اسناد ملی، حافظه و هویت جامعه هستند

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، اسناد ملی و میراث مكتوب مجموعه ای از اندیشه ها، تفكرات، فرهنگ و تأثیر آنها بر شیوه زندگی، تغییر و تحولات ملت ها را در جوامع مختلف نشان می دهد. در واقع آثار مكتوب، هر كدام سند چگونگی اندیشه و خط مشی دوران پیشین به شمار می رود كه در حافظه تاریخ به نسل های بعدی رسیده است و به آیندگان نیز واگذار خواهد شد. این آثار، پشتوانه اصالت تاریخ و بالندگی ملی است كه بایستی در جهت پاسداری از آنها تلاش كرد.

لایحه تشكیل «سازمان اسناد ملی ایران» در كشور در 1345 خورشیدی ارایه شد و مجلس شورای ملی در 17 اردیبهشت 1349 خورشیدی، قانون تاسیس این سازمان را تصویب كرد. از آن تاریخ تا 1390 خورشیدی، 17 اردیبهشت به عنوان روز اسناد ملی بزرگ داشته می شد اما در این سال تصمیم گرفته شد كه 19 اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت شیخ كلینی به عنوان «روز اسناد ملی و میراث مكتوب» نامگذاری شود.

اسناد ملی از اهمیت بالایی در بررسی گذشته و روشن كردن نقاط مبهم و زوایای دیده نشده برخوردارند. پس از تصویب این روز بسیاری از موسسه های مرتبط مانند سازمان اسناد و كتابخانه ملی، كتابخانه و موزه ملك، كتابخانه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی و ... به سهم خود سعی در ارج نهادن به این مناسبت كرده اند. از این رو لازم است تا قوانین مشخص و تدوین شده ای درخصوص فرآیند جمع آوری، حفاظت، نگهداری و بهره برداری از اسناد اتخاذ شود تا با بهره وری صحیح و درست از آنها بتوان كشور را در راه پیشرفت و توسعه یاری رساند و دستاوردهای مثبت و نیك آنها را سرلوحه راه خویش قرار دهد.

گزارش گروه اطلاع رسانی به مناسبت روز اسناد ملی با «علی زرافشان» معاون سازمان اسناد و كتابخانه ملی به گفت وگو پرداخت.

-در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم:
** ایرنا: اهمیت نام گذاری و اختصاص روزی در تقویم به عنوان روز اسناد ملی چیست و توجه به میراث مكتوب در حوزه های مختلف چه ضرورتی دارد؟
*** زرافشان: اسناد در حوزه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ... به عنوان حافظه و هویت جامعه شناخته می شود و ضرورت توجه به میراث مكتوب به شكل گیری و هویت بخشی كشور كمك می كند. در واقع اسناد ملی بیانگر تصمیمات مردم و دولتمردان در طول تاریخ به شمار می رود. وجود یك سازمان مستقل یكی از كاركردهایی است كه برای اسناد ملی تعریف می شود تا دولتمردان و حاكمان بتوانند با بهره گیری از اطلاعات موجود به حكمرانی مطلوب تر برسند و تحقق یك حكمرانی خوب مستلزم شفافیت و پاسخگویی است تا در این مهم مردم به ناظران كمك كنند و عملكردها در منظر عموم قرار بگیرد و بتوانند تاریخ گذشته را مرور كنند.

امروزه مراكز اسناد به عنوان یك مركز اطلاعات و دانایی نقشی كلیدی را در اداره امور جامعه برعهده دارند و در دسترس بودن اسناد برای عموم، رویكرد جدید مركز جهانی آرشیو محسوب می شود و نقشی اساسی در شكل گیری هویت نسل های آینده خواهد داشت. تحقق مردم سالاری، حقوق شهروندی، شفافیت و پاسخگویی دولت ها به مردم با دسترس بودن اسناد میسر می شود. در سطح جهان هفته ای با عنوان هفته اسناد یا آرشیو گرامی داشته كه این مناسبت در خرداد ماه برگزار می شود. این مهم نشان می دهد، تمامی كشورهای جهان به میراث مكتوب توجه دارند و در جهت تقویت آرشیوهای ملی، تمام همت خود را به كار می گیرند و از این راه، اهداف خویش یعنی خدمت به مردم و دولت را محقق می سازند.

** ایرنا: وضعیت جمع آوری و استفاده از اسناد را در ایران چگونه ارزیابی می كنید و چالش های استفاده از اسناد در مطالعات و تحقیقات چیست؟
*** زرافشان: از 1349 خورشیدی با تصمیم مجلس شورای ملی، سازمان اسناد ملی ایران با هدف نگهداری و حفظ اسناد در دستگاه های دولتی و انتقال آنها به آرشیو ملی ایجاد شد و امسال پنجاه و یكمین سالگرد تشكیل این سازمان است. پیش از تشكیل این مركز به طور رسمی نیز قوانینی در این زمینه وجود داشت اما اجرای این قانون با چالش هایی روبرو بود. وجود برخی ناهماهنگی ها در ارتباط دستگاه های مختلف در زمینه اجرای كامل قانون اسناد ملی سبب می شد تا شناسایی، جمع آوری و انتقال اسناد به آرشیو ملی ایران با مشكلاتی مواجه شود و مسوولان آرشیو ملی را در ایفای وظایف خود با دغدغه هایی روبه رو كند. برخی از دستگاه ها گمان می كنند خود می توانند اسناد را نگهداری و حفظ كنند، در حالی كه نگه داشتن حجم وسیعی از اسناد به طور عملی امكان دسترسی به آن اسناد و بازیابی اطلاعات آنها را پیچیده و دشوار می كند و فضاهای زیادی از دستگاه ها را می گیرد و همه این وظایف طبق قانون به آرشیو ملی ایران سپرده شده است.

** ایرنا: مردم چه كارهایی را در زمینه غنی سازی آرشیو ملی ایران می توانند انجام دهند؟
*** زرافشان: با توجه به پیشینه تاریخی ایران، اسناد و مدارك كهنی در كشور وجود دارد كه در مراكز مختلفی نگهداری می شود. به دلیل اینكه بسیاری از اسناد موجود در دست مردم است، سازمان اسناد و كتابخانه ملی آمادگی دریافت این اسناد را به 2 شكل اهدایی و خریداری دارد. افزون بر آن اگر دستگاه‌های دولتی یا خانواده‌ای بخواهد سند را نزد خود نگهداری كند، سازمان اسناد آمادگی دارد، مرمت سند را انجام دهد، بدون آنكه صاحبان سند مكلف یا ملزم به تحویل آن به سازمان باشند. در این راستا دارندگان میراث تاریخی می توانند اسناد خود را برای ارزیابی در اختیار این نهاد بگذارند و در صورت داشتن ارزشمندی از سوی كارشناسان خبره قیمت گذاری شده و خریداری می شود. برخی اسناد دولتی را نهادها و وزارتخانه هایی به سازمان اسناد و كتابخانه های ملی می دهند و برخی از طرف مردم اهدا یا از آنها خریداری می شود. از این رو اهدای سند از یك سو افزون بر حفاظت دقیق و موثر در آرشیو ملی ایران، باعث حفظ همیشگی سند و نیز ارایه اطلاعات موجود در آن به محققان و علاقه مندان خواهد شد. اینگونه خدمات حكومت ها و اشخاص به سرزمین خود به آیندگان بهتر نشان داده می شود. اسناد ملی اسناد به سه دسته دولتی، اهدایی و خریداری در سازمان اسناد ملی تقسیم می شوند.

وی در ادامه افزود: دیجیتال‌كردن اسناد برای تسهیل و تسریع دسترسی به اسناد ملی یكی از اقدام های مهم سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران است. بیش از 6 میلیون برگ سند تا به حال دیجیتال شده كه این نشان می دهد كشور در این حوزه جایگاه خوبی دارد. یكی دیگر از اقدام های مهم سازمان اسناد در سال ‌جاری ایجاد شبكه ملی اسناد بود كه توانست دسترسی به اسناد را تا حد قابل‌ قبولی تسهیل كند، البته این مهم نیازمند زیرساخت‌هایی است كه تاكنون به‌ طور كامل فراهم نشده‌اند. تلاش بر این است كه همه دستگاه‌ها یك نسخه از اسناد خود را در این شبكه بارگذاری كنند. در هیچ كشوری همه اسناد موجود دیجیتال نمی‌شود، برای این مهم سه شاخصه كلی وجود دارد. نخست اینكه متقاضی‌محور بوده، دوم اینكه سند مربوطه یكی از حوزه‌های رایج تحقیقاتی كشور باشد و سوم اینكه سند در معرض آسیب ‌و آسیب‌پذیر باشد.

** ایرنا: راهكارهای لازم برای ارتقای جایگاه سازمان اسناد ملی و میراث مكتوب در سطح ملی و بین المللی چیست؟
*** زرافشان: ایران به عنوان مرجعیت مرمت و نگهداری اسناد در سطح منطقه از جایگاه بالایی برخوردار است. كتابداران و كارشناسان حوزه اسناد در كشورهای مختلف به طور مستمر در كارگاه‌های سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران حضور می‌یابند كه برای مثال می‌توان به حضور كارشناسان ازبكستانی اشاره كرد. این كارگاه‌ها تاكنون برای ۲۱ كشور مختلف برگزار شده است. شناخت نهادهای مختلف كشور به ویژه نهادهای علمی نسبت به گنجینه اسناد ملی سبب می‌شود، این سازمان بتواند به عنوان یكی از حوزه‌های تحقیقاتی و پژوهشی مورد توجه محققان قرار بگیرد. اینگونه می توان موضوع برخی پایان‌نامه‌های دانشگاهی را با محوریت اسناد ملی تعریف كرد زیرا این اسناد نقش بسیار تعیین‌كننده‌ای در شناخت و معرفی میراث غنی فرهنگی كشور دارند.

سازمان اسناد ملی ایران در عرصه بین المللی یكی از اعضای شورای جهانی آرشیو (ICA ) به شمار می رود. این شورا برنامه ها، سیاست ها و خط مشی های سازمان های اسناد عضو را در سراسر دنیا معلوم می كند تا اعضا بتوانند از تجربیات یكدیگر بهره ببرند. یكی از اقدام هایی كه ایران در سال جاری انجام داده است، ارایه بیانیه ای در همین زمینه بود كه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسكو) نیز آن را در سطح بیانیه های خودش دانست. این مهم به زبان فارسی ترجمه شده و در سایت سازمان اسناد ملی كشور نیز بارگذاری شده است تا كشورهای فارسی زبان از آن بهره بگیرند. در واقع ایران چهلمین كشوری محسوب می شوند كه این بیانیه را به زبان فارسی ترجمه كرده است.

پژوهشم**9117**2002**9131