ایران، برای روباه ها امن نیست

بدون شك شعر روباه و زاغ در كتاب فارسی كلاس چهارم را همگی به خاطر دارند كه به علت حیله گری روباه، زاغ قالب پنیر خود را از دست داد. در واقع از همان زمان كودكی مكار و حیله گر بودن روباه در اذهان نقش بست و به نماد دروغگویی تبدیل شد اما یك بوم شناس معتقد است اینكه روباه را نماد فریبكاری می دانیم باور غلطی است، تمام حیوانات هدفشان بقا است و برای این راه از امكاناتی كه دارند استفاده می كنند، روباه هم از هوش خود برای طی كردن این مسیر بهره می برد.
به گفته جلیل ایمانی وضعیت جمعیتی روباه های ایران مناسب نیست و برای ادامه زندگی و بقا به حمایت نیاز دارند؛ وی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: روباه ها جزو راسته گوشتخواران و از خانواده سگ سانان محسوب می شوند، 6 گونه سگ سان در كشور داریم كه روباه ها چهار تا از آن گونه ها را تشكیل می دهند. گرگ و شغال از دیگر گونه سگ سانان هستند.
وی درباره ویژگی های عمومی روباه ها توضیح داد: روباه ها گوش های مثلثی شكل، دم پرمو، 42 دندان، پنج انگشت در دست و چهار انگشت در پا دارند، از ویژگی خاص این حیوان این است كه ناخن هایشان جمع نمی شود از این رو رد ناخن هایشان در رد پایشان می افتد، همچنین حس بویایی و شنوایی بسیار قوی دارند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ادامه داد: در ایران 4 گونه روباه معمولی، شاه روباه، روباه شنی و روباه تركمن زیست می كند كه در وضعیت مناسبی قرار ندارند، در واقع طبق فهرست سرخ اتحادیه‌ بین‌المللی‌ حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی ( IUCN ) هر چهار گونه روباه ایران در سطح جهانی در وضعیت كمترین نگرانی قرار دارند اما در ایران وضعیت آنها متفاوت است.

*** شاه روباه
ایمانی درباره وضعیت شاه روباه در كشور گفت: شاه روباه جزو گونه های در خطر انقراض سازمان محیط زیست است و در پیوست شماره 2 كنوانسیون سایتیس ( منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) قرار دارد، در این پیوست گونه هایی قرار دارند كه اگر روی تجارت آنها نظارت جهانی صورت نگیرد، تحت خطر انقراض قرار خواهند گرفت.

** روباه تركمنی
وی افزود: روباه تركمنی در كمترین شرایط نگرانی جهانی قرار دارد اما در ایران در زمره گونه های در خطر انقراض سازمان محیط زیست است، حتی دو بار اعلام كردند كه منقرض شده اما دوباره به لیست برگشته است، در كنوانسیون سایتیس در هیچ طبقه بندی قرار نگرفته چون اطلاعات زیادی از این گونه در ایران در دست نیست.

** روباه شنی
ایمانی درباره روباه شنی گفت: این روباه از نظر جهانی كمترین نگرانی را دارد و در زمره گونه های حمایت شده سازمان محیط زیست است.

*** روباه معمولی
وی افزود: این روباه در سطح جهانی كمترین نگرانی را دارد و در ایران نیز در سازمان محیط زیست وضعیت خاصی برای آن پیش بینی نشده و از نظر این سازمان وضعیت خوبی دارد.

*** برآورد جمعیتی از روباه ها نشده است
ایمانی درباره جمعیت روباه ها در كشور گفت: تاكنون هیچ فعالیتی درباره برآورد جمعیت روباه ها انجام نشده به طور كلی كارهای زیادی بر روی سگ سانان صورت نگرفته است، از این رو آمار دقیقی از جمعیت روباه ها در كشور نداریم.
وی به انجام دو پایان نامه درباره روباه ها اشاره كرد و افزود: یك پایان نامه بر روی ارزیابی زیستگاه شاه روباه و یك پایان نامه دیگر بر روی ژنتیك روباه ها در كشور انجام شده است در حالیكه بررسی شرایط روباه ها به مطالعات و كار بیشتری نیاز دارد.

*** وضعیت ژنتیكی روباه ها در كشور بد نیست
متخصص بوم شناسی و مدیریت تنوع زیستی گفت: نتایجی كه درباره ژنتیك روباه ها به دست آمد، نشان داد كه وضعیت تنوع ژنتیكی روباه معمولی مطلوب است و از این لحاظ مشكلی ندارد. دو گروه عمده ژنتیكی در كشور موجود است كه به نوعی با گروه های جهانی همخوانی دارد، بر این اساس، درباره روباه معمولی می توانیم بگوییم كه تنوع و وضعیت خوبی از لحاظ ژنتیكی دارد.
وی افزود: روباه شنی هم كه بیشتر در استان های یزد، كرمان، تا حدودی سیستان و بلوچستان و اصفهان متمركز است، می شود گفت این تحقیقات نشان داد تفاوت های ژنتیكی خوبی در میان آنها وجود دارد و تنوع ژنتیكی این گونه در داخل كشور در سطح مطلوبی است یعنی هنوز امید برای حفظ این گونه وجود دارد.
وی درباره شاه روباه گفت: شاه روباه با وجود اینكه دستیابی به اطلاعات این گونه بسیار سخت است اما می شود گفت بر اساس داده هایی كه داریم وضعیت این گونه هم از لحاظ ژنتیكی تقریبا مناسب است و ارتباطات مناسبی را با سایر جمعیت های دیگر در داخل كشور برقرار كرده و این ارتباطات هنوز قطع نشده است.
ایمانی به وضعیت روباه تركمنی اشاره كرد و افزود: روباه تركمنی هم سالها گزارش نشده بود اما توانستیم در سال 94 نمونه هایی از آن به دست آوریم و مشخص شد به رغم كمبود نمونه ها اما تنوع ژنتیكی این گونه مطلوب است. به نظر می رسد این گونه با وجود اینكه گزارش های كمی از آن داریم توانسته خودش را با شرایط سازگار كند.
وی تاكید كرد: در حال حاضر اطلاعات درباره روباه تركمنی بسیار كم است. اینكه بخواهیم بگوییم وضعیت چگونه است نیاز به كار بسیار دقیق تر و حساب شده تری دارد، بر این اساس در حال طراحی تز دكترای دیگری بر روی شاه روباه و روباه تركمنی هستیم تا اطلاعات بیشتری را جمع آوری كنیم.
وی اظهارداشت: اما در نهایت بر اساس آنالیزهایی كه داشتیم، وجود این 4 گونه روباه فقط بر اساس گزارش هایی كه بر روی مورفولوژیك استوار بود تعیین شده بود. مطالعه ما نشان داد قطعا تبارهای ژنتیكی این چهارگونه در كشور حضور دارند، وضعیت ژنتیكی آنها فعلا با توجه به اطلاعاتی كه داریم بد نیست اما نیاز است كه مطالعات تكمیلی هم انجام شود تا بتوانیم وضعیت حفاظتی مطلوبی را برای آنها در آینده داشته باشیم.

*** تعارض با انسان عامل تهدید
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ادامه داد: یكی از مهمترین عوامل تهدیدی كه برای بسیاری از گونه ها وجود دارد، از دست دادن زیستگاه است، همچنین استفاده از سموم كشاورزی باعث شده كه بسیاری از طعمه های آنها از بین برود، جاده كشی ها نیز كیفیت زیستگاه ها را كاهش داده و سگ های ولگرد و گله نیز عامل دیگر تهدید این حیوان است به طور كلی می توان گفت تعارض با انسان تهدید اصلی روباها است.
ایمانی افزود: روباه ها از حیوانات كوچك مانند موش ها تغذیه می كنند اما انسان طی چند سال گذشته مراتع را به زمین های كشاورزی تبدیل كرده كه برای محافظت از محصولات خود اقدام به استفاده از آفت كش ها می كند، این مساله موجب نابودی موش ها كه غذای روباه است شده، بنابراین انسان موجب از بین رفتن طعمه و غذای روباه ها شده است.
وی گفت: به عنوان مثال در یكی از استان های مركزی فردی طعمه ای را با هدف از بین بردن گرگ های آن منطقه به سم آلوده و در طبیعت رها كرده بود كه باعث از بین رفتن تعداد زیادی روباه شد، در همان منطقه حدود 16 لاشه روباه پیدا كردیم كه همه با خوردن این طعمه تلف شده بودند، این میزان تلفات برای یك منطقه عدد بسیار بالایی است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر تصادفات جاده ای نیز تلفات زیادی به جمعیت این گونه وارد می كند. به عنوان مثال جاده ای در قشم وجود دارد كه به راحتی در جاده ساحلی جنوبی آن بخش، روزانه یك تا دو روباه بر اثر تصادفات جاده ای تلف می شود.

*** باورهای غلط آفت جان روباه ها
این متخصص بوم شناسی و مدیریت تنوع زیستی اظهار داشت: در برخی از استان ها مثلا دم روباه را نشانه خوش شانسی، سعادت، پول و زیبایی می دانند از این رو اقدام به شكار حیوان می كنند، یا از پوست آن برای تهیه لباس استفاده می كنند.

*** آیا روباه مكار است؟
ایمانی تاكید كرد: این باورهای خرافی كه ما نسبت به برخی حیوانات داریم درست نیست، مثلا گرگ را نماد بی رحمی و روباه را نماد فریبكاری می دانیم باورهای غلطی هستند، تمام حیوانات هدفشان بقا است و برای این راه از امكاناتی كه دارند استفاده می كنند.
وی افزود: روباه ها موجوداتی به شدت محافظه كار ، باهوش و انسان گریز هستند. اگر نزدیك شوید و بوی انسان را حس كنند تا مدتها از لانه هایشان بیرون نمی آیند و در آن پنهان می شوند اما اینكه روباه را نماد حیله گری بدانیم باور غلطی است، حفاظت از آنها واقعا ضروری است و نباید با این باورهای غلط ارزش حفاظتی آنها را پایین بیاوریم.

*** روباه ها تك همسر هستند
وی گفت: روباه ها معمولا تك همسر هستند، این خصلت اصولا در سگ سانان دیده می شود و بارها مشاهده شده كه مثلا یك روباه در چند فصل با یك جفت می گردد، البته این رفتار با توجه به گونه های مختلف متفاوت است.
ایمانی درباره زادآوری روباه ها توضیح داد: دوره بارداری روباه تركمنی 52 تا 60 روز است كه سه تا 8 نوزاد به دنیا می آورد و در یك سالگی بالغ می شوند، شاه روباه نیز 50 تا 60 روز، یك تا سه نوزاد با وزن تقریبی بین 50 تا 100 گرم به دنیا می آورد و در یك سالگی بالغ می شوند.
وی ادامه داد: دوره بارداری روباه شنی نیز حدود 50 تا 65 روز است كه 3 تا 6 نوزاد با وزن تقریبی 50 تا 100 گرم به دنیا می آورد در یك سالگی بالغ می شود، روباه معمولی نیز 50 تا 55 روز دوره بارداری دارد كه تا 7 نوزاد با وزن 50 تا 150 گرم به دنیا می آورد و زمان بلوغ آنها نیز یك سالگی است.
این متخصص بوم شناسی و مدیریت تنوع زیستی گفت: روباه ها هر سال زادآوری دارند اما ممكن است همه فرزندان زنده نمانند، مثلا در یكی از مناطق به علت سمپاشی هوا 6 توله روباه تلف شده از سم پیدا كردیم.
علمی 9014**1485