وكیل فصیح مردم

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، جامعه خبری و رسانه ای كشور صبح سه شنبه را در كنار خبرهای تلخ تحریم؛ با خبر درگذشت یكی از برجسته ترین وكلای ایران آغاز كردند.
«بهمن كشاورز» وكیل پایه یك دادگستری، دانش آموخته حقوق از دانشگاه شهید بهشتی و رییس پنج دوره اتحادیه سراسری كانون های وكلای دادگستری بر اثر عارضه قلبی دار فانی را وداع گفت و جامعه حقوقی ایران یكی از كاربلدهای خود را از دست داد.
وكیلی كه یك سال پس از خرداد 76 در دادگاه جنجالی «غلامحسین كرباسچی» در مقام وكیل مدافع متهم كنارش نشست و به گفته خودش از همان زمان به چهره ای رسانه ای تبدیل شد. وكیلی كه پیشینه خانوادگی و عضویت پدرش در برخی گروه های فكری پیش از انقلاب هم نتوانست بر تاثیرگذاری وكالتش سایه اندازد.
كمتر روزنامه نگار و خبرنگار سیاسی و اجتماعی را بتوان یافت كه با كشاورز گفت وگویی منطقی و به دور از حاشیه های سیاسی نداشته باشد و كمتر موضوع حقوقی را می توان یافت كه او با استناد به نص صریح قانون اساسی درباره آن اظهار نظر متقن نداشته باشد.
قلم دقیق و كلام صریح بهمن كشاورز برای رسانه ها در گیرودار رویدادهای مختلف سیاسی و اجتماعی، تكیه گاه مطمئنی بود.
حقوقدان سرشناس ایرانی تالیفاتی هم در زمینه حقوق دارد كه از آن جمله می توان متن محشای قانون و آیین‌نامه «اصلاح قانون تشكیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب» معروف به: قانون احیاء دادسرا، كریم كشاورز، تدوین بهمن كشاورز، هنر دفاع در دادگاه‌ها استراتژی و تاكتیك: جلد اول: هنر دفاع در دادگاه جنایی، جلد دوم: هنر دفاع در دادگاه حقوقی (مدنی)، مجموعه محشای قانون تعزیرات مصوب 1375، با توضیح و تفسیر مواد بر مبنای آراء وحدت رویه و شعب دیوان، یادداشت‌های محكمه، بررسی تحلیلی قانون جدید روابط موجر و مستأجر مصوب 1376، فرهنگ حقوقی، اعتراض شخص ثالث در دادرسی‌های مدنی، تحلیل حقوقی قتل عمد با تأكید بر رویه قضائی و دكترین اشاره كرد.

**پرونده های سیاسی مهم بهمن كشاورز
همانطور كه اشاره شد دادگاه دفاع از كرباسچی شهردار وقت تهران، نخستین ایستگاه رسانه ای شدن بهمن كشاورز بود. كرباسچی در نخستین روز كاری خود پس از تعطیلات نوروز 77 به جرم اختلاس در شهرداری بازداشت شد، واكنش ها به این بازداشت از سوی چهره ها و مقامات سیاسی گسترده بود به همان میزان سطح اتهامات هم بالا. برای رفع اتهامات و ابهامات موجود در پرونده، كرباسچی و همفكرانش از میان وكلای كانون وكلا، بهمن كشاورز را ترجیح دادند. كرباسچی به گفته خود از مرحوم كشاورز درخواست وكالت كرده و او با همه اكراه آن را پذیرفته بود. اكراهی كه از ترجیح او بر دوری از پرونده های سیاسی حكایت می كرد.
دادگاه كرباسچی اولین هایی را به نام خود ثبت كرد. به طور مثال شهردار وقت تهران نخستین مسوول عالی رتبه در جمهوری اسلامی بود كه به صورت علنی محاكمه می شد و حتی می توان گفت دادگاه او نخستین دادگاهی بود كه جایگاه وكالت و وكیل را در اذهان عمومی ترسیم می كرد و نماینده این ترسیم هم مرحوم كشاورز بود.
موضوع صیانت از حقوق مردم گرچه مفهومی تاریخی بود و ریشه های آن دستكم در یك قرن اخیر به مشروطه و عدالت خانه مورد نظر مشروطه خواهان باز می گشت، اما دفاع از حقوق متهم و نه جرم و بزه، به ویژه در دهه هفتاد شمسی از ابداعات كانون وكلا و در راس آن مرحوم كشاورز بود.
گرچه دادگاه كرباسچی در نهایت به زیان او و با زندانی شدنش تمام شد اما دفاع به یاد ماندنی مرحوم كشاورز از حق متهم، او را به حقوقدانی قابل اعتماد و اعتنا تبدیل كرد.
پرونده سیاسی دیگری كه كشاورز از آن به عنوان پرونده تلخ در دوران كاری خود یاد می كرد، پرونده عبدالفتاح سلطانی، وكیل و همكار كشاورز بود. پرونده ای كه كشاورز در كشاكش آن احساس ناتوانی كرد اما از پیگیری پرونده دست نكشید.
عبدالفتاح سلطانی وكیل پایه یك دادگستری بود كه پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم در ایران بازداشت و محكوم شد.

**منش ومنطق متمایز وكالت
استقلال رای، دقت و تمركز بی نظیر، دوری از جهت گیری های معمول سیاسی، قلم زدن و سخن گفتن مفهوم برای عامه مردم و شجاعت در دفاع از حقیقت، از ویژگی های بارز بهمن كشاورز بود. ویژگی هایی كه از او حقوق دانی مرجع برای رسانه ها و وكیلی قابل اعتماد برای مردم ساخته بود.
ریاست 10 ساله او بر اتحادیه سراسری كانون‌های وكلای دادگستری ایران و تلاش او برای باگرداندن استقلال این نهاد و حمایت از وكلای تحت پوشش این اتحادیه از مهم ترین اقدامات او در ریاست بر اتحادیه بود.
كشاورز استقلال قوه قضاییه را اصل اساسی در نظام های مردم سالار بر می شمرد. وی در گفت و گوی در اسفند سال گذشته و به مناسبت انتخاب حجت الاسلام ابراهیم رئیسی به ریاست قوه قضاییه، كرامت دستگاه قضا را در عملكرد غیر سیاسی آن برشمرده و گفته بود: «تمامیت این قوه و حفظ احترام و كرامت دستگاه قضا موكول به آن است كه مطلقا غیرسیاسی بوده و به نحوی عمل كند كه به هیچ وجه شائبه حمایت از جناح، فرد و عقیده خاصی در آن وجود نداشته باشد.»
استقلال كانون وكلا هم از خطوط قرمز مرحوم كشاورز در طول دوران ریاست بر كانون وكلا بود.
عمده دانشجویان، موكلان و اصحاب رسانه ای كه با مرحوم كشاورز در ارتباط بودند بر میزان بالای دقت و اشراف او بر قوانین و ماده های قانون اساسی اذعان دارند. ماده و تبصره های قانون اساسی با وضوح خاصی در ذهن او حك شده بود و برای انتقال درست این قوانین از ادبیات خاص و مشخصی استفاده می كرد.
تا زمانی كه بر پایه قانون سخن می گفت شبهه و ظنی در كلام و قلمش وجود نداشت اما هر زمان برداشت خود از قانون و یا رویدادی را توصیف می كرد بدون استثنا از اصطلاح «به گمان من» استفاده می كرد و به این ترتیب گمان خود را به قانون تسری نمی داد.
بهمن كشاورز از همان زمانی كه وكالت كرباسچی را بر عهده گرفت و حقوقدان رسانه های اصلاح طلب شد تا حدودی جهت گیری سیاسی خود را آشكار ساخت اما رفتار و گفتار او و پرونده هایی كه عهده دار وكالت آن ها بود نشان می دهد دوری از سیاست تا حد امكان را دستور كار خود داشت.
ارتباط گسترده مرحوم كشاورز با اصحاب رسانه، در رویدادهای مختلف سیاسی و اجتماعی و حتی فرهنگی و اقتصادی، خبررسانی درست و تحلیل قانونی از رویداد را تسهیل می كرد و بسیاری از شایعه ها و ابهامات را درباره آن رویداد برطرف می ساخت. نقطه قوت قلم و كلام مرحوم كشاورز، ساده سازی قوانین و تبصره های پیچیده برای عامه مردم بود. سرمقاله روزنامه ها یا مصاحبه های خبرگزاری ها به قلم و سخن بهمن كشاورز به دلیل سادگی و دقت بالا می توانست مرجعی قابل اعتنا برای درك مواد و تبصره های قانون اساسی برای همه مردم باشد.
بهمن كشاورز در دفاع از حقوق مردم كه مصرح قانون اساسی است، تلاش كرد فراوان كرد و شاید مهمترین دلیل ماندگاری نام او در ذهن مردم همین باشد.
‌سیام**9402** 1336