دارو بيشتر از نسخه

مصرف525 عدد دارو در سال به اين معني است كه سهم هر ايراني در روز بيشتر از يك عدد دارو است. آگاهان اين حوزه مي‌گويند اين رقم چندين برابر آمار جهاني است به نحوي كه ايران مقام بيستم را ازنظر مصرف دارو در جهان و در آسيا بعد از چين رتبه دوم را داراست.

دلايل متعددي براي ميزان مصرف دارو در كشور ذكر مي‌شود. اما متخصصان سلامت بر اين باورند كه يكي از دلايلي كه ايرانيان را در در ليست كشورهاي پرمصرف دارو قرار داده ، مصرف خودسرانه دارو در كشور است كه برخي كارشناسان ميزان آن را 20 درصد كل داروهاي مصرفي در ايران تخمين مي‌زنند. چند سال پيش نيز وزيربهداشت وقت، مصرف خودسرانه دارو در ايران را يك بحران توصيف كرد.

واقعيت اين است خود درماني و افزايش تقاضا براي مصرف خودسرانه دارو به‌عنوان حلقه‌اي معيوب از زنجيره درمان ان چنان جدي شده كه به صورت يك معظل در آمده است. بسياري از مردم در صورت مبتلا شدن به برخي از بيماري‌‌ها مانند سردرد،سرماخوردگي و ... بدون مراجعه به پزشك به صورت مستقيم به داروخانه مراجعه مي‌كنند و با توجه به دسترسي آسان به دارو، داروهاي «خود تجويز» را خريداري و مصرف مي‌كنند. از عوارض اين پديده مي‌توان به سالانه بيش از10 هزار مورد عارضه ناشي از مصرف نادرست دارو اشاره كرد.

چند ماه پيش نيز سيدعلي فاطمي، نايب رئيس انجمن داروسازان در اين زمينه به رسانه‌ها گفت: تخمين زده مي‌شود كه در ايران حدود 5 درصد علت مراجعه مردم به بيمارستان و درمانگاه‌ها به‌دليل عوارض ناخواسته داروهاست كه بخش عمده‌اي از آن به‌دليل خود درماني رخ مي‌دهد.

اين كه ميزان مصرف داروهاي خودسرانه در كشور چقدر است و مردم از كدام دارو بيشتر استقبال مي‌كنند، به درستي مشخص نيست ولي آنچه از گزارش‌هاي ميداني مي‌توان برداشت كرد، مسكن‌ها بيشترين داروهايي هستند كه مردم به صورت خودسرانه مصرف مي‌كنند، علاوه‌بر مسكن‌ها، قطره‌هاي چشمي و آنتي‌بيوتيك‌ها نيز بيشترين ميزان مصرف خودسرانه را دارند. اين در حالي است كه در كشورهاي پيشرفته دنيا به راحتي و سهولت دارو به ويژه آنتي بيوتيك‌ها را در اختيار بيمار قرار نمي‌دهند چرا كه عوارض بسياري دارد.

ضرر مصرف بي‌رويه دارو فقط در عوارض جسماني آن براي بيمار خلاصه نمي‌شود، بلكه از نظر اقتصادي براي كشور نيز هزينه‌بر است. در واقع علاوه بر عوارض خودسرانه دارو ، ضرر مالي آن به اقتصاد كشور موضوع مهم ديگري است كه نياز به توجه ويژه دارد. مصرف بيش از اندازه دارو سبب واردات بي‌رويه دارو به كشور و خروج ارز از كشور و افزايش هزينه‌هاي اقتصادي مي‌شود.

يك دكتر داروساز با بيان اين كه چرايي افزايش مصرف دارو در ايران مولفه‌هاي زيادي دارد و در يك يا دو گزينه خلاصه نمي‌شود، مهمترين علت مصرف زياد دارو در ايران را به مصرف خودسرانه دارو گره زد و به «همدلي» گفت: مصرف بي‌رويه و البته خودسرانه دارو مشكلي است كه به‌دنبال افزايش خود درماني در ميان قشرهاي مختلف جامعه، به وفور ديده مي‌شود و در اين ميان سهم گروههاي تحصيلكرده بيشتر از ساير گروههاست، چرا كه طبق بررسي‌هاي صورت گرفته خوددرماني در گروه‌هاي تحصيلكرده جامعه از گروه‌هاي بي‌سواد بيشتر است، به علاوه در ميان افراد باسواد كساني كه داراي تحصيلات متوسطه هستند به مراتب بيشتر از كساني كه از تحصيلات عاليه برخوردارند به خوددرماني اقدام مي‌كنند.

«وحيد نقديان» افزود: از دلايلي كه ايرانيان را به سمت خود درماني سوق داده، از يك سو گراني ويزيت پزشكان است و از سوي ديگر بي‌اعتمادي به تخصص پزشكان است. برخي از پزشكان ليستي از داروها را در جيب خود دارند و معمولا با يك بررسي ساده بيمار و حتي گاهي بدون معاينه، به سرعت قرص يا آمپول‌هاي تكراري تجويز مي‌كنند، بنابراين با توجه به وضعيت نامطلوب اقتصادي، بسياري از مردم براي صرفه جويي در هزينه‌ها ترجيح مي‌دهند همان دارو را بدون نسخه پزشك از داروخانه تهيه كرده و متحمل هزينه نشوند.

اين دارو ساز با بيان اين كه در حال حاضر ديگر فقط داروخانه مرجع تحويل دارو نيستند، افزود: در برخي از موارد شاهد هستيم سوپرماركت‌ها و حتي آرايشگاهها پا در كفش داروخانه‌ها مي‌كنند و داروهاي مسكن يا زيبايي و ... را به مراجعه كنندگان خود عرضه مي‌كنند. بدون ترديد علاوه بر ناآگاهي مراجعه كنندگان، نبود نظارت كافي و اهرم بازدارنده مناسب در حوزه دارو به اين موضوع دامن مي‌زند. بدون ترديد نظارت موثر، با بازرسي‌هاي ميداني و نظارت‌هاي معمول و سنتي پيش نمي‌رود، لازم است شيوه‌هاي نظارت ارتقا يابد و نظارت به‌صورت هوشمند انجام گيرد.

وي به موضوع آموزش اشاره كرد و گفت: ريشه بسياري از مشكلات در كشور در هر زمينه‌‌اي، نبود آموزش يا ضعف آموزش است. ناگفته پيداست در زمينه مصرف بي‌رويه دارو نيز اين موضوع صدق مي‌كند. بدون ترديد اگر بيماران به عوارض جسماني داروها آگاهي داشته باشند حتي در صورت فقر اقتصادي، براي جلوگيري از هزينه‌هاي بيشتر هم شده، اقدام به خوددرماني نمي‌كنند. مردم بايد آگاه شوند، ارزان بودن، در دسترس بودن و فراوان بودن كالايي نبايد باعث شود بدون توجه به عوارض و پيامدهاي آن به سراغ استفاده از اين كالا بروند.

نقديان فقط خوددرماني و مصرف خودسرانه دارو را دليل افزايش مصرف دارو ندانست و گفت: صرفنظر از مصرف خودسرانه دارو، تجويز فله‌اي دارو از سوي پزشك را بايد يكي ديگر از دلايل افزايش مصرف دارو در كشور دانست. اگر به داروخانه‌ها مراجعه كنيد بيماراني را مشاهده مي‌كنيد كه با نايلون‌هاي پر از دارو از داروخانه خارج مي‌شوند. يعني پزشك معالج آنان در هر نسخه‌اي ليست بلند بالايي از داروها را تجويز كرده، اين در صورتي است كه ميانگين اقلام دارويي در جهان حدود2 قلم دارو در هرنسخه است، اما اين ميزان در ايران3 تا 4 قلم است.

وي در ادامه يادآور شد: آنچه بديهي است ايران يكي از كشورهاي است كه در زمينه دارو نيز به مانند خيلي از كالاهاي ديگر اسراف صورت مي‌پذيرد. اسرافي كه هم از ناآگاهي بيماران و هم از وضعيت بد اقتصادي و سودجويي برخي از داروخانه‌ها و پزشكان ناشي مي‌شود. اما به صورت كلي مي‌توان مهم‌ترين علل مصرف خودسرانه دارو را در بي‌اعتمادي به كيفيت دارو، دسترسي راحت مردم به دارو، عدم دسترسي به پزشك در برخي موارد، گراني درمان ، اهميت ندادن بيمار به تجويز نسخه پزشكي و مهم‌تر از همه، نداشتن اطلاعات كافي جستجو كرد. كنترل اين مولفه‌ها اگر چه كار آساني نيست، اما با برنامه‌ريزي درست، شدني است.

**ليست دارو‌هاي پرفروش كشور
در ميان داروهايي كه به صورت خودسرانه مصرف مي‌شود برخي داروها ازاقبال بيشتري برخوردارند. بر اساس آمارنامه دارويي سال 96 كه اواخر سال 97 از سوي سازمان غذا و دارو منتشر شده است، قرص سرماخوردگي بزرگسالان با يك ميليارد و 411 ميليون و 408 هزار و 448 عدد فروش، رتبه اول فروش عددي را در بين داروهاي كشور دارد.

قرص آ اس آ 80 ميلي گرم (آسپرين) رتبه دوم، قرص متفورمين 500 (براي بيماري ديابت) رتبه سوم، قرص لوزارتان پتاسيم 25 ميلي گرم (براي فشارخون) رتبه چهارم و رانيتيدين 150 ميلي گرم (براي رفلاكس معده) رتبه پنجم فروش عددي بين داروها را دارند.

همچنين كپسول آموكسي سيلين 500 ميلي گرم رتبه ششم فروش عددي و رتبه اول فروش ريالي بين داروها را دارد.

قلم انسولين گلارژين 300 و انسولين آسپارت براي تزريق 100 نيز رتبه دوم و سوم فروش ريالي داروها را دارند.

منبع: روزنامه همدلي؛ 1398.02.02
گروه اطلاع رساني**9370**2002