پیدا و پنهان مدیریت مصرف بنزین

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، طبق نظر كارشناسان، قیمت بنزین، همیشه یكی از مهمترین موضوع های اقتصادی كشور بوده و اثرات و تبعات آن برای جامعه، به ویژه در افزایش سطح عمومی قیمت ها بسیار قابل توجه است.
هرچند در جریان بررسی بودجه سال 1398 با افزایش قیمت بنزین مخالفت شد ولی به نظر می رسد حل این مساله اجتناب ناپذیر بوده و اكنون تنها موضوع بر سر چگونگی اجرای آن است.
این قطعیت از آنجا ناشی می شود كه دولت افزایش قیمت CNG از اول خرداد را تصویب كرده و به گزارش رسانه ها در مصوبه افزایش قیمت CNG، سه شرط در نظر گرفته شده كه سهمیه بندی و افزایش منطقی قیمت بنزین یكی از این شروط است.

** آمارها چه می گویند
طبق نظر مسوولین و كارشناسان، استفاده از بنزین در كشور خیلی زیاد شده به طوری كه مصرف روزانه به بالای 90 میلیون و در آخر هفته ها به بالای 100 میلیون لیتر رسیده كه رقم بسیار زیادی است.
همچنین، بر اساس گزارش‌های موجود، دولت روزانه 400 میلیارد تومان سهمیه سوخت پرداخت می‌كند تا قیمت روی هزار تومان ثابت باشد. پرداخت این سهمیه مشكلاتی نظیر رشد لجام‌گسیخته مصرف، افزایش قاچاق سوخت، افزایش آلودگی هوا و تهدید از میان رفتن خودكفایی در تولید بنزین را به همراه آورده است.
از طرف دیگر بر اساس دیدگاه كارشناسان و طبق آمارهای موجود، هم اكنون، دهك دهم یعنی پردرآمدها 23 برابر دهك نخست یعنی كم درآمدها از یارانه گاز، برق و بنزین بهره‌مند می‌شوند. دهك اول (كم درآمدها) 1.3 درصد مجموع یارانه بنزین و دهك دهم 22.6 درصد آن را مصرف كرده‌اند.
بنابر این شكی وجود ندارد كه باید چارچوبی برای مصرف بنزین مشخص شده و در راستای مدیریت مصرف بنزین گام هایی برداشته شود.
اما مساله این است كه دولت چگونه می تواند نحوه پرداخت یارانه بنزین را برای نزدیك‌شدن به شرایط عادلانه‌تر تغییر دهد ضمن اینكه باعث تورم افسار گسیخته و افزایش سرسام آور سطح عمومی قیمت ها نشود. یعنی از یك طرف یارانه بنزین دهك های بالای درآمدی قطع شود و نیازمندان، دریافت كنندگان اصلی این یارانه باشند، و از طرف دیگر قدرت خرید همین نیازمندان زیر فشار افزایش قیمت ها خرد نشود.

** سناریوهای مختلف
محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری در پاسخ به رسانه ها در باره احتمال دو نرخی شدن بنزین گفته كه در شورای عالی هماهنگی چند طرح مطرح شده است كه در آن جا هم جمع بندی نشده است و قرار شد اعضای شورا و دیگران در این باره نظر دهند و بعدا تصمیم گرفته شود.
با این حال، كارشناسان مختلف بر این باورند كه در مورد افزایش قمت بنزین سناریوهای مختلفی مطرح شده است كه سه سناریو اصلی در این بین مهمتر و برجسته تر هستند.
یكی از سناریوهای مطرح شده كه به عدالت نزدیك تر است اختصاص سهمیه بنزین به افراد است. درواقع، تاكنون یارانه بنزین به خودروها داده شده و این كار همواره از سوی صاحبنظران با انتقاداتی مواجه بوده است. این افراد معتقدند كه سهمیه بنزین به خودروها باعث می‌شود تا یارانه بیشتری به افراد ثروتمند داده شود و در مقابل افرادی كه از نظر اقتصادی ضعیف‌تر هستند و حتی خودرو شخصی ندارند از این یارانه محروم شوند. این در شرایطی است كه فلسفه پرداخت یارانه در سراسر دنیا حمایت از افراد فقیرتر است تا از حداقل‌های زندگی برخوردار باشند.
بنابراین، صحبت از این شده است كه برای رعایت عدالت باید به هر ایرانی سهمی برابر از بنزین داده شود. بدین ترتیب افراد فاقد خودرو هم می توانند سهم بنزین خود را دریافت كرده و در بازار آزاد بفروش برسانند. ظاهراً صحبت از ایجاد سامانه ای برای خرید و فروش بنزین بین مردم نیز به میان آمده بود. این كار در ظاهر امر عادلانه ترین سناریو در حل مسئله بنزین است. با این حال، افزایش نقدینگی و به دنبال آن تورم شدید از پیامدهای این سناریو عنوان شده است.
تعیین قیمت بنزین بر اساس نرخ فوب خلیج فارس یا دست كم نزدیك شدن به این نرخ از دیگر سناریوهایی است كه از سوی كارشناسان مطرح شده است. البته این سناریو در مورد بنزین آزاد مطرح شده است. بدین ترتیب طبق این سناریو نرخ بنزین سهمیه نزدیك به نرخ‌ فعلی باقی خواهد ماند، اما نرخ بنزین آزاد به نرخ فوب خلیج فارس نزدیك خواهد شد. كمترین حسن این كار كاهش و یا قطع كامل قاچاق بنزین به خارج از كشور است. در شرایطی كه ارزش پول ملی در مقایسه با ارزش پول همسایگان كاهش چشمگیری پیدا كرده است نه تنها بنزین، بلكه همه ی كالاهای تولید داخل برای كشورهای همسایه ارزان و جذاب است.حال كالایی مانند بنزین كه در این كشورها بسیار گران بوده و تفاوت قابل ملاحظه ای با قیمت آن در كشور ما دارد قاچاق بنزین امری طبیعی به نظر می رسد. تجربه نشان داده است استفاده از قوه قهریه و بستن و نظارت بر مرزها خیلی نمی تواند جلو این كار را بگیرد، اما، افزایش قیمت بنزین و كاهش صرفه اقتصادی قاچاق بهترین راه برای جلوگیری از آن است.
با این حال، موفقیت چنین سناریویی بستگی به این دارد كه افزایش قیمت بنزین آزاد كمترین اثر تورمی را به همراه داشته باشد كه امری دشوار است. بر اساس اطلاعات موجود، در حال حاضر هر لیتر بنزین در فوب خلیج فارس 55 سنت در لیتر قیمت دارد. با در نظر گرفتن نرخ دلار آزاد، هر لیتر بنزین در ایران می‌تواند بیش از هفت هزار تومان قیمت داشته باشد. بدون شك، حتی اگر دولت بتواند به اندازه نیاز مردم به آنها بنزین سهمیه ای و بانرخ دولتی بدهد باز هم چنین قیمتی اثرات روانی و تورمی شدیدی در پی خواهد داشت.
در شرایط كنونی جامعه به ویژه دهك های پایین درآمدی توان تحمل تورم ناشی از چنین افزایشی در قیمت بنزین را ندارد. از این رو بعید به نظر می رسد چنین سناریوی در عمل پیاده شود. كارشناسان معتقدند كه عملیاتی كردن این سناریو به حل برخی معضلات ساختاری در اقتصاد بستگی دارد و تا زمانی كه شاخص هایی مانند رشد اقتصادی، تورم، اشتغال و بیكاری، افزایش قدرت خرید مردم، افزایش ارزش پول ملی و غیره به حد مطلوب نرسد نمی توان از آزاد سازی قیمت ها در سطح قیمت های جهانی حرف زد.
تبعات و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی افزایش قیمت بنزین ممكن است اجرای سناریو سوم یعنی سهمیه بندی بنزین را در دستور كار قرار دهد. در واقع تاكید دولت بر بازیابی كارت سوخت صاحبان خودرو از اواخر سال گذشته، احتمال اجرای نظام سهمیه‌بندی بنزین كه دو نرخی شدن سوخت از الزامات آن است، بیش از پیش قدرت گرفته است.
حدس و گمان ها به این سمت است كه 60 لیتر برای خودروهای شخصی 180 لیتر برای خودروهای عمومی و تاكسی اختصاص یابد. همچنین سهمیه برای خودروهای دوگانه‌سوز كاهش پیدا خواهد كرد.
در صورت اجرای این سناریو ممكن است تا حدود زیادی جلو قاچاق بنزین گرفته شود. اما كاهش مصرف سوخت از مواردی است كه احتمالاً سهمیه بندی نتواند تأثیر چندانی بر آن بگذارد. درواقع این امر به شدت به سبك زندگی افراد گره خورده است و تغییر سبك زندگی خودرو محور و مصرف گرای اقشار و طبقات مختلف اجتماعی از جمله اتفاقاتی است كه به سختی رقم می خورد. اگر قیمت بنزین آزاد تفاوت زیادی با بنزین سهمیه نداشته باشد گرایش برای مصرف همچنان پابرجا خواهد ماند. ضمن اینكه در چنین حالتی قاچاق نیز به دلیل فاصله زیاد قیمت جهانی و قیمت داخلی ادامه خواهد یافت.
پژوهشم**س-م**1552