دورنمای خودروهای برقی در جهان و ایران

صنعت حمل ونقل یكی از مهمترین صنایع مصرف كننده سوخت است كه به دنبال جایگزین كردن خودروهای احتراق داخلی با خودروهای برقی است. خودروهای برقی قابل شارژ به دلیل آلودگی پایین و بازدهی بالایكی از بهترین كاندیداها برای جایگزینی خودروهای مبتنی بر سوخت های فسیلی پا به عرصه وجود گذاشته اند و پیشرفت های شگفت انگیز اخیر در صنعت باتری و تأسیسات شارژ این خودروها باعث شده كه مشكل شارژ كه بزرگترین مانع بر سر راه گسترش این خودروها است تا حدودی حل شود. از این رو كشورهای جهان به سمت برقی شدن خودروها پیش میروند و حتی در برخی از كشورهای اروپایی زمانی برای پایان بخشیدن به فروش خودروهای بنزینی و دیزلی در نظر گرفته شده است.

** وضع فعلی خودروهای برقی
وضعیت خودروهای برقی در جهان:ایالت متحده آمریكا تا سال 2015 بیشترین سهم جهانی فروش خودروهای برقی را به خود اختصاص داده بود، اما چین در سال 2016 بیشترین سهم خودروهای برقی، در حدود یك سوم سهم جهان، رادارا شد. چین با بیش از 200 میلیون دوچرخه برقی، 3 تا 4 میلیون وسیله نقلیه برقی كم سرعت و بیشاز 300 هزار اتوبوس برقی، تاكنون پیشتاز جهانی در برقی كردن دیگر روش های حمل ونقل هم بوده است.

همانطور كه تعداد خودروهای برقی در حال افزایش است، ساخت ایستگاه های شارژ خصوصی و عمومی هم در حال افزایش است. در سال 2016 نرخ رشد سالانه شارژ عمومی 72 درصد افزایش یافته است و علیرغم افزایش مداوم و چشمگیر در سهم خودروهای برقی، نرخ رشد سالانه توسعه تأمین تجهیزات و فروش خودرو برقی در پنج سال گذشته كاهش یافته است.

در سال 2016 رشد سهم خودرو برقی 60 درصد بوده است كه كمتر از 77درصد در 2015 و 85 درصد در سال 2014 است. كاهش تولید سالانه در تطابق و همخوانی با رشد بازار خودرو برقی است، اما نتایج به دست آمده ازمقایسه خودروهای برقی با خودروهای سوخت فسیلی نشان می دهد كه سهم خودروهای برقی خیلی كم است. سهم جهانی خودرو برقی در حال حاضر فقط 0.2درصد از مجموع تعداد وسایل نقلیه سبك مسافربری است.

ثبت نام های جدید خودروهای برقی در سال 2016 با فروش حدود 700 هزار خودرو در سراسر جهان به ركورد جدیدی رسید. لذا ناوگان خودروهای برقی در جهان در سال 2016 از مرز 2 میلیون خودرو گذشت،اما میزان رشد فروش سالانه از 70 درصد در سال 2015 به 40 درصد در سال 2016 رسید.

در این بین چین و ایالات متحده بیشترین فروش را به خود اختصاص داده اند. نروژ با سهم بازار 29 درصدی بدون شك به موفقیت بزرگی در توسعه خودروهای برقی دست یافته است. پس از نروژ، هلند 6.4درصد و سوئد 3.4درصد از سهم بازار خودروهای برقی را در اختیار دارند. در سال 2016 چین بزرگترین بازار فروش خودروهای برقی را در اختیار داشت كه معادل فروش بیش از 40 درصد خودروهای برقی در جهان و دو برابر فروش این خودروها در ایالت متحده آمریكاست.

طبق پیش بینی ها چین و آمریكا به ترتیب 34 و 26 درصد افزایش در میزان فروش خودروهای برقی را در سال 2017نسبت به سال 2016 دارند. قیمت باتری خودروهای برقی هم از سال 2010 روند كاهشی داشته است. به شكلی كه از 1000دلار/كیلووات در سال 2010 به 273 دلار/كیلووات در سال 2016 رسیده است كه یك كاهش 73درصدی در قیمت را تجربه كرده است. این روند كاهش قیمت در باتری خودروهای برقی، این خودروهارا با خودروهای بر پایه سوخت فسیلی قابل رقابت كرده است.

بهره گیری از تكنولوژی های نوین در ساخت باتری ها باعث كاهش سریعتر قیمت در طول دو دهه آینده خواهد شد. جهان طی 12 سال آینده برای تأمین برق خودروهای برقی نیازمند 35 كارخانه بزرگ تولید باتری مانند كارخانه 'گیگافكتوری' تسلاست.

ظرفیت كنونی تولید باتری های لیتیم یون توسط شركت هایی كه در این زمینه فعالیت می كنند و همچنین واحدهای در حال احداث و برنامه ریزی شده نشان می دهد: شركت LGدر حال حاضر رتبه اول در تولید باتری های لیتیم یون را با ظرفیت 17.000 مگاوات ساعت به خود اختصاص داده است كه با انجام طرح توسعه ای به 22.000 مگاوات ساعت خواهد رسید. پس از این شركت های BYDو پاناسونیك در رتبه دوم و سوم قرار دارند.

ظرفیت سال 2017در تولید باتری های لیتیم یون 90 گیگاوات ساعت بود كه پیش بینی می شود سال 2021این ظرفیت به 290 گیگاوات ساعت برسد. وضعیت فعلی خودروهای برقی در ایران: ایران همگام با دنیا اقدام به وارد كردن برخی خودروهای هیبریدی كرده است كه موتور آنها به صورت دوگانه با بنزین و با باتری كار می كند. خودروهای هیبریدی نسبت به خودروهای سوخت فسیلی آلودگی كمتری دارند و برای شهرهای آلوده ای مانند تهران گزینه مناسبی محسوب می شوند.

با وجود اینكه خودروهای هیبریدی به بازار خودرو ایران راه یافته اند، اما به دلیل نبود زیرساخت های لازم و ارزان و در دسترس تر بودن سوخت های فسیلی، مصرف كنندگان این خودروها دركشور بیشتر از منبع انرژی سوخت فسیلی استفاده می كنند.

بررسی وضع فعلی خودروهای برقی در ایران نشان می دهد تاكنون در خصوص تولید خودروهای برقی در كشور اقدام مؤثری از سوی صنعت خودروسازی كشور و به خصوص وزارت صنعت، معدن و تجارت - متولی بخش صنعت و سهامدار در صنعت خودروسازی كشور صورت نگرفته است و صرفاً در این رابطه شركت های ایران خودرو و سایپا مطالعاتی را انجام داده اند و این مطالعات تاكنون به مرحله تجاری سازی نرسیده است.

دو خودروساز بزرگ كشور (ایران خودرو و سایپا) مدعی هستند به لحاظ دانش فنی طراحی و تولید خودروهای برقی، این توانمندی در كشور وجود دارد، اما مشكل اساسی در این ارتباط، هزینه تولید این مدل خودروهاست كه گاهاً تا سه برابر نمونه بنزینی هزینه بر است و این مسئله دلیلی بر نبود تضمین لازم برای وجود تقاضا برای این مدل خودروهاست.

ذكر این نكته بسیار حائز اهمیت است كه یكی از عوامل مهم و تأثیرگذار در توسعه حمل ونقل برقی در هر كشور، وابسته به نوع نگاه حاكمیت در آن كشور است كه تبلور آن در قوانین كشور قابل رهگیری است.

ظرفیت های قانونی برای توسعه حمل ونقل برقی در ایران طی دهه های گذشته موضوع جایگزینی خودروهای برقی كه بخشی از سیستم حمل ونقل به ویژه حمل ونقل عمومی در كلانشهرهاست مطرح بوده، به همین دلیل هم در برخی از قوانین و اسنادبالادستی مواد قانونی به منظور حمایت از توسعه سیستم های حمل و نقل برقی در كشور پیش بینی شده است.

همانگونه ملاحظه می شود مشوق های متعددی در قوانین و مصوبات دولت برای توسعه خودروهای برقی در كشور پیش بینی شده است. این مسئله در حالی است كه حمایت های پیش بینی شده در قوانین و مصوبات مذكور تاكنون اثربخشی چندانی نداشته و كمك چندانی به توسعه بازار خودرو برقی در كشور نكرده است.

دلایل عدم اثربخشی حمایت های پیش بینی شده در قوانین موارد زیر است:
1 . عدم اثربخشی منابع مالی: منابع مالی
پیش بینی شده در قوانین و اسناد بالادستی عمدتاً از محل صرفه جویی مصرف سوخت یا منابع حاصل از هزینه های انجام معاینه فنی و جریمه راهنمایی و رانندگی مربوطه تخصیص یافته است. آنچه مسلم است این است كه قانونگذار در این موارد سهم مجزایی برای توسعه خودرو برقی مشخص نكرده است و چون برای این منابع مالی مصارف دیگری هم در قانون پیش بینی شده، اثربخشی خود را از دست داده است.

2 . كمك بلاعوض پیش بینی شده در مصوبه شماره 283917شورای اقتصاد برای خودروهای برقی به میزان 3780 دلار طی 5 سال(سالانه 756 دلار) در نظر گرفته شده است.

قیمت خودروهای برقی كه امروزه در دنیا به عنوان خودرو عمومی مورد استفاده قرار می گیرد بین 30 تا 50 هزار دلار است و این موضوع نشان می دهد كه كمك بلاعوض در نظر گرفته شده به صورت متوسط كمتر از 10درصد قیمت خودرو است و حتی رقم حمایتی در نظر گرفته شده در ایران در مقایسه باسایر كشورهای دنیا به خصوص نسبت به كشورهایی كه خودروهای برقی آنها بیش از 2 تا 3 درصد مجموع خودروهای مورد استفاده آنهاست، بسیار كمتر است.

از طرف دیگر، نحوه تخصیص این منابع مالی (كه طی 5 سال در نظر گرفته شده است) میزان اثربخشی این حمایت را كم كرده و از جذابیت آن می كاهد. به ویژه آنكه نرخ ارز تخصیص یافته به این موضوع هم نرخ ارز بازار آزاد نبوده و قانونگذار در مصوبه مذكور اختصاص معادل ریالی آن را در نظرگرفته است.

3 . طبق تجارب كشورهای پیشرفته، یكی از عوامل محرك توسعه خودروهای برقی در كشور، به كارگیری سیاست های غیرقیمتی در مصرف سوخت، اخذ جریمه آلایندگی از خودروهای پرمصرف وغیره است.

این موضوع سبب خواهد شد متناسب با سن فرسودگی خودرو هزینه های نگهداری آن بالارفته و از نظر اقتصادی استفاده از خودروهای سوخت فسیلی صرفه اقتصادی نداشته باشد. بدین سبب مردم نسبت به استفاده از خودروهای برقی ترغیب خواهند شد. این موضوع در قانون توسعه حمل ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت پیش بینی شده است.

4 . یكی دیگر از خلأهای قانونی موجود، نبود حمایت های زیرساختی نظیر احداث ایستگاه های شارژ،مسیرهای ویژه تردد و پاركینگ های اختصاصی برای خودروهای برقی است.

** آینده خودروهای برقی
بیش از 90 درصد خرید و فروش خودروهای برقی را چین، آمریكا و اروپا در اختیار دارند. رشد بازار خودروهای برقی در برخی از كشورهای اروپایی بسیار سریع بوده و خودروهای برقی توانسته اند جایگزین سهم بزرگی از فروش خودروهای بنزینی و دیزلی شوند.

پیش بینی ها حاكی از آن است طی دو دهه آینده فروش خودروهای برقی از خودروهای دارای سوخت فسیلی سبقت خواهد گرفت. البته این امر مشكلاتی رابرای كشورهای صادركننده نفت ایجاد خواهدكرد. پیش بینی می شود به دلیل اینكه هزینه تولید این نوع خودروها به سرعت در حال كم شدن است، جایگزینی خودروهای برقی بسیار سریعتر از برآوردهای قبلی صورت خواهد پذیرفت.

باتریهای لیتیم یون:قیمت باتری های لیتیم یون از 1000 دلار/كیلووات ساعت درسال 2010 روند كاهشی شدیدی را تجربه كرده، به شكلی كه متوسط قیمت این باتری ها در سال 2016به 273 دلار/كیلووات ساعت رسیده است.

پیش بینی می شود روند كاهش قیمت این باتری ها با شیب كمتری همچنان ادامه داشته باشد. مطابق پیش بینی های انجام شده باتری های لیتیم یون قیمتی درحدود 109 دلار/كیلووات ساعت در سال 2025 و 73 دلار/كیلووات ساعت در سال 2030 خواهند داشت

قیمت این نوع باتری ها در سال 2014 به دلیل بهبود در دانسیته انرژی و طراحی پك باتری ها و همچنین بسته شدن قراردادهای بزرگ در زمینه فروش خودروهای برقی، شیب متفاوت تری را پیدا كرده است. از طرفی تقاضا برای این نوع باتری تا سال 2030 شیب تندی به خود گرفته است.

شركت های ال.جی شم، سامسونگ اس.دی.آی، پاناسونیك، بی وای دی و كاتل به ترتیب تقاضای باتری های لیتیم یونی را برای خود در افق 2020 به ترتیب 18 ، 17،50 ، 25 و 45 گیگاوات ساعت محاسبه كرده اند كه در صورت تحقق، نسبت به سال 2016 به شدت رشد خواهد داشت.

خبری كه این پیش بینی را به واقعیت نزدیك می كند سرمایه گذاری تسلا در گیگافاكتوری نوادای خود است. این شركت همراه با پاناسونیك بیش از 5 میلیارد دلار در این پروژه سرمایه گذاری خواهد كرد. در حال حاضر تولیداین مجموعه تنها 4 گیگاوات ساعت است كه تا انتهای 2018 به بیش از 35 گیگاوات ساعت رسیده و تسلارا به حاكم مطلق بازار خودروهای برقی تبدیل می كند.

میزان فروش خودروهای برقی: طبق پیش بینی مؤسسه بلومبرگ، میزان فروش خودروهای برقی برای سال های 2020 ، 2025 و 2030 به ترتیب 2 ، 8 و 20 درصد از بازار فروش خودرو خواهد بود تا در نهایت در سال 2040 بین 35 تا 47درصد از فروش خودروهای جدید به خودروهای برقی تعلق خواهد داشت. همچنین از لحاظ تعداد خودرو در بازه زمانی بین سال های 2015 تا 2040 سهم خودروهای برقی از 2 میلیون خودرو در سال 2016 به بیش از 40 میلیون خودرو از مجموع 190 میلیون فروش خودرو در سال 2040 خواهدرسید.

طبق گزارش بلومبرگ، در اروپا 67درصد، در آمریكا 58 درصد و در چین 51 درصد از خودروهای نو فروخته شده در سال 2040 برقی خواهند بود. همچنین پیش بینی می شود چین بیشترین سرمایه گذاری را در این حوزه انجام خواهد داد و خودروهای برقی به رقیبی جدی برای موتورهای احتراق داخلی تبدیل خواهند شد.

بر اساس این پیش بینی تا سال 2040 بیش از 30 درصد ناوگان جهانی خودرو را خودروهای برقی تشكیل خواهند داد. این جایگزینی به معنی كاهش مصرف 8 میلیون بشكه نفت در روز است.

تأثیر سرعت تكنولوژی:چینی ها كه بخش بزرگی از تولید سال 2016 را به خود اختصاص داده اند، در تلاش هستند تا تولید خودروهای برقی و نمونه های هیبریدی را از مدل های كوچك و تك سرنشین به سمت محصولات بزرگ خانوادگی، كاری و مسافرتی سوق دهند.

پیش بینی می شود در افق 2040 تعداد 400 تا 500 میلیون دستگاه خودرو برقی در جهان تردد خواهند كرد. اوپك هم كه سال قبل پیش بینی در خصوص آینده خودروهای برقی در سال 2040 را ضعیف و حدود 80 میلیون دستگاه اعلام كرده بود، در پیش بینی جدید خود در این حوزه برای سال 2040 میزان خودروهای برقی جهان را حدود 250 میلیون دستگاه اعلام كرده است. پیش بینی شركت آمریكایی اگزون موبیل از این حوزه تغییری نداشته و روی عدد 100میلیون دستگاه متمركز شده است.

در این بین مهمترین سؤالی كه می تواند وضعیت آینده صنعت خودرورا طبق یكی از این پیش بینی ها محقق كند، مسئله باتری های لیتیم یونی و میزان انطباق آنها با شرایط جدیدی است كه در یك خودرو برد بلند لازم است.

بلومبرگ پیش بینی های انجام شده در مورد خودروهای برقی خود را نسبت به سال گذشته افزایش داده و انتظار دارد فعالیت بیشتری برای پذیرش و تصویب خودرو برقی نسبت به پیش بینی های انجام شده در سال 2016 وجود داشته باشد، زیرا هزینه های باتری سریعتر از حد انتظار كاهش یافته و ازطرفی تعهد خودروسازان افزایش یافته است. تا سال 2040 حدود 54 درصد از فروش ماشین های جدید و 33 درصد از ناوگان جهانی خودرو، برقی خواهد بود.

كاهش قیمت باتری باعث شده است كه وسایل نقلیه برقی از جهت قیمت قابل رقابت با بخش های مهم وسایل نقلیه سبك تا قبل از سال 2030 باشند كه همین امر طلوع دوره رشد قوی برای وسایل حمل ونقل برقی است. وسایل نقلیه برقی در آغاز سال 2025از نظر قیمت قابل رقابت خواهند شد. اگرچه برخی از بخش ها (غیرقیمتی) بیشتر طول خواهد كشید، اما تا سال 2029 اكثر آنها با موتورهای احتراق داخلی قابل مقایسه خواهند بود.

منبع: روزنامه اطلاعات؛ 1398،02،28
گروه اطلاع رسانی **9117**2002