فرصت احیای دریاچه ارومیه را غنیمت بدانیم

در کل می‌توان گفت که از ابتدای سال آبی ۹۸-۹۷ تاکنون، میزان بارش در حوضه دریاچه ارومیه نسبت به میانگین ۵۰ ساله، رشد صعودی داشته که این رشد در فروردین‌ماه امسال حالت تصاعدی به خود گرفته است.
با توجه به بارش‌های اخیر در حوضه دریاچه ارومیه و رهاسازی آب پشت سدها به سمت دریاچه، آخرین وضعیت دریاچه در تاریخ ۲۴ فروردین ۹۸ به این قرار است که تراز آن نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته ۶۲ سانتیمتر افزایش داشته است. همچنین سطح و حجم دریاچه به ترتیب ۲۶ و ۸۲ درصد افزایش یافته است. از ابتدای سال ۹۸ وضعیت بارش‌ها در این پهنه آبی به گونه‌ای بوده که به طور متوسط روزانه ۲ سانتیمتر به تراز دریاچه اضافه شده است.
با توجه به بارندگی‌های مناسب سال آبی جاری، حجم دریاچه ارومیه نسبت به ابتدای سال آبی ۳.۵ برابر شده و به ۳.۵ میلیارد متر مکعب رسیده است.
انتشار تصاویر ماهواره‌ای دریاچه ارومیه این باور عمومی را ایجاد کرده که در اثر بارندگی‌های اخیر، دریاچه بهترین وضعیت خود را طی چند سال گذشته که تلاش برای احیای آن در جریان بوده است، تجربه می‌کند. در مقابل برخی نیز مدعی‌اند با وجود بارش‌های بی‌سابقه، دریاچه ارومیه هنوز با نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد.
استدلال مطرح شده برای این موضوع فاصله زیاد تراز فعلی دریاچه با تراز اکولوژیک است. در تراز اکولوژیک (۱۲۷۴.۱ متر)، سطح و حجم دریاچه ارومیه به ترتیب برابر با ۴۳۰۰ کیلومتر مربع و ۱۳.۵ میلیارد متر مکعب خواهد بود، مقایسه وضعیت حاضر دریاچه با تراز اکولوژیک نشان می‌دهد که ۱۰ میلیارد متر مکعب با حجم اکولوژیک آن فاصله وجود دارد.

** تراز اکولوژیک چیست؟
تراز اکولوژیک یعنی ترازی که موجودات زنده در دریاچه در ارتباط با محیط زیست بتوانند ارتباط متقابل داشته باشند، از طرفی شاخص‌ترین گونه زیستی دریاچه ارومیه «آرتمیا» است که در تراز اکولوژیک که حد آستانه شوری دریاچه ارومیه به ۲۴۰ گرم بر لیتر می‌رسد، فرصت رشد پیدا می‌کند و بر این اساس تراز اکولوژیک تعریف شده است. در چند سال اخیر شوری دریاچه بیش از ۳۰۰ گرم بر لیتر بوده، بنابراین آرتمیا در این شرایط امکان حیات نداشته است.
اکنون که دریاچه ارومیه جان تازه‌ای گرفته، بهتر است که نسبت به اهداف احیای دریاچه بازنگری داشت که هدف از احیای دریاچه ارومیه چیست؟ یا در چه زمانی دریاچه احیا می‌شود؟ علت طرح این سوال این است که رسیدن به تراز اکولوژیک هزینه گزافی را طلب می‌کند.
به عنوان نمونه برای انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه تاکنون ۱,۶۰۰ میلیارد تومان هزینه شده است و همچنین ۷۱۰ میلیارد تومان بودجه نیاز دارد. از این‌رو لازم است تا با توجه به بودجه محدود کشور، اولویت بندی صورت گیرد و سطوح دیگری از احیای دریاچه ارومیه مانند سلامت ساکنین مناطق اطراف دریاچه مورد بررسی قرار گیرد، به این معنا که در چه ترازی سطوح مختلف احیا تامین می‌شود؟ و اینکه با چه هزینه‌ای می‌توان به مطلوب مورد نظر دست یافت. به این ترتیب می‌توان با یک ارزیابی هزینه - فایده، تراز مطلوب و یا به عبارت دیگر احیای دریاچه را تعیین کرد.
در راستای هدف احیای دریاچه ارومیه، مهمترین مساله‌ای که در حوزه سلامت ساکنین اطراف دریاچه ارومیه مطرح می‌شود بحث ریزگردهای نمکی در آن حوضه آبریز است. برای مثال می‌توان سلامت افراد ساکن در اطراف دریاچه ارومیه را به عنوان هدف اصلی احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفت و ترازی که در آن سلامت افراد تأمین می‌شود را به‌دست آورد. این در حالی است که نتایج بررسی کارشناسان نشان می‌دهد، در تراز بسیار پایین‌تری نسبت به تراز اکولوژیک سلامت ساکنین تأمین می‌شود. از طرفی می‌توان با انجام یک ارزیابی هزینه - فایده، میزان هزینه لازم برای این هدف را استخراج کرد.
به نظر می‌رسد بارش‌های اخیر فرصتی را پیش آورده تا دوباره به اهداف اصلی احیای دریاچه ارومیه بپردازیم و نقطه مطلوبی برای به نتیجه رسیدن تلاش‌های صورت گرفته تعیین کنیم. ضروری است که ستاد احیای دریاچه ارومیه در این رابطه روشنگری کند تا بیش‌ترین حد از منافع ملی تأمین شود.