگرانی ها می افزود؛ همانند بعد از ظهر گرم تابستان سال 1366 كه هوای گرم تمام پایتخت نشینان را كلافه كرده بود و حتی كسی در خیال خود هم تصور نمی كرد ساعتی بعد در مدت 10 دقیقه دومین سیل كشنده تاریخ ایران (به برخی استنادها) رقم بخورد.
در دانشنامه ویكی پدیا در این مورد نوشته شده است: شدت رگبار (در آن تاریخ) به گونه‌ای بود كه در مدت 10 دقیقه ۲۸ میلیمتر بارش ثبت شد.
همان روز، در مدتی كوتاه، سیلاب عظیمی از رودخانه گلابدره به حركت درآمد و در مسیر خود سد ساخته‌شده توسط جهاد سازندگی را تخریب و صدها تن گل‌ولای و سنگ را در مسیر رودخانه گلابدره و جعفرآباد به سمت میدان تجریش به حركت درآورد.
در این سیل حدود 300 نفر كشته شدند و 757 میلیارد ریال به پایتخت ایران در حالی كه كشور درگیر دفاع مقدس در مقابله با بعثی ها بود، خسارت وارد شد.
این بار و در فروردین ماه سال 98 اما داستان متفاوت بود؛ با وجود آنكه مدیران شهری و استانی نگران بارندگی ها و تكرار رویدادهای تلخ گذشته و حتی سیل سال 92 در تهران بودند كه خسارت های زیادی برجاگذاشت، سیلاب جاری نشد به گونه ای كه چند هفته بعد شهردار تهران گفت: جلو سیلاب را گرفتیم.
استاندار تهران نیز مجموعه اقدامات انجام شده برای مقابله با سیلاب در استان و آمادگی ستاد مدیریت بحران استان را عامل در كنار اطلاع رسانی ها برای مردم و همراهی شهروندان اقدام بسیار موثری در جاری نشدن سیلاب خواند.

** شروع بارش های شدید
به دنبال تداوم بارش ها و نیز هشدار و اخطاریه های هواشناسی، صبح روز پنجم فروردین استاندار تهران تمامی مرخصی مدیران مرتبط با مدیریت بحران این استان را لغو و برای مواجهه با سیلاب احتمالی حالت آماده باش اعلام كرد.
در همین روز ستاد مدیریت بحران با فوریت تشكیل شد و معاون اول رئیس جمهوری نیز شامگاه دوشنبه در آن حضور یافت و خواستار مراقبت از استان تهران در همان شب و فردای آن ( 6 فروردین) شد.
استاندار تهران در همین جلسه ستاد مدیریت بحران اعلام كرد: آنچه كه هواشناسی در مورد استان تهران برای عصر پنجم و ششم پیش بینی كرده شدت باران است؛ از همین رو از بعد از ظهر حساسیت و نگرانی اعضای هیات دولت نیز افزایش پیدا كرده است تا اتفاق شیراز (جاری شدن سیلاب در پنجم فروردین با 21 كشته و 154 زخمی)در این استان تكرار نشود.
محسنی بندپی اظهارداشت: سیل دوره های گذشته تهران هم نشان داده كه از خود تجریش و منطقه كن و در نهایت كل شهر تهران و جنوب شهر كه حالت دشت استان گلستان را پیدا می كند، در زمان سیل تحت تاثیر قرار می گیرند.
این نگرانی استاندار در پنجم فروردین بابت بارندگی های شدید، در دوازدهم همین ماه هم خود را نشان داد و با افزایش سطح بارندگی با ورود سامانه دیگر بارشی، طغیان رودخانه كن و افزایش دبی رودخانه ها در مناطق شمالی پایتخت، تهران نیز دقایق التهاب آوری را تجربه كرد.

** آماده باش برای مواجهه با سیل احتمالی
با اعلام نگرانی معاون اول رئیس جمهوری از وقوع سیل احتمالی در تهران، تلاش برای مواجهه با بحران احتمالی افزایش یافت، مسئولان مربوطه شب را در ستادهای بحران سپری كردند؛ نیروهای امدادی هلال احمر فراخوان شدند و كنكاش برای یافتن نقاط حادثه ساز در بارندگی ها افزایش یافت.
به دنبال همین تكاپو مهمترین نقاط حادثه ساز در زمان بارندگی، رود-دره ها، ابر گودال 180 هكتاری منطقه 18و فضاهای سبز ساخته شده در مسیل رودخانه های پایتخت تشخیص داده شدند.
استاندار تهران ششم فروردین بار دیگر ستاد مدیریت بحران را در مركز پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تشكیل داد و از نزدیك در جریان آخرین اقدامات انجام شده در زمینه مواجهه با سیل احتمالی قرار گرفت؛ همانجا هم بود كه «یحیی زارع» مدیركل هواشناسی استان تهران اعلام كرد كه بارش شدیدی از ساعت 15:30 همین روز آغاز می شود و تا ساعت 20:30 ادامه خواهد داشت و در این مدت امكان وقوع سیلاب می رود، اما بارندگی تا ساعت پنج عصر تداوم یافت و خاتمه یافت.
24 ساعت پرالتهاب همراه با خبرهایی نادرست سپری شد؛ از احتمال وقوع توفان هولناك در پایتخت توسط برخی افراد فاقد صلاحیت برای اعلام چنین خبرهایی تا سریز برخی سدهای استان.
با كاهش بارش ها در ششم فروردین، نگرانی از بابت وقوع سیل احتمالی در تهران فروكش كرد، با این حال این روند بار دیگر با اخطار مجدد اداره كل هواشناسی از 10 فرودین تكرار شد؛ این اداره كل اعلام كرد طی روز آینده (دوشنبه،) سامانه بارشی جدید در ارتفاعات به شكل بارش برف، گاهی با كولاك برف و مه آلود همراه است.
همچنین در برخی ساعت ها در اكثر مناطق به خصوص نیمه جنوبی استان، وزش باد شدید پیش بینی می شود، از همین رو با توجه به شدت بارش در برخی مناطق شهری (به ویژه شمال شهر) امكان آبگرفتگی معابر عمومی وجود دارد و توصیه می شود به دلیل سیلابی شدن رودخانه ها و مسیل ها از اتراق در حاشیه رودخانه ها خودداری كنند و به دلیل لغزندگی جاده ها و كاهش دید برای عبور از جاده های كوهستانی و برف گیر تمهیدات لازم در نظر گرفته شود.
سرانجام با وجود آماده باش و اعلام ممنوعیت فعالیت اصناف اطراف رود-دره ها و جلوگیری از توقف خودروها در این محدوده ها، با آغاز بارندگی مستمر از صبح 12 فروردین، بتدریج حجم آب ورودی در رودخانه ها افزایش یافت، مسیر دسترسی به رودبار قصران در شمیرانات مسدود شد، كوه در محور فشم - میگون ریزش كرد، ظرفیت خروجی دریچه باز سد لتیان زیاد شد، وزیر كشور برای كنترل اوضاع استان تهران به ستاد مدیریت بحران شهرداری رفت و در نهایت با تشدید ناگهانی باران و بارش رگباری آن به همراه تگرگ، چند پل قدیمی دماوند تخریب شد و برخی زیرساخت های رودبار قصران شمیرانات نیز بر اثر آبگرفتگی خسارت دید.

**سدهایی كه پیش از باران خالی شدند
با آغاز تكاپو برای پیشگیری از وقوع سیل در استان تهران، شایعه لبریز شدن سدهای این استان توسط برخی منابع منتشر شد كه محسنی بندپی استاندار تهران اعلام كرد: اكنون نیمی از ظرفیت سدهای این استان پر شده اند و خروجی بارش های تهران را ذخیره می كنند لذا احتمال سرریز آنها در پی بارش ها متصور نیست.
این موضوع به تایید آب منطقه ای تهران رسید و محمدرضا خانیكی مدیر دفتر مطالعات پایه منابع این شركت با بیان اینكه خطری سدهای این استان را تهدید نمی كند درباره سد لتیان كه ظرفیت آن تكمیل شده بود گفت: در این زمینه نگرانی وجود ندارد.
روزهای بعد استاندار تهران خبر تخلیه بخشی از ظرفیت سدهای این استان را پیش از وقوع بارش ها اعلام كرد و گفت: پیش از بارش ها و به دنبال پیش بینی نزولات جوی طی روزهای گذشته میزان دبی آب پنج سد استان ارزیابی و بخشی از آن برای تزریق به دشت های استان تخلیه شد.

**لایروبی ها
با انعكاس گسترده احتمال وقوع سیلاب و دستور آماده باش استاندار، موضوعی كه شاید روزهای قبل چندان مورد توجه قرار نگرفته بود، مطرح شد؛ لایروبی كانال ها، رودخانه ها و رود-دره ها.
در همین زمینه ششم فروردین محتبی یزدانی معاون خدمات شهری شهرداری تهران اعلام كرد: بیش از 500 كیلومتر كانال و مسیل ‌و بالغ بر 10 هزار كیلومتر شبكه فرعی شامل نهر در تهران وجود دارد كه تمامی آنها در گذشته به طور كامل لایروبی و آماده سازی شده اند.
وی این موضوع را هم مورد تاكید قرار داد كه در صورت بارش بسیار شدید نیز هیچ یك از كانال ها و شبكه های اصلی تهران و حریم دچار انسداد نخواهند شد؛ كه البته پس از بارش ها درستی این سخن ثابت شد و پایتخت باوجود شدت بارش ها دچار آبگرفتگی وسیع كه سبب بروز اختلال شود را تجربه نكرد.

**پایش لحظه ای رود-دره ها
در جلسه ای كه پنجم فروردین ستاد مدیریت بحران تشكیل داد، غلامحسین آرام معاون فرماندار تهران دو مساله بحران زا در زمان وقوع سیل احتمالی را برای تهران مطرح كرد، یكی رود-دره ها و دیگری نقاط احتمالی وقوع سیل در مسیر اتوبان امام علی(ع).
تهران شش رود-دره دارد كه اغلب موارد به عنوان فضای سبز و تفرجگاه در دست بهره برداری هستند، از همین رو هم مدیریت سریع آنها به دغدغه نخست مسئولان استان تبدیل شد.
پیروز حناچی شهردار تهران پیش از این در آئین كاشت درخت صلح و دوستی اعلام كرده بود كه «رود-دره هایی كه عامل اصلی شكل گیری ری و تهران هستند در كوه پایه ها و بسترهای پایینی پایتخت تبدیل به فضاهای تفرجگاهی می شوند.»
استاندار تهران مهمترین نگرانی پیش روی ستاد مدیریت بحران استان تهران را همین رود-دره ها اعلام كرد تا به دنبال آن وضعیت لحظه به لحظه آنها رصد و پایش شوند و حتی خود حناچی شهردار تهران نیز اعلام كند كه طی همكاری مشترك با وزارت ارتباطات موقعیت تمامی رود-دره ها، مسیل ها و مناطق حساس شهر تهران به اپراتورها داده شد تا به افرادی كه نزدیك آنها هستند پیامك هشدار ارسال شود.
حساسیت بر روی همین رود-دره ها هم بود كه باعث شد تا به دستور استاندار تهران توقف خودرو، اتراق و فعالیت صنفی در حاشیه این رود-دره ها تا زمان عبور از این بحران احتمالی ممنوع اعلام شود.

**انسداد بزرگراه امام علی و تخلیه برخی بوستان ها
با تشدید بارندگی در ساعات عصر گاهی روز ششم فروردین و تكرار آن در روز 12 همین ماه، مسئولان شهری كه فهرستی از نقاط حساس شهر را در اختیار داشتند، اقدام به انسداد برخی مسیرها یا تخلیه تعدادی از بوستان ها كردند.
برخی بوستان های شهر تهران مانند بوستان نهج البلاغه و جوانمردان و پستی های ولنجك تعطیل و تخلیه شدند و اعلام شد كه برای تردد از حوالی مركز خرید میرداماد و جنوب دارآباد هم كه قبلا مسیل رودخانه یا نزدیك رود-دره بوده باید شرط احتیاط را رعایت كرد.

** كارتن خواب ها فراموش نشدند
در حین حضور اعضای ستاد مدیریت بحران استان و پایتخت در مركز كنترل و مدیریت بحران شهر تهران، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران با اشاره به وضعیت بارش های روزهای گذشته در پایتخت گفت: نگران وضعیت معتادان و كارتن خواب های منطقه فرحزاد در زمان بارندگی ها بودیم كه با استقرار اتوبوس آنان را پناه دادیم.
این اقدام در 12 و 13 فروردین هم اجرا شد و به این طریق، معتادان، كارتن خواب ها و افراد بی سرپناه هم از شر سیل احتمالی، بارندگی شدید یا آبگرفتگی در امان ماندند.

**گودالی به مساحت 180 هكتار در پایتخت
منظور از ابرگودال، محدوده ای دارای عمق حدود 100 متری است كه رحمت الله حافظی عضو سابق شورای شهر تهران در زمان شروع نخستین دور بارش های تهران در جریان نگرانی هایی كه از جاری شدن سیلاب در تهران وجود داشت به آن اشاره و تاكید كرد كه متولیان مراقب آن باشند.
حافظی ششم فروردین امسال توئیت كرد: «در منطقه 18 تهران یك ابر گودال 400 هكتاری به عمق بیش از 100 متر قراردارد كه رودخانه كن از قسمت شمال شرقی عبور می كند، اگر سیل رودخانه این دیواره 400 متری را تخریب كند، فاجعه دیگری رقم خواهد خورد».
غلامحسین آرام معاون عمرانی معاون عمرانی فرماندار تهران در واكنش به این ادعا اطمینان داد كه نظارت بر ابرگودال موجود در منطقه 18 پایتخت كه به دنبال تشدید بارش ها نگرانی از وضعیت آن نیز خبری شده بود، به نحو احسن انجام می شود و تلاش ها برای پیشگیری از بروز مشكلات در این بخش نیز جریان دارد.
این مسئول این موضوع را هم گفت كه مساحت این ابرگودال به 400 هكتار نمی رسد و فقط 180 هكتار است.
وی اظهارداشت: محدوده ای در رود-دره كن به مساحت 180 هكتار وجود دارد كه از آن معدنكاران شن و ماسه برداشت می كردند.
به گفته معاون فرماندار تهران معدنكاران این محدوده مكلف شده اند كه دیواره های اطراف این ابرگودال را تثبیت كنند و عوامل شهرداری در این محل حضور دارند و لحظه به لحظه این محدوده را رصد می كنند تا در صورت وقوع سیلاب احتمالی به سرعت وارد عمل شوند.

** تخلیه برخی منازل در شمال تهران
با تداوم بارش ها و بالاآمدن آب رودخانه ها، منازل حاشیه بلوار ساحلی و بیخ باغ فشم تخلیه شدند؛ این اقدام با فوریت به تصمیم مسئولان ستاد بحران به منظور پیشگیری از هرگونه خسارت جانی و مالی انجام شد.

**انسداد برخی مسیرها
پس از آن مسیر روستاهای «كلوگان» و «حاجی آباد» از توابع بخش رودبار قصران شمیرانات نیز به دلیل نفوذ آب به زیر بستر جاده و خطر رانش زمین مسدود شد.
سه روستای «جهان آباد»، «سلمان آباد» و «اسماعیل آباد» نیز بامداد 13 فرودین در بخش كهریزك شهرستان ری برای جلوگیری از خسارت ناشی از حجم گسترده بارندگی و سیلاب رودخانه كن در جنوب تهران تخلیه اضطراری شد.
«داود تورانی» مسئول ستاد مدیریت بحران شهرستان ری در همین زمینه اعلام كرد: رودخانه كن كه ادامه سد كرج در جنوب تهران است، بامداد امروز (13 فروردین) بر اثر باران های سیل آسا طغیان كرد و سیلاب در برخی مناطق تا شعاع 100 متر از رودخانه نیز نفوذ داشت و پیشروی سیلاب تا آسایشگاه كهریزك و جاده قدیم تهران - قم نیز ادامه داشت كه با سیل بند مانع از نفوذ به آسایشگاه شدیم.

**انسداد گردنه قوچك
در نهایت ظهر روز 13 فروردین فرماندار شمیرانات اعلام كرد: گردنه قوچك (ورودی لواسانات و رودبار قصران) همچنان مسدود و مراكز صنفی خدماتی این دو بخش در حاشیه رودخانه ها تعطیل هستند و با توجه به طغیان رودخانه جاجرود ورود به بخش لواسانات و رودبار قصران ممنوع است.
14 فروردین نیز «مسعود كرمزاده» شهردار اوشان، فشم و میگون (از توابع بخش رودبارقصران شمیرانات) گفت: خسارت سیلاب روز دوشنبه(12 فروردین) به شهرهای مذكور تاكنون افزون بر 94 میلیارد تومان برآورد شده كه بیش از این خواهد بود.
بارش شدید باران و تگرگ و طغیان رودخانه جاجرود در روز دوشنبه در سطح شهرستان شمیرانات بویژه بخش رودبارقصران منجر به سیلاب، آبگرفتگی، ریزش كوه و بهمن، انسداد جاده ها و ... شده بود؛ این حادثه خسارت جانی به همراه نداشت اما به زیرساخت های این شهرستان آسیب جدی وارد كرد.

**جزییات میزان بارش ها
مدیركل هواشناسی استان تهران گفت: میزان بارندگی ثبت شده طی 17 روز گذشته از سال جاری 39 برابر 2.04 میلی متر بارش ها در مدت مشابه سال گذشته بوده است.
زارع در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: طی 17 روزی كه از سال جاری سپری شد 79.04 میلی متر بارندگی در استان تهران به ثبت رسید.
وی میزان بارش ها از ابتدای مهر سال 97 تا 17 فروردین سال 98 (سال آبی جاری) را نیز 277.7 میلی متر اعلام و بیان كرد: این میزان بارندگی نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل كه به میزان 95.3 میلی متر ثبت شده بود، افزایش نزدیك سه برابری را نشان می دهد.
مدیركل هواشناسی استان تهران گفت: این میزان بارندگی طی سال آبی امسال نسبت به بلندمدت شاهد افزایش 82.3 درصدی است.
به گزارش ایرنا باوجود شدت بارش ها در اوایل امسال در تهران به لطف الهی شاهد جاری شدن سیلاب و تخریب وسیع و تلفات جانی نبودیم اما این نكته را به شكل جدی و پررنگ باید به مسئولان یادآوری كرد كه نباید مثل گذشته اجازه ساخت و ساز در مسیر مسیل ها و رود-دره ها بدهند و با اجرای طرح های مدیریت بحران و تخصیص اعتبارات آن، در كنار اطلاع رسانی مناسب به شهروندان برای پیشگیری و همراهی در زمان های بحران، زمینه های مقابله با سیل را بیش از پیش فراهم آورند.
گزارش از مینا افشاری ترك
تهرام/3001/ 1008