مشاغل خانگی و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، موضوع زنان سرپرست خانوار یكی از مسائل مهم كشور در حوزه زنان به شمار می رود. این قشر بخش قابل توجهی از جمعیت كشور را تشكیل می دهند. بدون شك تعداد زیادی از آنها افرادی دیگر، و از جمله فرزندان شان را تحت تكفل دارند. بنابر این، با احتساب این افراد جمعیتی كه سرنوشت شان به سرنوشت زنان سرپرست خانوار گره خورده است قابل توجه تر می شود.
در هر صورت این بخش از جامعه به عنوان یكی از آسیب پذیر ترین اقشار، نیازمند توجه، علی الخصوص در حوزه نیازهای اقتصادی هستند.
ایجاد اشتغال مهمترین موضوع و مسئله زنان سرپرست خانوار بوده و در همین راستا بر اساس گزارش رسانه ها طرح ملی توسعه مشاغل خانگی با هدف ایجاد اشتغال برای بیش از شش‌هزار نفر از زنان سرپرست خانوار روز گذشته رونمایی شد. در قالب این طرح، اشتغال‌زایی برای زنان سرپرست خانوار كمتر از 55 سال سن، در ٢٣ استان كشور با همكاری بخش‌های خصوصی و دولتی هدف گذاری شده است كه در سه مرحله به اجرا در می آید.
همچنین طبق گفته های وزیر تعاون، كار و رفاه اجتماعی در اجرای این طرح، استان‌های سیل‌زده به‌ویژه شش استانی كه شرایط خاص‌تری دارند، در اولویت هستند.

** زنان در آینه آمارهای اقتصادی
زنان نیمی از جمعیت كشور را تشكیل می دهند. به همان نسبت نیمی از جمعیت فعال كشور نیز از زنان تشكیل شده است. اما طبق آخرین آمار مركز آمار كشور نرخ مشاركت اقتصادی جمعیت 10 ساله و بیشتر در بین زنان 16.1 درصد است. اما این عدد برای مردان 64.8 درصد است. لازم به ذكر است كه جمعیت 10 ساله و بیشتر زنان و مردان تقریباً برابر است. همچنین نرخ اشتغال برای مردان 58.1 و برای زنان 13 درصد است. به تناسب آن نرخ بیكاری برای مردان 10.4 و برای زنان 18.9 درصد است.
این آمار و ارقام نشان می دهد كه ریشه مشكلات اقتصادی زنان سرپرست خانوار در جای دیگری قرار داشته و مرتبط با مسئله اشتغال زنان به طور كل است. بنابر این، باید ضمن انجام اقداماتی در راستای ایجاد اشتغال برای زنان سرپرست خانوار به حل ریشه ای مسئله اشتغال زنان توجه ویژه شود.
همانطور كه گفته شد زنان نیمی از جمعیت فعال اقتصادی كشور هستند. بنابر این، افزایش نرخ اشتغال و به تبع آن كاهش نرخ بیكاری در بین آنها از یك طرف به معنای توانمندسازی زنان و از طرف دیگر به معنای افزایش رشد اقتصادی و توانمند سازی اقتصاد كشور است.
امروزه، زنان به دلایلی همچون عدم ازدواج، فوت همسر و به ویژه طلاق در دایره زنان سرپرست خانوار قرار می گیرند. براساس آمار ارائه‌شده حدود سه‌میلیون و 200هزار زن سرپرست خانوار در كشور وجود دارد كه بیش از 50درصد این جمعیت، زیر 40 سال هستند و احتمال افزایش مداوم تعداد آنها همواره وجود دارد. برای مثال بالا بودن نرخ طلاق در كشور، كه بنابر بر آمار حدود 25 درصد است می تواند به طرز قابل توجهی آمار زنان سرپرست خانوار را افزایش دهد. از این رو رسیدگی به موضوع اشتغال زنان به خودی خود به معنای رسیدگی به اشتغال زنان سرپرست خانوار نیز خواهد بود.
** جایگاه زنان در برنامه اشتغال فراگیر
طبق گفته های كارشناسان و مسئولین كشور، طرح ملی توسعه مشاغل خانگی از جمله طرح‌های حمایتی حوزه اشتغال، ذیل برنامه اشتغال فراگیر به شمار می رود. این طرح ابتدا در هشت استان كشور (آذربایجان‌غربی، چهارمحال‌وبختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، كردستان، كرمانشاه، لرستان) به‌صورت آزمایشی در حال اجرا بوده و اكنون به‌صورت فراگیر اجرایی خواهد شد.
برنامه اشتغال فراگیر برنامه ای بود كه با هدف ایجاد 971 هزار شغل در سال 96 ابلاغ شد. این برنامه سه قالب اصلی را شامل می شد.
به این ترتیب در قالب اول، مسوولیت مستقیم هر قسمت بر عهده یك وزارتخانه نهاده شد. طبق این برنامه، در پایان سال 96 به تعداد 651 هزار شغل در بخش‌های مختلف اقتصادی هدفگذاری شده بود. وزارتخانه مستقیم مسوول نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت است. بخش «ارتباطات و فناوری» در جایگاه دوم قرار داشت.
قالب دوم این برنامه، مربوط به طرح‌های اشتغال‌زایی است. كل این قالب موظف به ایجاد 228 هزار شغل در سال 96 است. طرح كارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی جایگاه نخست را در این قالب دارد و . وزارت كار در جایگاه هماهنگ كننده مسئول ایجاد اشتغال در این بخش تعیین شد.
اما آنچه كه به اشتغال زنان سرپرست خانوار مربوط می شود در قالب سوم برنامه اشتغال فراگیر جای می گیرد. در این قالب برنامه یاد شده در سال 1396، اهداف كمی مربوط به طرح‌های اشتغال حمایتی را در خود جا داده است. قرار بر این بود كه در سال 96 تعداد 91 هزار و 800 شغل جدید به اقتصاد تزریق شود. در این قالب، نهادهای عمومی نیز به‌عنوان مسوول اجرای طرح حضور دارند. بر این اساس دستگاه‌های مسوول این طرح، كمیته امداد امام خمینی(ره)، بسیج، بنیاد بركت، بنیاد مستضعفان، بنیاد شهید و ایثارگران است. وزارت كار نیز به‌عنوان دستگاه همكار باید انجام وظیفه كند.
** چالش های مشاغل خانگی
زمانی خانه و خانواده بار اصلی تولید مازاد اقتصادی جوامع را به دوش می كشیدند. اساساً كار و خانه از یكدیگر جدا نبود. جدایی این دو با آغاز دوران مدرن و تفكیك و تقسیم كار شروع و بخشی از مهم ترین وظایف نهاد خانواده به سایر نهادها مانند اقتصاد و آموزش و پرورش و غیره واگذار شد. اما خانواده همچنان در اقتصاد و آموزش و سایر حوزه ها نقش قابل توجهی دارد.
امروزه مسئولین با توجه به تجارب سایر كشورها توسعه مشاغل خانگی را در دستور كار قرار داده اند. با این حال در كنار مزایا و سودمندی های این امر چالش و معایبی نیز وجود دارد.
طبق نظر كارشناسان اقتصادی، مشاغل خانگی كاری است كه به وسیله اعضای خانواده در محیط خانه صورت گیرد و مزاحمتی برای همسایگان ایجاد نكند. محیط خانه صرفاً برای تولید كالا بوده و عرضه، فروش و بازاریابی آن به محیط بیرونی انتقال می یابد.
همین امر بسیاری از هزینه های تولید را پایین می آورد و قدرت رقابت را افزایش می دهد. از نظر اقتصاددانان برخی از مزایای مشاغل خانگی عبارتند از: پایین بودن هزینه راه اندازی،پایین بودن میزان ریسك سرمایه گذاری، حذف هزینه ایاب و ذهاب، استفاده از نیروی كار سایر اعضای خانواده، امكان كاركردن به صورت پاره وقت، آزادی و استقلال عمل ، ایجاد توازن بین مسوولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان، انعطاف پذیری كار، توسعه فرهنگ كار در خانواده.
با این وجود صاحبان مشاغل خانگی در رسیدن به موفقیت با چالش هایی روبه رو هستند. آنها برای راه اندازی كسب و كار خود نیاز به سرمایه اولیه دارند. ممكن است تأمین این سرمایه برای همگان به ویژه زنان سرپرست خانوار آسان نباشد. از این رو تأمین منابع مالی آنها و رفع موانع دست و پاگیر اداری و بانكی در این مورد می تواند كمك شایانی به علاقمندان به مشاغل خانگی بكند.
مهمتر از تأمین سرمایه، آموزش و ارائه اطلاعات لازم در زمینه هایی مانند كسب مهارت و یادگیری كار، آشنایی با بازار، شبكه های توزیع و غیره است. همچنین كسب اطلاعات لازم در باره جایگاه حقوقی مشاغل خانگی و باید و نبایدهای قانونی آن از اهمیت برخوردار است.
امروزه خانه كاركرد كاملاً متفاوتی یافته است. نباید مشاغل خانگی موجب بی نظمی اجتماعی و مزاحمت به ویژه در محیط های شهری و آپارتمانی شود. كاربری خانه ها مسكونی است و اگر شغل خانگی برای همسایگان ایجاد مزاحت كند، تبعات اجتماعی مثبتی در بر نخواهد داشت. از این رو ابعاد اجتماعی و فرهنگی طرح مشاغل خانگی باید در نظر گرفته شود.
پژوهشم** س.م.1415