غیبت معنا دار ایران در جشنواره كن

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، امسال و در شرایطی كه 19 فیلم در بخش مسابقه جشنواره كن به عنوان یكی از معتبرترین جشنواره سینمایی جهان، حضور دارند، غیبت ایران كه معمولا در این جشنواره حضور داشته است، كاملا مشهود است.
این غیبت البته حرف و حدیث های زیادی را در فضای رسانه ایران برانگیخته است و علت آن را می توان در حضور همیشگی سینماگران ایران دانست كه در طول سه دهه گذشته همواره در بخش های اصلی و فرعی و در محدودترین حالت آن در بخش بازار حضور داشتند.
علاوه بر رویكرد مثبتی كه این جشنواره نسبت به پذیرش و نمایش و به نوعی معرفی آثار ایرانی در طول این سال ها داشته، این محفل برای سینماگران ایرانی همواره فرصتی برای معرفی خود و آثار خود به سینمای جهان و همچنین ایجاد و تحكیم تعاملاتشان با فیلمسازان سایر كشورهای دنیا بوده است. به همین دلیل این غیبت ناگهانی امسال شك و شبهه های زیادی را دراین باره ایجاد كرده است.
برخی سخن از تحریم ها می گویند؛ به این معنا كه سیاست های پشت پرده ای كه در باب مسائل اقتصادی و سیاسی وجود دارد، اثر خود را بر مبادلات فرهنگی نیز گذاشته است. از سوی دیگر برخی اثر تحریم ها را بر گران شدن ارز و یورو و به صرفه نبودن حضور كارگردان ایرانی برای شركت در چنین مراسمی می دانند.
برخی پایین بودن كیفیت فیلم های ایرانی در سال های اخیر را عاملی اساسی در كاهش اقبال روزافزون نسبت به سینمای ایران دانسته و بی مخاطب بودن آنان را مزیدی بر علت عدم حضور ایران تعبیر می كنند؛ بر اساس این رویكرد شركت های توزیع كننده فیلم هم از پیش می دانند كه امیدی به جذب مشتری و فروش حق پخش فیلم هایشان ندارند، در نتیجه تلاشی برای این حضور در این جشنواره نمی كنند.

**سیاست های خاص
«آنتونیا شركا» منتقد فیلم و استاد دانشگاه در خصوص علل عدم حضور فیلم های ایرانی در جشنواره كن امسال در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا بیان داشت: هر جشنواره سیاست های خاص خودش را در انتخاب فیلم ها دارد؛ جدای از این كه هر جشنواره بخش های مختلفی دارد و در هر بخش فیلم های مشخصی امكان حضور و نمایش دارند. فكر می كنم قطعا فیلم هایی كه از ایران امسال متقاضی حضور در این جشنواره بوده اند فیلم های مطابق سلیقه جشنواره كن نبوده اند.
«لزوما این كه در مواقعی مانند امسال هیچ فیلمی از ایران حضور ندارد، به معنی پایین آمدن كیفیت فیلم های سینمای ما نیست. چون ما امسال فیلم هایی داشته ایم كه ارزشمند بوده اند».
وی توضیح داد: یك علت آن می تواند ناهمخوانی فیلم های ما با سلیقه هیات انتخاب جشنواره كن امسال باشد و علت دیگر هم می تواند این باشد كه برخی از فیلمسازان، تهیه كننده گان یا پخش كنندگان فیلم ها ترجیح داده اند كه اولین حضور جشنواره ای خودشان را با جشنواره ای مانند «برلین» شروع كنند و نه لزوما با جشنواره كن.
«چیزی كه مسلم است این است كه برخی از فیلم های ما مصرفی بسیار داخلی دارند. مثلا فیلمی مانند متری شیش و نیم كه فیلمی است كه فروش خیلی خوبی داشته و هم طیف گسترده ای از مردم و هم منتقدان را راضی كرده است و در حد و اندازه های فیلم اول كارگردان (ابد و یك روز) می گنجید و انتظار كسانی كه منتظر فیلم دوم سعید روستایی بودند را برآورده كرد، مصرفی داخلی داشت. یعنی خیلی پردیالوگ است و نكات ریزی دارد كه برای مخاطب ایرانی قابل درك هستند. بازی های كلامی و متنی كه برای ما قابل درك است شاید برای مخاطب خارجی آنقدر قابل درك نباشد.

**برخی فیلم ها مصرف داخلی دارند
شركا در توضیح تفاوت فیلم های مردم پسند با فیلم های جشنواره ای تصریح كرد: یادم هست كه در سال های دور (یكی دو دهه پیش) فیلم های كیمیایی دقیقا به همین صورت بودند. یعنی فیلم هایی بودند كه بسیاری از مخاطبان ایرانی را جذب می كردند؛ چه مخاطب جشنواره ای و چه مخاطب اكران عمومی لحظه شماری می كردند كه فیلم جدید كیمیایی را ببینند. ولی كمتر فیلمی از كیمیایی در جشنواره های بین المللی می رفت آن هم در زمانی كه اوج شكوفایی سینمای ایران در جهان بود و فیلم های كیارستمی و مخملباف و بیضایی و حتی مهرجویی مطرح بودند، فیلم های كیمیایی یا ارائه جهانی نداشتند و یا به دلیل سلیقه متفاوت جشنواره ها، جذب جشنواره های بین المللی نمی شدند. و البته شاید كیمیایی هم هدفش این نبود كه مخاطب خارجی داشته باشد. در نهایت كیمیایی آنقدر كه یك كارگردان ملی محسوب می شود در دنیا شناخته شده نیست.
«برخی مواقع داستان این است و ربطی به كیفیت فیلم های ما ندارد. و به دلیل نوع فیلم ها و جنس و موضوعی كه انتخاب می كنند، مدل دیالوگ ها و كارگردانی نوعی است كه مخاطب خارجی آن گونه كه باید با آن ارتباط برقرار نمی كند».
وی افزود: در برخی سال ها مانند امسال فیلم ها به نحوی بُر می خورند كه وقتی آنها را در كنار هم قرار می دهید و وزنه كیفی آنها را می سنجید، سنگینی مضمون به نفع دغدغه ها و موضوعات داخلی است. این نكته را هم نباید دور از نظر داشت كه تعداد فیلم هایی كه در كن معرفی و انتخاب می شوند، خیلی زیاد نیست. وقتی فیلم های بدنه را كه كنار بگذاری، عملا تعدادی انگشت شمار می ماند كه قابل ارائه هستند و وقتی از این تعداد عمده آنها عملا و صرفا توان جذب مخاطب داخلی را دارند، قاعدتا چیزی برای جذب مخاطب خارجی نمی ماند.
شركا در تببین نظر منتقدانی كه تحریم های سیاسی را علت عدم حضور ایران در كن دانسته اند خاطر نشان كرد: تصور می كنم كه بحث تاثیرگذاری تحریم ها بر عدم حضور امسال ایران در كن به عنوان یك محفل فرهنگی و هنری، عجیب و بعید است؛ ولی فكر می كنم فیلم هایی مانند قصر شیرین را داشته ایم كه وجاهت جشنواره ای هم حتی داشتند و نمی دانم كه اینها اصلا معرفی و متقاضی حضور در این جشنواره بوده اند یا نه ولی برایم جالب است كه فیلمی پذیرفته نشده است؛ باید دید كه فیلم های رقیب و فیلم هایی كه از سایر كشورها در این جشنواره حضور پیدا كرده اند چه بوده اند و شاید آنها بیشتر نظر هیات انتخاب را تامین كرده اند تا فیلم های ایرانی.

**جشنواره فاقد سیاست نداریم
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال كه آیا می توان جشنواره كن را هم مانند آكادمی اسكار آمریكا جشنواره ای دید كه سیاست نقشی اساسی در آن بازی می كند، گفت: می توانیم بگوییم هیچ جشنواره ای در جهان نیست كه مصون از سوگیری های سیاسی در حد و اندازه های مختلف باشد. نه مطلقا اما نسبتا سیاست های جاری در همه جشنواره ها اثر می گذارند و این حتی به سود ما است. مثلا برنده شدن فیلمهایی مانند جدایی نادر از سیمین یا درباره الی كه در زمان خودش در دنیا مطرح شد یا حتی فروشنده، مصون از گرایش سیاسی نبودند.
«مخاطب خارجی به خصوص در مورد فیلمی مانند جدایی نادر از سیمین، معنایی فرا متنی می خواند و می دید كه شاید ما زیاد به این مساله فكر نمی كردیم اما این مساله بود كه برای آنها جذاب بود. برای همین مساله سیاسی بودن به نوعی می تواند به سود ما باشد و نمی توانیم بگوییم كه هر زمان كه فیلم های ما انتخاب نمی شوند یا به جشنواره ها راه نمی یابند یا جایزه ای دریافت نمی كنند، به خاطر غرض ورزی سیاسی است اما زمانی كه انتخاب می شوند (چه در اسكار یا در جشنواره های اروپایی و ..) یا جایزه می گیرند، اینها سیاسی نیست و هنری است. حتی در جشنواره فجر خودمان هم فاكتور سیاسی نقش مهمی بازی می كند.
پژوهشم**9480