اصالت و هویت معماری كنونی بندرعباس در بوته نقد

به گزارش ایرنا، بناهایی منطبق با اقلیم گرم و مرطوب و فرهنگ مردم منطقه كه از میان آنها تعداد محدودی باقی مانده و همان هایی هم كه هست حال و روز خوشی ندارند، نمونه آن خانه احمدی بود كه در پی كم توجهی نهاد متولی تخریب و به خاطره ها پیوست.
خانه مرحوم گله داری و خانه شریف كه از دوران گذشته به یادگار مانده اند و با مصالح بومی منطقه ساخته شده اند همچنان پابرجایند، در این ها می توان بخشی از معماری گذشته را به تماشا نشست.
این خانه ها به شكل مستطیل ومربع، با سقف هایی از چوب چندل، طاق های تخت، نمای داخلی سفید، دارای حیاط مركزی و پنجره هایی تو رفته كه هر كدام كاركرد خاص خود را داشته اند، رو به دریا بودنشان موجب كوران هوا و در نتیجه خنك شدن فضای داخلی ساختمان می شد.
بندرعباس با سابقه 400 ساله خود باید دارای بناهای فراوانی نظیر خانه احمدی می بود ولی اگر محله سورو و سه خانه ثبت شده در فهرست آثار ملی را لحاظ نكنیم می توان گفت این شهر از نظر حفظ ساختمان هایی منطبق با معماری سنتی خود، كم كاری كرده است.
اینجا شهری است كه حتی شهرسازی و ساختمان سازی آن بر قاعده بی نظمی و رعایت نشدن اصول معماری بومی پیش رفته و هویت معماری آن لا به لای چرخ های توسعه و پیشرفت اقتصادی گم شده است.
برخی از دانشجویان معماری معتقدند معماری امروز بندرعباس غیر قابل دفاع است كه بی هویتی و مشوش بودن ساخت و سازهای آنرا در گشت و گذار می توان مشاهده كرد.
این عده كه برای نشست علمی «چرایی وقوع كنترل و مدیریت حوادث غیر مترقبه از منظر شهرسازی، معماری و آمایش» گردهم آمده بودند خواستار رویكرد جدی به معماری متناسب با زیست این منطقه شدند.

** به جای متهم كردن یكدیگر راهكار بدهیم
دانشجوی رشته معماری در این نشست اظهار داشت: به نظر می رسد وجدان كاری كم شده و به مقصر دانستن دیگران عادت كرده ایم و جای دادن راهكار دنبال متهم كردن یكدیگر هستیم.
فروزان زرجام ادامه داد: جدای از اینكه آیا با دادن راهكار سازنده آشنا هستیم یا خیر، بیش از اندازه به گذشته و تمدن هفت هزار ساله خود چسبیده ایم در حالی كه باید از آن درس گرفته و پیشرفت كنیم.
وی ادامه داد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس كه خود دارای دانشجویان رشته معماری است می تواند با برگزاری مسابقه های طراحی سردر جدید برای خود طراحی كند ولی طراحی سردر آن متعلق به سال ها قبل است.
این دانشجو بیان داشت: اكنون حریم رودخانه ها در كشور رعایت نمی شود اما كره جنوبی حریم 200 متری برای رودخانه ها تعریف كرده تا بهتر بتواند سیلاب ها را كنترل كند.
زرجام بیان داشت: همه اتفاق هایی كه در حوزه های مختلف باید انجام شود در سندهای چشم انداز بیان شده ولی این برنامه ریزی ها طبق آن عمل نمی شود.

** ابتدا كار كنیم سپس درباره آن سخن بگوییم
دبیر انجمن علمی رشته معماری دانشگاه پیام نور هم در این نشست اظهار داشت: اگر شهر دوبی در بسیاری از شاخص ها توانسته خود را به توسعه پایدار نزدیك كند به دلیل فراهم كردن زیرساخت هاست.
ندا نجمایی افزود: مدیران آنجا پس از انجام كار درباره آن سخن می گویند كه ما نیز باید این را بیاموزیم.
وی خاطر نشان كرد: دیگر كشورها برای انجام كاری كه دانش آن را ندارند از متخصصان دارای دانش فنی لازم بهره می گیرند ولی اینجا می گویند هزینه بالایی دارد و یا درآمدزا نیست.

**لزوم فعالیت كمیته نما در بندرعباس
وی افزود: كشورهای جنوبی حاشیه خلیج فارس برای دادن مجوز ساخت و ساز بنا حتی نما را بررسی می كنند و به هیچ عنوان اجازه بكارگیری از نمای ناهمگون با محیط و اقلیم داده نمی شود.
نجمایی افزود: آیا شهر بندرعباس نباید دارای یك مركز و یا دفتر بررسی نماهای شهری باشد، كشورهای حوزه حاشیه جنوبی خلیج فارس اجازه یك سانتی متر تعرض ساختمان ها به خیابان ها و معابر را نمی دهند و به شدت با متخلف برخورد می شود.
وی اشاره كرد: در این كشورها معمار و طراح ساختمان به خود اجازه نمی دهد با گرفتن پول از كیفیت و استحكام بنا بگذرد.

** معماری امروز هیچ جایی برای دفاع ندارد
مهندس تكنولوژی معماری هم در این نشست گفت: معماری قدیم از طراحی، حل مشكل تهویه هوا بوسیله بادگیر، رفع مشكل آب بوسیله قنات، سایه اندازی ها، چهارباغی و حیات های مركزی منازل سرشار از درس ها و نكته های كاربردی برای فرا گیری و استفاده است.
عباس پورمهدی ادامه داد: حتی درخت هایی برای استفاده در حیاط انتخاب می شده كه در فصل تابستان با برگ های خود مانع تابش نور خورشید شوند و در زمستان برای عبور نور بدون برگ باشند.
وی افزود: ولی اكنون بدون بهره گیری از معماری گذشته به گونه ای طراحی ها انجام می شود كه گویی هیچگاه آن معماری دارای هویت و اصالت را نداشته ایم.
وی ادامه داد: سهل انگاری از خود ماست زیرا معماران بی حوصله شده اند و هیچ دفاعی از معماری كنونی نمی توان داشت.

**رقابت ناسالم و خارج از ضوابط به حوزه معماری و شهرسازی آسیب می زند
مدرس معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور واحد بندرعباس هم می گوید: اكنون گروه های معماری باید خود را از آسیب رقابت های ناسالم دور نگهدارند، چنین رقابت هایی به معماری و شهرسازی آسیب جدی وارد می كند.
افشین بهرامی بیان داشت: زمانی افراد می دانستند فلان شخص سازنده و ذیصلاح است، ولی با توجه نبود نظارت و كنترل دستگاه های متولی و مهم تر از آن، سود هنگفتی در بخش ساخت و ساز نهفته كه موجب شده غیر متخصصان هم وارد این حوزه شوند، به نحوی كه شاهدیم برخی پزشكان وارد ساخت و ساز هم شده اند.
وی ادامه داد: همچنین تاثیر گروه هایی كه به هر دلیلی در انبوه سازی های شهری مشاركت داشتند و تنها سود ساخت و ساز برایشان اهمیت داشته را هم باید مد نظر قرار داد.
وی یادآور شد: مسكن مهر بندرعباس نمونه بارزی از كم توجهی به اصول معماری است كه اگر نسبت به نظارت مجدد، نگهداری و تامین فضاهای خدماتی و عمومی مورد نیاز چاره ای اندیشیده نشود چه بسا تبدیل به بافت فرسوده چند سال آینده شود.
وی اشاره كرد: امروزه مدل های اقتصادی؛ جایگزین مكان یابی صحیح و اعتدال در ارتفاع ساختمان ها شده است، اما در دهه های نه چندان دور گذشته (سال 1324 هجری شمسی) هر گونه مجوز ساخت و ساز با محاسبه تراكم جمعیت و یا بر اساس عرض معابر صادر می شد كه بسیار خوب، مفید و كاربردی بود.

** عدالت در شهرسازی باید رعایت شود
این متخصص شهرسازی خاطر نشان ساخت: شهر باید عدالت محور باشد تا بر میزان تعامل های سازنده گروه های مختلف اجتماعی با یكدیگر افزوده و از تعارض ها بكاهد، همچنین بایستی نگاه سطحی به معماری زدوده شده، از نگاه حسرت آمیز به گذشته و فریفتگی نسبت به الگوهای معماری و شهرسازی غربی فاصله گیریم.
بهرامی بیان داشت: معماری و شهرسازی امروز باید به اصالت و جوهره بنیادین خود بازگردد كه در این مسیر با چالش های جدی مواجه خواهیم شد و تحقق آن به میزان تلاش معماران و شهرسازان بستگی دارد.

** مطالبه گری نیازی جدی در حوزه معماری و شهرسازی است
وی یادآور شد: مطالبه گر بودن شهروندان و متخصصان در بخش های معماری و شهرسازی امری بسیار جدی است كه حتی در قبال این مطالبه گری هم خوب عمل نكرده ایم و آیندگان از حال و عملكرد امروز ما سخن خواهند گفت.
بهرامی خاطر نشان كرد: دانشجویان بخشی از آیندگان متخصص و مطالبه گرانی هستند كه باید علاوه جرات و جسارت دادن به آنان برای بروز و طراحی ایده های خود، در جهت هویت یابی معماری و شهرسازی ایرانی، اسلامی آموزش داده شده و حمایت شوند.

** نماهایی كه هیچ سنخیتی با معماری بومی و ایرانی، اسلامی ندارد
وی ادامه داد: عده ای در زمینه نمای ساختمان ها می گویند سلیقه ای است، كدام كارشناس این سخن را تایید می كند؟
این متخصص شهرسازی پرسید: در برهه ای از سرامیك كه انسان را به یاد سرویس بهداشتی می اندازد برای نمای ساختمان ها استفاده كردند، این نما با یك زلزله بر سر مردم فرو خواهد ریخت.
این مدرس دانشگاه بیان داشت: باید به دانشجویان جرأت و جسارت انجام طراحی های بدیع را داد، دانشجو پس از انجام یك طراحی بدیع باید توسط استاد مورد تشویق قرار گیرد.
بهرامی گفت: ولی برخی مدرسان دانشگاه به جای تشویق دانشجویان به انجام چنین كارهایی با سرزنش مانع رشد و شكوفایی استعدادهای شاگردان خود می شوند، می توان برای شكوفایی ایده های تازه و بدیع دانشجویان مسابقات طراحی در سطح دانشگاه ها و شهرها برگزار كرد ولی اكنون آنان را دست كم گرفته ایم.
وی اشاره كرد: مدیران كارآمدی و لایقی نیز در كنار دانشجویان نیاز داریم كه جرأت اجرا كردن ایده ها و طرح های ارزشمد و اصیل را داشته باشند.
مدرس معماری دانشگاه آزاد اسلامی افزود: ولی وقتی اجازه پیاده كردن ایده های خود بر روی كاغذ را نداریم نباید توقع وضعیت بهتری داشته باشیم، لذا این یك واقعیت است كه معماری و شهرسازی امروز ما به هیچ وجه قابل دفاع نیست.
این كارشناس شهرسازی گفت: كمیته های تخصصی نما، سیما و منظر شهری باید نقش پررنگی در مقوله زیبایی شناختی داشته و برای افزایش كیفیت بصری فعالیت كنند ولی خلاء فعالیت آنها به شدت در شهرها حس می شود.

** تنها تسكین دهنده درد شهر هستیم
مدرس رشته معماری دانشگاه پیام نور هم ابراز داشت: اگر پایه مشكل دارد باید آن را درست كرد، مشكل اصلی در آموزش است.
سید مرتضی هاشمی بیان داشت: دانشجوی ترم هفت معماری یكبار سر ساختمان حضور نیافته و با بخش های مختلف آن به خوبی آشنایی ندارد، این درحالی است كه كلاس درس رشته معماری باید در محل ساختمان برگزار شود.
وی بیان داشت: یكی از اساتید معماری می گفت شهر درمان یا درمانگر شهر هستیم و باید معضل ها و بیماری های معماری شهر را علاج كنیم.
وی اضافه كرد: به عنوان معمار باید از پایه شهر را بر اساس معماری ایرانی اسلامی طراحی كنیم ولی اكنون شرایط به گونه ای رقم خورده كه در حال تسكین دادن دردها و مشكل های باقی مانده از گذشته هستیم.
این مدرس رشته معماری دانشگاه پیام نور بندرعباس گفت: شرایط كنونی منطقه گلشهر بندرعباس نمونه بارز بیماری شهرسازی است كه به علت تراكم بسیار بالای جمعیت و در نتیجه خودروها امكان خدمات رسانی به موقع خودروی آتش نشانی و آمبولانس بسیار كاهش یافته است.
وی اضافه كرد: برای خدمت دهی باید خودروها را با جرثقیل از سر راه برداشت كه آنگاه خدمات دهی آمبولانس و خودروی آتش نشانی فایده ای برای حادثه دیدگان نخواهد داشت.

** بندرعباس دچار بیماری شهرسازی است
هاشمی ابراز داشت: خور نایبند بندرعباس در گذشته در برخی نقاط 50 متر و برخی نقاط دیگر كمی كمتر و یا بیشتر از این عرض داشته كه با ساخت و سازهای صورت گرفته به 15 متر كاهش یافته است.
این مدرس دانشگاه افزود: این نشانه بی توجه ای به سابقه فعالیت خور نایبند است كه احتمال دارد در آینده این خور با یك بارندگی شدید مشكل های فراوانی ایجاد كند.
وی خاطر نشان كرد: حتی شهرك پیامبر اعظم بندرعباس در مسیر رودخانه و بر روی ماسه بادی احداث شده و هر چند مسیر رودخانه را تغییر داده اند ولی اگر حجم سیلاب فراوان باشد به راحتی خاك زیر ساختمان ها را خواهد برد.
این مدرس رشته معماری دانشگاه پیام نور بندرعباس خاطر نشان كرد: همه این ها و بی توجه ای های صورت گرفته به همراه الگو برداری نامناسب باعث شده این شهر دچار بیماری شهرسازی باشد.

**پدافند غیرعامل در ساخت و سازها رعایت نمی شود
وی خاطر نشان كرد: «علاج واقعه قبل از وقوع باید كرد»، زمانی كه صحبت از برج العرب و دبی می شود باید بدانیم آنجا میلیون ها دلار بابت پدافند غیر عامل هزینه می كنند و برای حوادث و بلایی طبیعی و غیر مترقبه مانند سونامی، زلزله و طوفان و تمامی موارد دیگر ابتدا پیش بینی و سپس ساختمان ها را اجرا می كنند.
وی بیان داشت: این در حالی است كه اینجا هنوز پدافند غیر عامل را در معماری لحاظ نمی كنیم، تا هنگام وقوع حوادث مانند زلزله و انفجار آوارهای ساختمان بر سر مردم حاضر در خیابان ها نریزد.

**ایده آل گراهای كم عمل هستیم
كارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای هم اظهار داشت: گاهی بسیار ایده آل گرا هستیم ولی در اقدام و عمل بسیار كم كاری می كنیم و انتظار كسب نتیجه عالی داریم، ابتدا یك سوزن به خود سپس جوال دوز به دیگران بزنیم.
عبدالله محترم پناه گفت: قبل از گله باید میزان تاثیر و تقصیر خود در وضعیت شهر مشخص كنیم، به عنوان مدرس دانشگاه چه اندازه دانشجو را فردی موثر و تاثیر گذار در اداره و مدیریت شهری تربیت كرده ایم و آیا كم كاری نكرده ایم.
وی ادامه داد: این از سه حالت خارج نیست یا دانش وجود ندارد یا توان مدیریت یعنی توان تبدیل علم به اقدام و عمل را نداریم و یا اینكه اهمال كاری می كنیم.
وی اضافه كرد: این ها را باید ریشه یابی و رفع كرد، در زمینه كسب علم و دانش دانشگاه ها مسوول هستند، در زمنیه ساختار حكومت و روش اداره جامعه هم دانشگاه ها تاثیر دارند و در مورد آخر هم باید وجدان داشته و اهمال كاری نكنیم.

** معماری نیازمند الگوست
وی خاطر نشان كرد: معماری مانند حكومت داری به یك الگوی مشخص و صحیح نیاز دارد كه ما باید آن را تولید كنیم.
این كارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای افزود: مساله سرریز شهرها متعلق به انگلیس و توسعه آمایش متعلق به فرانسه است كه در ایران هر 2 این ها را داریم، یعنی به مانند فرانسه توسعه آمایش می دهیم (طرح های تفصیلی را توسعه می دهیم) و مانند انگلیس برای سرریز جمعیت شهرهای جدید احداث می كنیم.

** آش می پزیم توقع كباب داریم
محترم پناه ادامه داد: با این آشپزی خود توقع خوردن چلو كباب داریم در صورتی كه آش درست كرده ایم، خود ما هستیم كه در دانشگاه ها باید دانش صحیح شهرسازی را ایجاد و به شهرساز بگوییم نظام مناسب شهرسازی كدام است.
وی اظهار داشت: جامعه علمی دچار خلاء نبود اتحاد است و برای رفع آن باید گفتمان مشترك بوجود آید تا اتحاد ایجاد شود و با آن قدرت بدست آید، جامعه علمی بدون قدرت هم اثر گذار نیست.
همانگونه كه محترم پناه بیان می كند پیشرفت در بخش های مختلف از جمله معماری صورت گرفته ولی سرعتی كه باید داشته باشد را ندارد.
گزارشگر: عزت اله معمارباشی
3219 /6048