موسیقی مقامی ریشه در خاك، شاخه در باد

موسیقی مقامی در خراسان وامدار كسانی است كه در گذشته های دور به فراخور وقایع و آداب و سنت هایشان، سازی ساخته، آهنگی نواخته و شعری خوانده اند، آن نغمه ها و آوازه ها نسل به نسل ادامه یافته تا امروز كه آوای خوش آن در گوشه و كنار این دیار شنیده می شود.
آوازه هنر سرپنجه های نوازندگان و آوای خوانندگان موسیقی ریشه دار و كهن این سرزمین به خارج از مرزها رفته و جهانی شده است، بطوریكه استادانی چون غلامعلی پورعطایی، عثمان محمدپرست، قربان سلیمانی سفیران موسیقی مقامی خراسان در جهان شدند.
موسیقی نواحی یا مقامی گونه ‌ای از موسیقی است كه به نغمه‌ ها و سازها و نواهای مناطق و نواحی ایران مربوط می شود و پژوهشگران نام های مختلف از جمله فولكلور بر آن گذاشته اند.
با این حال شرح حال كنونی موسیقی مقامی در خراسان، حال همان درختان در باد است و با اینكه ریشه دار است اما در برابر هجمه ها یا بی توجهی ها سرگردان شده و هنوز به انسجام در آموزش و اجرا نرسیده است.
یكی از فعالان موسیقی و رئیس انجمن موسیقی خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: سابقه موسیقی مقامی در خراسان به اندازه تاریخ این سرزمین است كه با دوتار و آواز درآمیخته و هر كس به فراخور استعداد و خلاقیتی كه داشته به آن چیزی افزوده است.
مجتبی قیطاقی افزود: آنان كه موسیقی مقامی می دانسته یا می دانند، به فراخور توان خود تلاشی در جهت آموزش این نوع موسیقی انجام داده یا شاگردانی تربیت كرده اند و هر كس تلاش بیشتری نموده به موفقیت بیشتری دست یافته است.
وی اظهار داشت: سازمان های فرهنگی و هنری در حمایت از هنر نقش مهمی ایفا می كنند و با تربیت هنرمندان و انسجام در كارها، به هنر جهت می دهند اما اینكه برای ذره ذره هنر تعیین تكلیف می كنند گاهی از سر تخصص و گاهی غیر تخصصی است.
رئیس انجمن موسیقی خراسان رضوی گفت: با این حال نهادهای فرهنگی و هنری در شرایط مختلف، حمایت هایی از هنرمندان موسیقی داشته اند اما برای جهت گیری این حمایت و كارساز بودن آنها نیاز به بحث و واكاوی است.
قیطاقی افزود: آموزش موسیقی مقامی در استان، منسجم و سیستماتیك نیست و با اینكه صحبت از آموزش برای موسیقی مقامی از سوی مسئولان انجام می شود اما هنوز آموزش ها منظم و یكپارچه نیست.
وی ادامه داد: حمایت از موسیقی مقامی یا نواحی در خراسان كه هنری ریشه دار است، مساله جدی و یك مطالبه عمومی است، هر فردی چه حقیقی یا حقوقی كه بتواند برای دوام موسیقی مقامی حركتی انجام دهد، مطلوب است.
وی اظهار داشت: راه من به عنوان فعال موسیقی همان راه پیشینیان این سرزمین است، راهی كه متعلق به غریبه ها نیست.
رئیس انجمن موسیقی خراسان رضوی گفت: بیش از 16 هزار فعال موسیقی در رشته های مختلف در این استان شناسایی شده است كه نیاز به آموزش برای اجرای موسیقی خوب و فاخر دارند.
قیطاقی افزود: موسیقی مقامی كه در خراسان ریشه دار است باید به صورت جدی و علمی به آن پرداخته شده و دوام یابد، یكی از مهمترین برنامه های این انجمن بهبود وضعیت آموزش و ساماندهی موسیقی آسیب دیده در استان است.
رئیس گروه هنری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز گفت: موسیقی سنتی متفاوت از موسیقی مقامی است چرا كه ریشه دارتر و قدیمی تر است.
جواد روشندل افزود: نوا و شعر موسیقی مقامی در هم پیوندی با شغل و پیشه مردم، آداب و رسوم مناطق یا آیین های مختلف متناسب هر قوم و قبیله شكل گرفته و سینه به سینه به نسل امروز منتقل شده است.
وی در تشریح تفاوت بین موسیقی محلی و موسیقی مقامی اظهار داشت: موسیقی مقامی با قصه های محلی عجین است كه در مقام داستان یا سرگذشت یك اسطوره یا فردی خاص همراه با آیین ها و گویش و لهجه آن منطقه برمی آید.
روشندل گفت: از دیدگاه دیگر موسیقی مقامی، نوعی موسیقی است كه با فریادخوانی های چوپان ها یا صاحبان پیشه های مختلف در روستا و عشایر شكل گرفته و با آداب و رسوم آن منطقه آمیخته شده است.
وی ادامه داد: در موسیقی محلی، گویش یا لهجه ای وجود ندارد و خوانندگان یا نوازندگان آن از سازهای محلی و اشعار شاعران بنام كشور مانند سعدی و حافظ بهره می گیرند، در این نوع می توان 'شهرام ناظری' یا 'كیوان ساكت' از خراسان رضوی را از چهره های بنام آن دانست.
وی افزود: موسیقی مقامی در نقاط مختلف خراسان ویژگی های متنوعی پیدا كرده است، بین موسیقی مقامی در تربت جام، كاشمر، قوچان، درگز اشتراكاتی وجود دارد و این نوع موسیقی مانند رشته پزشكی است كه تخصص های مختلف در آن جای گرفته است.
رئیس گروه هنری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: طی دو سال گذشته چهار نفر از پیشكسوتان موسیقی مقامی در استان شامل حسینعلی پروانه، غلام محمد احسانی، محمد عزیزی زاده و مراد علی سالار احمدی به رحمت خدا رفتند.
وی افزود: تعداد پیشكسوتان موسیقی مقامی در خراسان رضوی به بیش از 80 نفر می رسد كه هر كدام صاحب سبك و آواز هستند.
وی اظهار داشت: موسیقی شمال با جنوب خراسان تفاوت هایی دارد اما هم اكنون بحث در مورد موسیقی مقامی یا نواحی در خراسان رضوی است كه در شهرستان های قوچان، تربت جام، خواف، درگز و كاشمر گستردگی بیشتری دارد.
روشندل با بیان اینكه پژوهشگران موسیقی خراسان را در دو بخش شمال و جنوب این منطقه بررسی می كنند، گفت: این تقسیم بندی در عرصه موسیقی بیشتر به دلیل فرهنگ خاص مردم خراسان است كه سبب شده تغییرات محسوسی در نوع زندگی آنان بوجود آید.
رئیس گروه هنری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی افزود: یكی از طلایه داران موسیقی مقامی خراسان را می توان مرحوم 'قربان سلیمانی' در قوچان دانست كه استادی یگانه بود و نشان درجه یك هنری معادل دكتری را از طریق شورای ارزشیابی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دست آورد.
وی اظهار داشت: فرزندان مرحوم سلیمانی راه او را ادامه دادند، همچنین فرزندان سایر نوازندگان موسیقی مقامی در نقاط دیگر استان ادامه دهندگان راه پدران خود هستند و همانطور كه موسیقی از قرنها قبل تا به امروز سینه به سینه منتقل شده همچنان راه خود را ادامه خواهد داد.
وی گفت: با این حال با پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 12 مكتبخانه ویژه موسیقی مقامی یا نواحی در استان راه اندازی شده است كه صرفا به این موسیقی می پردازد اما از آنجا كه تقاضاهایی از شهرستان ها برای یادگیری این نوع موسیقی وجود داشته در پی راه اندازی آموزشگاه های آزاد در استان هستیم.
رئیس گروه هنری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی افزود: نوازندگان و خوانندگان موسیقی مقامی استان در برنامه های مختلف حضور می یابند بطوریكه سال گذشته 70 برنامه موسیقی در استان متعلق به قابلیت های درون استانی و هنرمندان موسیقی مقامی بود كه در نوروزگاه ها، سفره خانه های سنتی، سالن ها و سایر فضاهای سرپوشیده اجرا شد.
امید است با همت هنرمندان موسیقی مقامی و حمایت حمایتگران بتوان این هنر ریشه دار خراسان را قوام و داوم بخشید كه این مهم نیاز به برنامه ریزی هدفمند و همراهی و همدلی دارد.
7489/6053