«اینستكس» در دالان اولتیماتوم ایران و وقت‌كشی اروپا

به گزارش روز سه‌ شنبه ایرنا، یكسال پس از «صبر راهبردی» ایران برای اجرای تعهدات طرف اروپایی برجام، هفته گذشته (18 اردیبهشت) همزمان با سالگرد خروج آمریكا از توافق هسته‌ای و بازگرداندن تحریم‌ها، تهران فرصت 60 روزه‌ای برای طرف‌های اروپایی تعیین كرد تا نسبت به انجام تعهدات برجامی خود بویژه در بخش اجرای سازوكار ویژه مالی اروپا و ایران (اینستكس) اقدام كنند.
از زمانی كه دولت ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد، اروپایی‌ها راهكار‌های مختلفی برای ادامه مبادلات تجاری با ایران را همچون «اعمال مقرارت مسدود كننده» و «فعال كردن بانك سرمایه‌گذاری اروپا (EIB) در ایران» مطرح كردند كه هیچكدام عملیاتی نشد.
سرانجام اوایل مهر سال گذشته، طرف اروپایی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورك در نشست با مسئولان كشورمان، اجرای سازوكار ویژه مالی اروپا و ایران (اینستكس) را برای حفظ منافع اقتصادی ایران در چارچوب برجام اعلام كردند كه یك كانال مالی برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به درآمد‌های نفتی و واردات ایران است.
با توجه به تقابل ایجاد شده میان آمریكا و اتحادیه اروپا بدلیل سیاست‌های یكجانبه‌گرایی تیم حاكم بر كاخ سفید، اینستكس نه فقط مسیری برای سهولت تجارت تهران با بروكسل قلمداد ‌شده بلكه چشم‌اندازی برای استقلال اروپا از سلطه مالی دلار و آمریكاست.
ایران بارها تصریح كرده، اروپا باید در عمل نشان دهد كه در برابر خروج آمریكا از برجام، تعهدات تعیین شده در توافق هسته‌ای را محقق می‌سازد اما در یكسال اخیر، رویكردی طرف مقابل چیزی جز وقت‌تلف كردن نبوده است.
با اولتیماتوم برجامی ایران به این رویكرد اروپا، شاهد واكنش‌های مختلفی از سوی سران قاره سبز بودیم كه در این بین، اظهارات یك مقام دولت آلمان با زدن ساز ناكوك و تكرار بهانه‌های پیشین، این بار دلیل تحقق نیافتن كانال مالی بین ایران و اروپا را كوتاهی تهران در این زمینه اعلام كرد.
«ماریا ادبار» سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان بخشی از مشكل تاخیر در آغاز به كار اینستكس را تحقق یك ساختار همانند در ایران اعلام كرده بود.
«اشتفان زایبرت» سخنگوی دولت آلمان نیز در نشستی خبری اعلام كرد كه اجرایی شدن ایجاد كانال مالی میان ایران و اروپا طولانی‌تر از پیش‌بینی‌ها است.
وی گفته بود، همراه با شركا در تلاشیم تا تجارت قانونی با ایران را بویژه از طریق ایجاد یك كانال مالی ممكن سازیم اما سازوكار ایجاد شده به دلیل پیچیدگی مشكل موجود و انتظارات طرف ایرانی هنوز تحقق نیافته است.
«اینستكس احتیاج به یك ساختار همانند در ایران دارد كه باید از طرف آنها محقق شود. هر دو این ساختارها باید در زمینه مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم، استانداردهای بین‌المللی را تضمین كنند.»
این بهانه در حالی از سوی طرف اروپایی مطرح شد كه طبق برجام، اروپا متعهد و موظف به تضمین منافع اقتصادی حاصل از توافق هسته‌ای است؛ بنابراین هر اقدامی كه ایران بر اساس اینستكس انجام می‌دهد، كمك به بروكسل است تا تعهداتش را بر طبق برجام انجام دهد.
در واقع طبق توافق انجام شده در برجام، طرف ایرانی موظف و متعهد به اقدام دیگری نیست، بنابراین نمی‌توان طرف ایرانی را برای اجرا نكردن تعهدات طرف دیگر سرزنش كرد.

** واكنش ایران به ادعای جدید اروپا
تكرار بهانه طرف غربی، با واكنش مدیرعامل سازوكار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا (ساتما) همراه شد كه در بانك مركزی استقرار دارد.
«علی اصغر نوری» روز شنبه 21 اردیبهشت ماه به ایرنا گفت: شركت قرینه اینستكس در ایران را راه اندازی كرده‌ایم و اكنون توپ در زمین اروپاست كه این سازوكار را اجرایی كند.
وی تصریح كرد، برای كمك به طرف اروپایی، اقدام به تاسیس شركت «سهامی خاص سازوكار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا(ساتما)» كردیم كه قرینه اینستكس اروپاست و اگر همین امروز، اروپا حاضر باشد، هیچ مشكلی برای انجام فرایندهایی كه باید در ایران صورت بگیرد، نداریم.
وی درباره بهانه «انجام استانداردهای بین‌المللی درخصوص پولشویی و تامین مالی تروریسم» نیز اعلام كرد كه قوانین مربوطه این موضوع نیز اكنون نیز در سیستم بانكی اجرایی شده و قوانین مكمل نیز در فرایند خود در حال انجام است.

** درخواست فرصت 120 روزه برای تكرار وقت‌كشی
اتحادیه اروپا در حالیكه در نخستین واكنش به اولتیماتوم 60 روزه ایران، در بیانیه‌ای اعلام كرد كه آن را به رسمیت نمی‌شناسد، اما به یكباره فاز جدید دیگری برای وقت‌كشی را رقم زد و درخواست كرد كه این ضرب‌الاجل به 120 روز افزایش یابد.
«ناتالی توچی» مشاور «فدریكا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به رادیو سی بی اس گفته بود: اروپا مانند آمریكا اهداف پنهانی ندارد و حداقل 120 روز زمان نیاز است تا بتواند حسن نیتش درباره پایبندی به تعهدات برجام را به ایران نشان دهد.
هرچند كه «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه كشورمان در واكنش به بیانیه اتحادیه اروپا به صراحت اعلام كرد: اروپا به جای درخواست از ایران برای پایبندی یكجانبه به یك توافق چندجانبه، باید به تعهداتش از جمله عادی‌ سازی روابط اقتصادی با ایران عمل كند.
وی تاكید كرد: نخستین كاری كه اروپایی‌ها می‌توانند انجام دهند این است كه مكانیسم مالی موسوم به اینستكس را كه به ایران اجازه می‌دهد بدون تاثیرپذیری از تحریم‌های امریكا، مكانیسم مالی خود را در روابط تجاری با اروپا داشته باشد، راه‌اندازی و اجرایی كنند.
با توجه به جدیت ایران در برابر لفاظی‌های طرف غربی درباره مهلت 60 روزه و گام‌های متقابل تهران طبق توافق هسته‌ای، اندیشكده شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا، به گذر سیاست برجامی ایران از «صبر راهبردی» به «اقدام راهبردی» اشاره و به سران این قاره هشدار داد، به اولتیماتوم برجامی ایران توجه جدی داشته باشند.
این اندیشكده تصریح كرد، اقدام برجامی جدید ایران تلاشی برای حفظ آن است و نه پایان دادن به این قرارداد بزرگ بین المللی؛ ایران برای دوره ای «صبر راهبردی» پیشه كرد و به قدر كافی در انتظار عمل مشخصی از سوی اروپاییان برای حفظ برجام باقی ماند اما با انفعال سیاسی اروپا، ایران، كاهش تعهدات برجامی خود را به عنوان بخشی از «اقدام راهبردی» جدید خود به نمایش گذاشت.
«تهران تصمیم خود را یك پاسخ منطقی به اراده سیاسی ناكارآمد و ضعیف اروپا می‌داند اما اتحادیه اروپا و سه كشور عضو توافق برجام، جواب مشخصی به اولتیماتوم تهران نداده فقط به توصیه‌ها و ابراز نظرهای كلی سیاسی اكتفاء و ایران را به خویشتنداری بیشتر دعوت كردند.»
این اندیشكده در ادامه تصریح كرده كه «حفظ كرامت(maintaining dignity) ایران در تعاملات سیاست خارجی و فشار اقتصادی سنگینی كه ایران با مواجه است، یك سلسله از اقدامات فوری و جدی از سوی اتحادیه را ضروری ساخته است.»
«طبق برجام، اروپا متعهد به ارائه مزایای اقتصادی قابل توجهی در روابط با ایران است، بنابراین باید به سرعت گسترش روابط تجاری و اقتصادی با تهران را در دستور كار قرار دهد.»
با توجه به انفعال سیاسی اروپا در اجرای تعهدات، این اندیشكده نیز بر تسریع اجرای سازوكار مالی بین دو طرف تاكید كرده است: «یكی از اهداف واقع بینانه و دقیقی كه اروپا و ایران می‌توانند آن را در اولویت سیاست‌های خود قرار دهند، عینیت بخشی به سیاست‌های مالی و تلاش برای حفظ كانال تجاری میان دو طرف است.»

** آیا اروپا دست از وقت‌كشی بر می‌دارد؟
پافشاری ایران بر ضرورت تسریع در اقدام راهبردی اتحادیه اروپا و دیگر اعضای برجام، سبب شد تا «فدریكا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز 23 اردیبهشت ماه در حاشیه نشست وزیران امور خارجه این اتحادیه در بروكسل با تاكید بر پایبندی اروپا به اجرای كامل برجام، ابراز امیدواری كند نخستین تراكنش اینستكس در چند هفته آینده انجام شود.
وی خاطرنشان كرد: در نشست با حضور وزیران خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه به‌ عنوان طرف‌های اروپایی برجام درباره راهكارهای عملیاتی كردن اینستكس و انجام نخستین تراكنش در چند هفته آینده رایزنی كرده است.
روز گذشته نیز رئیس كل بانك مركزی در یادداشت اینستاگرامی، از جملات تكراری اروپاییان برای راه‌اندازی اینستكس انتقاد و تصریح كرد: ساده‌ترین كار برای عملیاتی كردن فعالیت سازوكارهای اینستكس و «ساتما»، برداشت نفت از سوی شركت‌ها و نهادهای اروپایی یا اعطای یك خط اعتباری به صادركنندگان اروپایی برای شروع صادرات به ایران است.
به گفته «عبدالناصر همتی»، اروپایی‌ها اگر نگران واكنش آمریكا در مورد نوع كالاهای صادراتی به ایران هستند، می‌توانند توانایی خود را با صدور كالاهای اساسی و دارو تست كنند. حال می توان گفت توپ در زمین اروپاست!
با توجه به اینكه نشست روز گذشته وزیران خارجه اتحادیه اروپا، نخستین جلسه وزیران این اتحادیه بعد از هشدار برجامی ایران بود؛ اكنون نگاه‌ها به این سمت است كه آیا طرف‌های اروپایی توافق هسته‌ای، دست از وقت‌كشی و بهانه‌تراشی برمی‌دارند و بخشی از مسیر اجرای تعهدات برجامی خود را تسریع می‌بخشند؟
از: لطیف نكوئی
اروپام ** 2023 ** 1071