رمضان المبارک، تنها نهمین ماه قمری و یک ماه از میان ماه ها و زمانی مانند دیگر زمان ها نیست؛ بلکه به نص صریح آیات قرآن، (شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن/ آیه 184 سوره مبارکه بقره) زمان نزول کتاب مقدس مسلمانان است و به گفته پیامبر اکرم (ص) در خطبه شعبانیه «أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیکمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَة؛ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیامُهُ أَفْضَلُ الْأَیامِ وَ لَیالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ». ای مردم به درستی که ماه خدا با برکت، رحمت و آمرزش به شما رو کرده است، ماهی که نزد خدا بهترین ماه ها و روزهای آن بهترین روزها و شب هایش بهترین شب ها و ساعاتش بهترین ساعت‌هاست (عیون اخبار رضا، ج 1، ص 358).
در این ماه علاوه بر روزه که بر اساس آیه قرآن بر مسلمانان واجب است (یَا اَیُّهَا الَّذینَ ءَامَنُوا کُتِبَ عَلَیکُم الصِّیَام کَما کُتِبَ عَلی الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُون، آیه 183 سوره مبارکه بقره)، اعمال دیگری وارد است.
خواندن قرآن و تدبر در مفاهیم آن به دلیل اهمیت این کتاب همچنین تاسی به سنت پیامبر، امامان و علمای مسلمان مهم ترین عمل بعد از انجام واجبات است. چنانکه سنت جزء خوانی یا ترتیل خوانی در این ایام همچنان در مساجد و اماکن متبرکه رواج دارد و بنابر اقوال متقن امامان شیعه این سنت را زنده نگه می داشته اند و برای نمونه امام رضا (ع) هر سه روز از ماه مبارک رمضان یکبار قرآن را ختم می کردند.
به مناسبت رمضان المبارک 1440 هجری قمری، گفتارهایی را در باب چرایی اهمیت خواندن قرآن، چگونه خواندن و تدبر در آن با هم می خوانیم.
**نزول قرآن در شب قدر
در قرآن کریم دو نوع نزول برای آیات وجود دارد: نزول دفعی و یکپارچه قرآن کریم که در سوره مبارکه قدر و سوره مبارکه دخان به آن اشاره شده است. «إنا انزلناه فی لیلة القدر» (سوره مبارکه قدر، آیه ١). ضمیر در کلمه أنزلناه به قرآن کریم بر می گردد؛ یعنی ما همه قران را در شب قدر نازل کردیم. کلمه انزال به معنی یکپارچگی قرآن است و کلمه تنزیل در نازل کردن تدیجی به کار می رود. «و الکتاب المبین انا أنزلناه فی لیله مبارکه» (سوره مبارکه دخان، آیه ٣). سوگند به کتاب مبین ما آن را در شبی مبارک نازل کردیم. این آیه به صراحت، به نزول همه قرآن کریم در آن شب مبارک اشاره می کند.
نزول تدریجی؛ «و قرانا فرقناه لتقرأه علی الناس علی مکث و نزلناه تنزیلا» (سوره مبارکه اسراء، آیه ١٠٦). قرآن را به مقتضای نیازها بخش بخش و به صورتی که خوانده شود، فرو فرستادیم تا آن را با درنگ بر مردم تلاوت کنی و به تدریج فرو فرستادیم.
**نزول قران کریم در ماه مبارک رمضان
«شهر رمضان الذی أُنزل فیه القران» (سوره مبارکه بقره، آیه ١٨٥). قرآن کریم یکپارچه در ماه مبارک رمضان نازل شده است.
بنابراین از این چند آیه معلوم می شود؛ شب قدر یکی از شب های ماه مبارک رمضان بوده که قرآن در آن شب نازل شده است. اما کدام شب از شب های ماه مبارک، قرآن کریم به ان اشاره نکرده است. در این سوره شبی که قران در آن نازل شده را شب قدر نامیده است. منظور از کلمه قدر، تقدیر و اندازه گیری است. خدای متعال در آن شب، حوادث یکسال را اعم از مرگ، زندگی، رزق، شقاوت، سعادت تقدیر می کند. «فیها یُفرق کل امر حکیم امرا من عندنا انا کنا مرسلین رحمةً من ربک» (سوره مبارکه دخان، آیات ٦-٤). در آن شب هر امر سر بسته و مجمل که حدود آن نامشخص است، باز و مشخص می شود و قرآن کریم نیز در چنین شبی از مرحله اجمال به تفصیل در آمده است. قرآن به فرمانی از جانب ما فرود آمد، زیرا سنت ما بر فرستادن پیامبران و ابلاغ وحی به آنان بوده است. قرآن نازل شد تا از جانب پروردگارت رحمتی برای مردم باشد.
«و ما ادراک ما لیله القدر» (سوره مبارکه قدر، آیه ٢). این جمله کنایه از جلالت و عظمت آن شب است و به جای اینکه از ضمیر برای آن شب استفاده کند، برای بار دوم کلمه لیله القدر را تکرار کرده و می خواسته عظمت آن شب را برساند یا عظمت آن شب را به انسان ها به طور کامل نشان دهد.
«لیلة القدر خیر من الف الشهر» (همان، آیه ٣).
آن شب از هزار ماه بهتر است. بهتر بودن آن شب به جهت فضیلت عبادت است که غرض قرآن کریم هم این معنا مناسب است؛ زیرا همه هدف قران کریم در نزدیک کردن مردم به خداوند متعال است.
«و اعبد حتی یاتیک الیقین» (سوره مبارکه حجر، آیه ٩٩). پروردگارت را عبادت کن تا زمانی که مرگ به سراغ تو آید و جهان غیب برای تو آشکار شود.
«ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» (سوره مبارکه ذاریات، آیه ٥٦). من جن و انسان را جز برای عبادت کردن خلق نکردم.
عبادت کردن به معنی اطاعت کردن در زبان، فعل و قلب است و فقط شامل عبادت های ظاهری مثل نماز و روزه نیست. البته رسیدن به این نوع عبادت که هم قلب خاشع و هم اعضا و جوارح انسان در راه حق باشد و هم زبان و ظاهر انسان بیان کننده اطاعت حق، کاری دشوار؛ اما لذت بخش است.
«تنزل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم من کل امر» (سوره مبارکه قدر، آیه ٤). ملایکه و روح در شب قدر به اذن خداوند متعال نازل می شوند. «سلام هی حتی مطلع الفجر" (سوره مبارکه قدر، آیه ٥). ملایکه و روح در آن شب تا صبح فقط سلام می فرستند. سلام به معنی عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است. یعنی عنایت الهیه تعلق گرفته که رحمتش شامل همه بندگانی شود که به سوی او توجه دارند. (المیزان، علامه طباطبایی، ج ٢٠، ص ٧٦٨-٧٦٢).
**شب قدر؛ نردبان صعود به آسمان
بنابر این در شب قدر سه اتفاق مهم رخ داده و هر سال یک اتفاق مهم دیگر رخ می دهد: اول؛ تولد و نزول قرآن کریم بنابراین شب شکرگذاری و تشکر از خداوند متعال برای نزول قران است. دوم، شب نزول ملایکه و روح بر قلب پیامبر اکرم (ص) یا امامان (ع). در واقع ارتباط زمین با آسمان و طبیعت با عالم ماوراء است. سوم، شب ضربت خوردن امام علی (ع) و به شهادت رسیدن ایشان. نزول روح و ملایکه در شب قدر تا قیامت ادامه دارد و هر سال تکرار می شود.
- ابوذر به رسول خدا (ص) عرض می کند: آیا شب قدر در عهد انبیاء بوده و امر بر آنان نازل می شده و پس از آنکه از دنیا رفتند، نزول امر در آن شب تعطیل شده است؟ حضرت فرمودند: شب قدر تا قیامت هست. (تفسیر نور، قرائتی، ج ١٢، ص٥٤٧).
میزبان ملایکه و روح چه کسانی هستند؟ وقتی روح و ملایکه در شب قدر نازل می شوند بر چه انسانی نازل می شوند؟ بر قلب انسان کامل که خلیفه خداوند متعال روی زمین است نازل می شوند. حال در هر زمانی بر نبی یا امامی که این مسئولیت به عهده او گذاشته شده ملایکه و روح نازل می شوند. در شرایط کنونی این شب اختصاص به امام مهدی ( عجل الله فرجه) دارد. (مراقبات ماه رمضان، محمدی ری شهری، ترجمه جواد محدثی ،ص ٣٨٣).
شاید دلیل تشویق مومنان در این شب برای انجام عمل صالح و عبادت و بیدار بودن این باشد که مؤمن با امام خویش ارتباط برقرار کرده و از این شب که بهتر از هزار ماه است، بهره ببرد. در واقع با بیداری آن شب می خواهد خود را متصل به امام خود کند. همچنانکه قطره آب با حرکت خود را به دریا می رساند و اگر حرکت نکند راکد و بدبو می شود.
چه کسی شب قدر را درک می کند؟
- پیامبر اکرم ( ص) در جواب سوالی راجع به شب قدر فرمودند: ای مردم هر کس ماه رمضان بر او وارد شود و او صحیح و سالم باشد، پس روزش را روزه بدارد و بخشی از شب را به عبادت برخیزد و مواظب نمازش باشد و در گرمای آن به نماز جمعه رود و سحرگاه به نماز عید برود؛ به یقین شب قدر را دریافته و به پاداش پروردگار دست یافته است (همان، ص ٣٧٧).
- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر کس نماز مغرب و عشا را به جماعت بخواند تا آنکه ماه مبارک رمضان سپری شود، بهره سرشاری از شب قدر برده است" (همان)
- در روایت دیگر آمده است: هر کس از آغاز تا پایان ماه مبارک نماز را به جماعت بخواند، بهره ای از شب قدر برده است (همان)
- امام سجاد علیه (ع) در هر روز از ماه مبارک رمضان یک درهم صدقه می داد و می فرمود: شاید شب قدر را دریابیم (همان). سید ابن طاوس راجع به این عمل امام می فرماید: بدان که مولای ما (زین العابدین (ع) از همه مردم زمانش به شب قدر داناتر و او در آن روزگار صاحب امر و از این راز اگاه بوده است؛ اما شاید منظور امام از صدقه دادن هر روز این بوده که دیگران در دادن صدقات و انجام کار نیک در ماه مبارک رمضان به ایشان اقتداء کنند تا ان شب را با صدقه و کار نیک دریابند (همان).
می توان نتیجه گرفت برای درک شب قدر باید هم رابطه انسان با خدای خویش درست باشد (نماز خواندن) و هم رابطه انسان با اجتماعی که در آن زندگی می کند درست و به فکر مردم و اجتماع باشد و از خود خواهی دور باشد (صدقه دادن).
فراهنگ**9157