این سالمندآزاران

شاید برای خیلی از ما جوانترها ملموس نباشد اما اگر در اتوبوس یا مترو بودید و سالمندی كه توان ایستادن نداشت را دیدیم و به او جا ندادیم، مشمول تعریف نوعی از سالمندآزاری شده ایم.
رفتارهای خشن برخی اعضای خانواده، تنها گذاشتن سالمند یا سپردن او به مراكز نگهداری هم از سوی برخی كارشناسان به عنوان مصداق های سالمندآزاری تعریف شده اما مهمترین شكل سالمندآزاری به گواه این افراد یا خانواده هایشان، رفتارهای مراقبانی است كه برای نگهداری یا انجام امور این سالمندان استخدام می شوند و در این گزارش بیشتر به آن پرداخته می شود.
برخی اعضای خانواده سالمندان گلایه دارند كه بیشتر موارد سالمند آزاری از سوی مراقبان این افراد كه از بعضی مراكز خدماتی به خانه ها فرستاده می شوند، صورت می گیرد.
این افراد معتقدند: اغلب مراكز خدماتی كه برای نگهداری سالمندان، مراقب به خانه ها می فرستند تنها مجوز ثبت شركت دارند و از سازمان بهزیستی و علوم پزشكی مجوزی ندارند و بر كار آنها نیز نظارتی صورت نمی گیرد؛ همچنین این مراقبان كارگرهای خانگی هستند كه از دانش لازم برخوردار نیستند و آموزش های موردنیاز برای نگهداری از سالمندان نیز ندیده اند.
به باور افراد درگیر با این موضوع، این مراقبان اغلب زنان آسیب دیده ای هستند كه در زندگی خود شكست خورده اند، مشكلاتی دارند یا خود نیازمند نگهداری هستند.
برخی از نزدیكان سالمندانی كه مرتبط با این نوع مراكز خدماتی هستند مدعی می شوند كه مراكز خدماتی بیشتر هزینه ای كه از خانواده ها می گیرند را خودشان بر می دارند و سهم اندكی را به مراقب می دهند همین هم انگیزه این افراد را برای نگهداری مناسب از سالمندان می كاهد.
در ساده‌ترین تعریف سالمند آزاری آورده اند: هر نوع اقدام عمدی، غیرعمدی یا اقدام نكردن چه یكبار چه بارها، كه باعث آسیب و آزار سالمند شود، بخصوص از طرف كسانی كه سالمند با آنان رابطه نزدیك دارد و انتظار می‌رود به آنان اعتماد داشته باشد.
در تحقیقات بسیاری شایع ترین نوع سالمند آزاری را آزار روانی یافته‌اند، تحقیقات مشابهی هم غفلت و آزار مالی را در صدر آزارهای سالمندی در ایران ذكر كرده‌اند.
به استناد برخی منابع، اكنون در دنیا ژاپن تنها كشوری است كه تعداد سالمندانش بیش از 30 درصد كل جمعیتش است اما تا میانه قرن 21 جمعیت سالمندان كشورهای بسیاری بخصوص اروپایی و آمریكای شمالی افزایش می یابد؛ ایران هم در كنار كره، چین، شیلی، روسیه، تایلند و ویتنام یكی از این كشورها خواهد بود.
در خبرهای سازمان بهداشت جهانی گفته شده حدود 10 درصد جمعیت ایران را سالمندان تشكیل می‌دهند، اما در سال 2050 یك سوم جمعیت ایران سالمند خواهند بود.
سوءرفتار با سالمندان یكی از پنهان‌ترین شكل های خشونت در خانواده است؛ براساس تحقیقی كه در سال 1389 انجام شده سالمندان حداقل یكبار از لحاظ سوءرفتار عاطفی، سوء رفتار مالی و سوء رفتار جسمی آزار دیده‌اند.
در نخستین قانون كیفر عمومی ایران مصوب دهه 1310 خورشیدی نیز توجه نكردن فرزندان به والدین سالخورده و خودداری از نگهداری و تأمین معیشت آنان جرم شناخته شده است.
خبرنگار ایرنا در همین خصوص با چند سالمند مركز مراقبت از سالمندان و نیز یك كارشناس علوم اجتماعی به گفت وگو نشسته است.

**مشكلات سالمندان با مراقبان خانگی
زهرا خلیلی 75 ساله كه این روزها را با مراقبش می گذراند در خصوص رفتار مراقبش با وی گفت: یكسال است كه به علت ترس از تنهایی یك خانم را به عنوان مراقب در خانه خود پذیرفته ام اما این مراقب به علت «بی سوادی» چندبار به من داروی اشتباه داد؛ من كه خود پیشتر در بیمارستان پرستار بودم بعد از خوردن دارو كه حالم بد شد متوجه شدم این مراقب تاكنون چندبار به من داروی اشتباه داده است.
وی افزود: اگر من هم بی سواد بودم هرگز متوجه نمی شدم كه مراقب به من داروی اشتباه داده و تا الان هفتاد كفن پوسانده بودم.
خلیلی كه از مراقب خود ناراضی است گفت: تاكنون چند مراقب عوض كرده ام اما بیشتر آنها علاوه بر بی سوادی برخورد خوبی هم ندارند اما چكاركنم كه به خاطر ترس از تنهایی مجبورم آنان را تحمل كنم.
فاطمه امانی 80 ساله نیز یكی دیگر از سالمندانی است كه از مراقبان خود ناراضی است و می گوید: پنج سال است كه فرزندانم برای اینكه نمی توانستند از من مراقبت كنند برای من مراقب گرفتند و چند بار مراقب خود را عوض كرده ام اما هر كدام از آنان مشكلاتی نظیر بدخلقی، تمیز نبودن در انجام كارها، بی انضباطی در رفت و آمد و ... داشته اند.
امانی افزود: سال گذشته لگنم شكست و بعد از عمل نمی توانم خوب راه بروم اما به دلیل اینكه مراقب كارها را به درستی انجام نمی دهد ناگزیرم بعد از رفتن وی برخی كارها را دوباره خودم انجام دهم.
وی ادامه داد: فرزندم مراقبان را از طریق مراكز پرستاری و مراقبت از سالمندان كه شماره خود را در روزنامه ها یا اینترنت ثبت كرده اند پیدا می كند اما هیچیك از آنان شناختی نسبت به نوع بیماری ها و داروها ندارند.
همچنین دختر مریم راز 75 ساله كه به بیماری الزایمر مبتلاست در این خصوص می گوید: چند سالی است كه برای مادرم از مراكز نگهداری از سالمندان مراقب می گیریم و مادرم چون بی سواد و بیمار است فراموش می كند كه غذا یا داروهایش را خورده است یا نه و هر موقع به پرستار می گفت به من دارو بده مراقب هم كه بی سواد بود داروها را چندبار در روز به مادرم می داد.
وی افزود: یك روز كه حال مادرم خیلی بد و او را به بیمارستان بریدم مشخص شد وی به علت مصرف بیش از حد دارو دچار مسمویت دارویی شده است.
این پرستار كه می دانست مادرم بیماری آلزایمر دارد همچنین از این شرایط سوء استفاده می كرد و هر چند وقت یكبار از مادرم پول می گرفت و برخی مواد غذایی را با خود به خانه اش می برد.

** تفاوت پرستار با مراقب
مدیر یكی از مراكز خدمات مراقبت و نگهداری سالمند و كودك در پاسخ به سوالی مبنی بر اینكه پرستار و مراقب چه تفاوتی با یكدیگر دارند گفت: پرستار به افرادی گفته می شود كه تحصیلات آكادمیك این رشته را دارند و به صورت حرفه ای تزریق، وصل سند، آمپول و غیره را آموزش دیده اند.
مریم ضیایی افزود: در صورتی كه مراقب نگهدار، مراقبت از سالمندان را برعهده می گیرد و خدماتی نظیر كمك كردن به سالمندن در راه رفتن، حمام، دستشویی با لگن یا پوشاك، غذا پختن و دارو دادن به سالمند را برعهده دارد.
وی ادامه داد: از سوی مركز، مراقبان به مراكز بهداشتی مراجعه می كنند تا سالم بودن مراقب از لحاظ اعتیاد یا بیماری های واگیردار محرز شود و بعد از دریافت برگه سلامت، افراد را برای مراقبت از سالمندان به خانه آنان می فرستیم.
ضیایی با بیان اینكه به مراقبان این مركز تا حدودی آموزش داده می شود اضافه كرد: بیشتر مراقبان این مركز سابقه كار زیادی دارند و تاكنون آسیبی از سوی مراقبان به سالمندان نرسیده است.
وی افزود: مراقبان به جای اعضای خانواده سالمند كه گرفتار مشغله زندگی هستند، به سالمند محبت می كنند و او را به بیرون از خانه نیز می برند و به نوعی همدم او می شوند.
ضیایی با بیان اینكه قرارداد برای تضمین نیرو بین مركز و كارفرما به مدت یك تا شش ماه بسته می شود گفت: در این قرارداد آمده در صورتی كه مراقب به علت بیماری یا هر دلیل دیگری نتوانست به خانه سالمند برود، از سوی مركز یك نفر دیگر را به جای او به خانه كارفرما می فرستیم.
مدیر مركز خدمات مراقبت و نگهداری سالمند و كودك ادامه داد: مراقبان به صورت آزمایشی به خانه سالمند می روند و بعد از یك روز، كار آزمایشی در صورتی كه كارفرما راضی بود 24 تا 72 ساعت در آنجا می مانند.
وی در پاسخ به این سوال كه آیا بر نحوه كار مراقبان نظارت می شود؟ گفت: از سوی موسسه با سالمند یا خانواده سالمند تماس گرفته و از آنان پرسیده می شود كه آیا از مراقب خود راضی هستند یا نه و حداقل هر 15 روز یكبار فردی از سوی مركز برای نظارت مستقیم بر كار مراقب به خانه سالمند می رود.
همچنین «محمدرضا بابایی» یكی دیگر از مدیران مراكز پرستاری و نگهداری از سالمندان و كودكان در پاسخ به این سوال كه آیا در مركز شما از بهورزان و پرستاران برای مراقبت از سالمندان استفاده می شود؟ گفت: مراقبان این شركت فقط كار مراقبتی انجام می دهند. این در حالی است كه در اسم این مركز كلمه پرستار نیز آمده است.
وی با بیان اینكه هشت سال در این حرفه مشغول به كار هستم اما تاكنون كسی گلایه و شكایتی نداشته است افزود: مراقب ها حتی اجازه زدن سوزن یا انسولین را هم ندارند و اگر نیروی مراقب از سالمندان این كار را انجام داد توبیخ می شود.
بابایی ادامه داد: طی یك تا دو ماه یك نفر از شركت برای نظارت بر كار مراقب به خانه سالمند می روند و از نزدیك كار را بررسی می كنند، اگر كوچكترین مشكلی از سوی مراقب صورت گیرد خانواده سالمند به شركت اطلاع می دهد.
وی تصریح كرد: یكی از قوانین مركز ارائه برگه سلامت از سوی مراقبان است.
بابایی خاطرنشان كرد: زمانی كه مراقبان به شركت می آیند از آنان پرسیده می شود آیا سابقه كار دارند یا خیر و در صورتی كه سابقه كار نداشته باشند فرد را به مدت سه روز با مراقبی كه تجربه دارد به خانه سالمند می فرستیم تا كار را یاد بگیرد بعد آنان را برای كار به خانه ها می فرستیم.
وی گفت: سن مراقبان 30 تا 45 سال است و حقوقشان با توجه به نوع كاری كه برای كارفرما نظیر سالمندان پوشكی یا لگنی و نظافت خانه انجام می دهند از یك میلیون و 400 تا یك میلیون و 800 هزار تومان متغیر است.

**شكل های سالمند آزاری
دكتر مجید ابهری رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی در خصوص سالمند آزاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از نگاه رفتارشناسی آزار ابعاد و اشكال مختلفی نظیر آزار روحی، جسمی، فرهنگی و اقتصادی دارد.
وی افزود: در میان خانواده های بسیاری از كشورها، سالمندان سرمایه های آن كشور، عزیز و محترم هستند؛ در كشور ما نیز به خاطر آموزه های دینی و اجتماعی سالمندان همواره مورد احترام بوده اند اما متاسفانه در دو سه دهه گذشته شكل های مختلف آزار در مورد سالمندان اعمال می شود كه در اینجا به برخی از آنها اشاره می كنیم.
ابهری ادامه داد: گاهی ملاحظه می شود سالمند آزاری اجتماعی و رفتاری در اتوبوس و مترو اتفاق می افتد و سالمند در شرایط بسیار نامناسب سرپا ایستاده و جوانان در مقابل چشمان آنان بر صندلی ها نشسته اند و آنان را مورد تمسخر قرار می دهند.
ابهاری این رفتار را بدترین شكل سالمند آزاری در جامعه می خواند در حالی كه سالمندان به عنوان شهروندان ممتاز باید در اینگونه وسایل جایگاه ویژه داشته و از احترام خاصی برخوردار شوند.
این رفتارشناس گفت: دومین شكل از سالمند آزاری بی احترامی به سالمندان در میان خانواده یا توسط فرزندان آنان است؛ سپردن سالمند به خانه های سالمندی نوعی آزار است چراكه سالمند بعد از سال ها تلاش و زحمت به جای استراحت و احترام به جایی سپرده می شود كه مورد تحقیر قرار می گیرد، یعنی حاصل زحمات وی به باد رفته است.
ابهری افزود: یكی دیگر از شكل های سالمند آزاری كه در سال های اخیر بسیار زیاد شده و باید نهادهای متولی و سازمان های اجتماعی به آن توجه لازم داشته باشند آزار سالمندان توسط پرستاران و كسانی هستند كه از موسسات به نام پرستار یا مراقب به خانه ها فرستاده می شود.
وی بیان كرد: متاسفانه اكثریت اینگونه افراد خود از لحاظ روحی و روانی دچار آسیب های متعددی هستند، آنان اغلب زنان بیوه ای هستند كه طلاق گرفته اند و سرنوشت تلخی دارند، اینگونه افراد هرگز نمی توانند پرستار خوبی برای فرد دیگری باشند چراكه باید خودشان مورد پرستاری و درمان قرار بگیرند.
این آسیب شناس تصریح كرد: آزار سالمندان توسط اینگونه افراد حتی ضرب و شتم، دادن قرص و شربت خواب برای خواباندن و گرسنه و تشنه نگاه داشتن آنها از شكل های مختلف شنكجه های روحی و جسمی است كه به سالمندان داده می شود.
وی گفت: از هر كس كه سالمندی در خانه دارد، چه به صورت سلامت چه خوابیده در رختخواب و محتاج به پوشاك و مراقب های بهداشتی اگر پرسیده شود در طول یكسال چند پرستار عوض كرده خواهند گفت كه بیش از 10 پرستار عوض كرده زیرا هیچكدام از آنان تخصص پرستاری ندارند، این افراد كارگرهای خانگی هستند كه برای نظافت از موسسات اعزام می شوند و از حرفه پرستاری هیچگونه تخصصی ندارند.
ابهری گفت: این مراكز در مورد انتخاب افراد یا آموزش مهارت های پرستاری بر رفتار مراقبان هیچ نظارتی ندارند فقط از آنان یك شناسنامه می گیرند، آنان را به خانه ها می فرستند و در قبال رفتارشان پاسخگو نیستند.
وی افزود : حداكثر مجازت این است كه آن مراقب را با شخص دیگری عوض كنند، گاهی مشاهد می شود 25 تا 30 بار در طول پنج یا شش سال مراقب عوض شده است و دزدی های خُرد توسط مراقبان یعنی برداشتن مواد غذایی و اقلامی كه در خانه سالمند وجود دارد یكی دیگر از رفتارهایی ناپسند اینگونه افراد است كه در خانه اجرا می شود و فرزندان و اطرافیان سالمندان از زود تمام شدن این اقلام دچار ناراحتی می شوند و به خود سالمند سخت گیری و بد رفتاری می كنند در حالی كه آن فرد هیچگونه تقصیری نداشته و مقصر اصلی، آن مراقب است.
آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: در تمام دنیا پرستارانی كه به خانه ها فرستاده می شود دوره های ویژه ای را می گذرانند حتی در زمینه تزریقات، پانسمان، مراقب های سلامتی داری تخصص لازم هستند اما مراقبان در تهران و شهرهای بزرگ افرادی هستند كه سواد مناسبی ندارند و حداكثر شاید برخی از آنان مدرك دیپلم گرفته باشند اما متاسفانه باید در این زمینه گفته شود سالمندان توسط این مراقبان هر روز بیشتر به مرگ نزدیك می شوند.
ابهری اضافه كرد: بعضی سالمندان به علت ضعف پرستاری دچار زخم بستر و مشكلات دیگری می شوند كه در صورت عادی بودن یا داشتن مراقب دلسوز محال است چنین مشكلاتی پیش بیاید؛ حمام كردن توسط پرستاران اغلب پذیرفته نمی شود چراكه مشكل بزرگی است، فردی را كه قادر به راه رفتن نیست به حمام برد؛ اغلب ماهی یكبار تا دوماهی یكبار آن هم اگر فرزندان سالمند كمك كنند او را به حمام می برند.
وی تصریح كرد: مشكل بزرگتر حقوق اینگونه افراد است هیچ استاندارد و معیاری برای تعیین پرداخت حقوق مراقبان وجود ندارد و مراكز به سلیقه خود و برحسب جوانی یا پیری مراقب یا مشكلات فیزیكی و فكری سالمند حقوق تعیین می كنند كه حداقل از یك میلیون و 500 هزار تا پنج میلیون تومان تعیین می شود.
ابهری گفت: مشاهده شده این افراد در وسط ماه به بهانه نیاز داشتن پول دستی می گیرند و ناگهان غیب می شود و نمی توان آنان را پیدا كرد، اگر به مراكز اعزام مراقب مراجعه شود خواهید دید هر كدام چندین و چند شناسنامه از مراقبان در دست دارند كه به دلیل بازگشت به شهر خود، ازدواج و ... دیگر به موسسه بازنگشته اند.
این رفتار شناس و آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: سازمان بهزیستی هنگام دادن مجوز به اینگونه موسسات كه اغلب آنها این مجوز را ندارند باید موسسات را ملزم به رعایت استانداردهای آموزشی برای مراقبان كنند و در این زمینه سركشی ها و بازرسی های مستمر وجود داشته باشد.

**شهروندان از این مراكز پرستار بگیرند
دكتر پرستو منصوری معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران نیز گفت: سازمان بهزیستی مجوزهایی را مرتبط با خدمات رسانی به سالمندان در بخش غیردولتی با عنوان هایی از جمله مراكز شبانه روزی، مراقبتی و توانبخشی، مركز روزانه، پیگیری، درمان و توانبخشی یا مراكز مراقبت در منزل صادر می كند تا فعالان این بخش بتوانند به نیازمندان خدمات ارائه كنند.
وی با بیان اینكه مراكز شبانه روزی سالمندان به صورت شبانه روزی تحت عنوان مراقبت های اولیه، تغذیه ای، بهداشتی، درمانی و توانبخشی به سالمندان خدمات ارائه می دهد افزود: سالمندانی كه تنها هستند و نمی خواهند به صورت شبانه روزی در مراكز باشند روزانه نهایتا تا ساعت 2 و 3 بعدازظهر در مركز می مانند و یكسری فعالیت های آموزشی در عین حال توانبخشی و در كنار یگدیگر فعالیت های فرهنگی، هنری و تفریحی را انجام می دهند.
منصوری ادامه داد: پیگیری، درمان و توانبخشی در منزل نیز مانند سایر گروه های هدف است كه تیم تخصصی پزشكی و فیزیوتراپیست برای كمك به سالمندان به خانه آنها مراجعه می كنند و خدمات درمانی و توانبخشی را تا حدی كه در دستورالعمل آمده است در منزل به این افراد از جمله سالمندان ارائه می دهند.
وی با بیان اینكه در استان تهران پنج مركز مراقبت مبتنی بر خانه و خانواده وجود دارد خاطرنشان كرد: طبق دستورالعمل بهزیستی به افرادی كه رشته تحصیلی آنان متناسب با دستورالعمل باشد نظیر پزشك، فیزیوتراپ و كاردرمان ها پس از استعلام ها، مصاحبه و تائید صلاحیت علمی و تخصصی افراد برای آنها پروانه فعالیت صادر می شود.
معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران گفت: پس از ارائه پروانه به متقاضیان از سوی بهزیستی برای مراقبان و پرستاران دوره های آموزشی گذاشته می شود و پس از آن مراقبان تحت نظارت مركزی كه از ما پروانه فعالیت گرفته است به خانه ها می روند و به اعضای خانواده معلولان و سالمندان نحوه مراقبت از آنها را آموزش می دهد.
منصوری گفت: مراكز مراقبت از سالمندان كه در روزنامه ها یا اینترنت اطلاعات خود را درج می كنند دارای نیروهای خدماتی (كار در منزل) هستند كه از سازمان بهزیستی مجوز دریافت نمی كنند و تحت نظارت ما نیستند، در مقطعی وزارت كار و دانشگاه های علوم پزشكی برای خدمات پرستاری به متقاضیان كه رشته تحصیلی آنان مرتبط بود پروانه صادر كرد كه می توانستند در كنار خدمات پرستاری افرادی را به عنوان خدمتكار برای سالمند به كار گیرند.

** مراكز مراقبتی باید پروانه فعایت داشته باشند
معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران اضافه كرد: متاسفانه یكسری افراد بدون مجوز از طریق آگهی های روزنامه یا اینترنت به عنوان پرستار یا مراقب به خانه ها می روند و خانواده ها هم بی اطلاع هستند و با این مراكز تماس می گیرند كه گاها با مشكلاتی مواجه می شوند.
به گفته وی شهروندان باید هوشیار باشند و حتما از مراكز مراقبتی، پروانه فعالیت را مطالبه كنند و اگر شكایتی از این مراكز كه به صورت غیرقانونی فعالیت می كنند دارند به مقامات قضایی و انتظامی ارائه دهند.
منصوری گفت: اگر كسی از مراكز ما شكایت كرد ما بررسی می كنیم وهرگونه تخلف طبق دستورالعمل های نظارتی تا حد ابطال پروانه ممكن است پیش رود.

گزارش از: راضیه زمانی دهكردی
تهرام/3036/ 1008