دكتر محمدتقی دستورانی روز سه شنبه در همایش تخصصی بررسی علل بروز سیلابهای اخیر از دیدگاه منابع طبیعی' در دانشگاه فردوسی مشهد افزود: حتی 'تخریب و مسدودسازی رودخانه و رعایت نكردن حریم راه آبها' نیز از عوامل فرعی و تشدیدكننده خسارات سیلاب ارزیابی می شوند.
وی ادامه داد: بر این اساس علت اصلی جریان سیل این است كه در بالادست رودخانه ها و در حوزه آبریز در طول چند دهه گذشته با تخریب جنگلها و مراتع آسیبهای فراوانی وارد كرده ایم كه قدرت جذب ریزشهای جوی را در خاك كاهش داده و قطرات باران به جای جذب شدن در زمین به سرعت تبدیل به سیلاب شده و همراه با تخریب خاك به مناطق پایین دست سرازیر می شوند.
این متخصص آبخیزداری و هیدرولوژی گفت: جنگلها و مراتع مانند 'اسفنج' همه آب ناشی از باران را جذب و به زمین نفوذ می دهند كه به نوبه خود باعث غنی سازی منابع آب زیرزمینی می شود. این حالی است كه بر اساس آمار موجود در طول دهه های گذشته سطح جنگلها در ایران چند برابر كاهش یافته، تنك شده و مراتع نیز به نوعی تخریب گردیده اند.
وی افزود: هم اكنون در اكثر مراتع كشور دامها بیش از 13 برابر ظرفیت سالانه مرتع در حال چرا در آن هستند. دامها نیز با كوبش سمهای خود خاك این مناطق را سفت و غیرقابل نفوذ كرده و در شدت جریان سیلاب نقش اساسی ایفا می كنند.
دكتر دستورانی ادامه داد: بر این اساس راه علاج و چاره پیشگیری از بروز سیلابهای مخرب، سدسازی نیست. اگر به ترمیم منابع طبیعی و آبخیزداری در حوزه های بالادست رودها توجه نشود چند برابر شدن سدهای كشور نیز نمی تواند از بروز فاجعه پیشگیری كند و در سالهای آینده نیز بروز بلایایی مهیبتر از سیلاب اخیر بسیار محتمل است.
* تبلیغ سدسازی
وی گفت: این در حالی است كه در پی سیلابهای سهمگین و ویرانگر در شمال، غرب و جنوب كشور گروهی از افراد از طریق فضای مجازی و تریبونهای خبری سعی دارند اینگونه تلقین كنند كه همه سدهای ساخته شده در كشور نه تنها مفید هستند بلكه برای كنترل سیلابها به احداث سدهای بیشتری نیاز است.
رئیس دانشكده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی ساخت سد مبتنی بر مطالعات جدی و كارشناسانه زیست محیطی را در كشور خشكی مثل ایران امری ضروری توصیف و بیان كرد: با این وجود بسیاری از سدهایی كه در كشور ساخته شده اند سابقه مطالعه زیست محیطی ندارند زیرا تبخیر میزان قابل توجهی آب، خشكاندن تالابها و نابودی اكوسیستمهای طبیعی، ایجاد شرایط بحرانی زیست محیطی نظیر گرد و غبار، كاهش زمینه های اشتغال در روستاها و افزیش مهاجرتهای اجتماعی را به دنبال داشته اند.
وی افزود: یكی از مهمترین خسارات وارده از ناحیه سد سازیهای بی مطالعه، خشكیدن پی در پی تالابها و دریاچه های ایران است. این در حالی است كه تالابها عنصری تاثیرگذار در اكوسیستم زیستی كره خاكی هستند كه نابودی آنها كل چرخه زیست محیطی را دچار چالشهای اساسی می كند.
دكتر دستورانی ادامه :استاد هیدرولوژوی، مهندسی رودخانه و مدیریت و كنترل سیلاب افزود: هم اینك در جهان برای ساخت سدها آنقدر اهمیت تخصصی و كارشناسی لحاظ می شود كه بسیاری از كشورهای پیشرفته با هدف بازسازی منابع طبیعی و محیط زیست تخریب شده خود سدهایی را كه قبلا ساخته اند منهدم می كنند تا رودها مسیر طبیعی خود را طی كرده و اكوسیستمهای حیاتی نابود شده دوباره احیا شوند.
* خسارات سیل به طبیعت
وی گفت: در جریان سیلابهای اخیر در جنوب كشور علاوه بر خسارات جانی و مالی، روزانه 260 میلیون مترمكعب آب شیرین و در مجموع 40 میلیارد مترمكعب آب شیرین معادل حدود یك سوم تا نیمی از نیاز آبی یك سال ایران كه می توانست در سفره های زیرزمینی كشور ذخیره شود و میلیاردها مترمكعب خاك مفید و حاصلخیز فقط از طریق رودخانه های دز و كرخه وارد دریا شد.
این استاد هیدرولوژی، مهندسی رودخانه و مدیریت و كنترل سیل افزود: به منظور اتخاذ راهكار مثبت، درازمدت و حفظ منابع طبیعی ایران برای نسلهای آینده، در راستای كاهش آسیب از روان آبها و سیلابهای مخرب چاره ای جز توجه به ترمیم تخریبهای صورت گرفته در بخش محیط زیست و منابطع طبیعی نداریم.
*دیدگاه كارشناسان
همایش تخصصی بررسی علل سیلابهای اخیر با شركت دانشجویان و استادان منابع طبیعی و محیط زیست در محل دانشكده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد به صورت سخنرانی داوطلب و پرسش و پاسخ برگزار شد. در این چارچوب سخنرانان بر لزوم پرهیز از نگاههای احساسی و زودگذر به ریشه های پدید آمدن سیلابهای مخرب در كشور تاكید كردند و خواستار برنامه ریزی درازمدت به منظور اتخاذ تدابیر موثر برای احیای دوباره منابع آبخیزداری و آبخوانداری شدند.
سخنرانان این همایش تخصصی ضمن تاكید بر تاثیر مخرب تصرف حاشیه و انسداد رودها به عنوان عوامل ثانوی و تشدیدكننده خسارات ناشی از جریان سیلابهای اخیر، از تخریب مراتع و جنگلها و دشتهای بالادست حوزه آبریز رودخانه ها به عنوان عامل اصلی بروز آن یاد كردند.
در مجموع كارشناسان و اساتید حاضر در 'همایش تخصصی بررسی علل سیلابهای اخیر' ضمن تاكید بر لزوم آزادسازی حریم روان آبها و رودخانه های كشور و ممانعت از تصرفهای انسانی با هدف كاهش خسارات در آینده، تلاش برای احیای دوباره مراتع و جنگلهای كشور را عامل اصلی تثبیت بارشهای فصلی داتسته و گفتند كه سیاستهای كلی كشور باید از سمت و سوی سدسازی بی مطالعه بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، به سوی تلاش برای آبخیزداری، آبخوانداری و احیای جنگلها و مراتع به عنوان راهكار مثبت درازمدت با هدف حفظ منابع طبیعی كشور برای نسلهای آینده كشور معطوف شود.
دانشكده منابع طبیعی و محیط زیست سال 1384 در دانشگاه فردوسی مشهد با فعالیت در حوزه مهندسی منابع طبیعی مرتع، آبخیزداری و محیط زیست شروع بكار كرد. هم اینك این دانشكده با بهره گیری از 20 عضو هیات علمی در گروههای محیط زیست، مرتع و آبخیزداری، مدیریت منابع خشك و بیابانی و نیز شیلات مشغول تربیت دانشجویان در مقاطع كارشناسی و تحصیلات تكمیلی است.
* ایران سومین كشور سدساز جهان
گرچه ساخت سد در ایران بطور مشخص پیشینه ای دو هزار و 500 ساله دارد اما نخستین سد مدرن ایران با نام 'سد گلپایگان' در سال 1336 به بهر برداری رسید و پس از آن تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی 14 سد بزرگ دیگر با كمك مهندسان و مشاوران خارجی در سطح كشور ساخته شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ظرفیت و توان سدسازی قابل توجهی به مرور در ایران شكل گرفت كه موجب شتاب در فعالیتهای سدسازی در نقاط مختلف كشور شد بطوری كه هم اینك ایران پس از چین و تركیه سومین كشور سدساز در جهان شناخته می شود.
طی این مدت افزون بر 200 شركت پیمانكاری، 70 شركت مشاور و 30 شركت بزرگ داخلی در زمینه احداث سد در ایران شكل گرفته و فعال شدند.
هم اینك 647 سد بزرگ و كوچك در سطح ایران در حال بهره برداری قرار دارند كه 57 مورد آنها سد بزرگ بوده و از این میان 49 سد 'استراتژیك' محسوب می شود.
در مجموع حدود نیمی از كل سدهای دایر در ایران 'سدهای كوچك' و در اختیار وزارت جهاد كشاورزی هستند. این سدها در واقع 'سدهای معیشتی' هستند و وزارت جهاد كشاورزی گرچه می تواند سد احداث و بهره برداری كند اما اعطای مجوز تخصیص آب به این سدها در اختیار وزارت نیرو است.
همچنین 146 سد هم اینك در نقاط مختلف كشور در دست ساخت بوده و نیز ساخت 46 سد دیگر در دست مطالعه قرار دارد.
6070/1858
تاریخ انتشار: ۲۷ فروردین ۱۳۹۸ - ۱۵:۲۸
مشهد- ایرنا- رئیس دانشكده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: علت اصلی بروز سیل اخیر و خسارتهای ناشی از آن در كشور بطور قطع كمبود سد و سیل بند نیست.