به گزارش ایرنا بارش‌هایی که از ۲۸ اسفند سال قبل آغاز شد و هنوز ادامه دارد، موجب وقوع سیلاب و بروز خسارات فراوانی به همه بخش‌های کشور شد که شهرستان‌های مختلف خراسان شمالی نیز از این امر مستثنی نبودند.
اگر چه حجم نزولات آسمانی در مقایسه با دوره بلندمدت و حتی مدت مشابه پارسال بیشتر از انتظار بود اما نمی‌توان از کنار عوامل تشدید کننده سیلاب‌ها به راحتی عبور کرد و در خراسان شمالی یکی از مهمترین این عوامل تصرف و تجاور بستر و حریم رودهایی بود که با نزولات آسمانی دوباره جان گرفته و زنده شدند.
* خانه رود را خراب نکنیم
زنگ خطر خشکسالی در خراسان شمالی از دو دهه قبل به صدا درآمد و برخی از رودهای استان با کاهش چشمگیر آب مواجه شد و از سوی دیگر شاخه‌های این رودها در مناطق مختلف این استان نیز به طور کامل خشک شد. یکی از این رودها اترک بود که با کم آبی مواجه شد و البته رود چندیر و سومبار نیز در برخی از شاخه‌های خود یا به رودهای فصلی تبدیل شدند و یا به طور کامل از نفس افتادند.
این وضعیت موجب شد تا مردم به تدریج بارش‌های بهاری و رگبارهای تند سال‌های قبل را به فراموشی بسپارند و تصرف حریم و بستر رودها افزایش پیدا کند و حتی در برخی مناطق مانند مانه و سملقان و راز و جرگلان رودهای خشک به راه ارتباطی و منزلگاه روستاییان تبدیل شود.
به گفته کارشناسان برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودها نیز از عوامل تخریب رودها بود و از همه مهمتر ساخت و سازهای بی رویه بناهایی بود که حریم رودها را از بین برد و خانه رود را ویران کرد.
با نگاهی به آمارهای مختلف حتی در برخی مناطق بیش از ۹۰ درصد خسارات سیلاب را به تصرف و تجاوز حریم و بستر رودها نسبت می‌دهند که جای تأمل دارد و شاید همین امر موجب شد تا ریاست جمهوری در دستوری به استانداران از آنها بخواهد تا اماکن و مستحدثات واقع در مسیل‌ها و حریم رودخانه‌های در معرض خطر سیل را در حوزه مأموریت خود شناسایی و گزارش دقیق و جامعی در این خصوص به هیأت دولت ارائه کنند.
* با رود مهربان باشیم
اگر چه گفته می‌شود که نبود پوشش گیاهی یکی از علل مهم طبیعی در وقوع سیل است اما نمی‌توان نقش عامل انسانی را کتمان کرد.
یک کارشناس مهندسی منابع آب در خراسان شمالی در این مورد گفت: پوشش گیاهی شدت و سرعت سیلاب را کاهش می‌دهد و همین امر موجب کاهش خسارت‌های سیل می‌شود.
امید فیروزیان افزود: اگر چه در خراسان شمالی عمدتاً مقاوم نبودن بناها موجب تخریب آنها شد اما برخی بناها که در حریم و حتی بستر رودها ساخته شده بودند موجب تشدید سیل و تغییر مسیر رودها و به تبع وارد شدن خسارت به بخش‌های مختلف مانند راه‌های روستایی و ابنیه شد.
وی در ادامه تاکید کرد: نمی‌توان با قاطعیت گفت که مهمترین عامل بروز سیل ساخت وسازهای غیرمجاز و تصرفات و تجاوزات به رودها است اما این امر می‌تواند یکی از عوامل اصلی جاری شدن سیلاب در خراسان شمالی باشد.
وی با اظهار تأسف از اینکه ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودها زیاد است گفت: منازل مسکونی، واحدهای دامی و یا زمین‌های کشاورزی در حریم رودخانه‌ها ایجاد شده که هر بار که سیل به راه می‌افتد آسیب می‌بینند که به لحاظ اقتصادی هم برای مالکان و هم برای استان ضرر و زیان در پی دارد.
در عین حال مشکل تصرف و تجاوز به حریم رودها در شورای هماهنگی مدیریت بحران خراسان شمالی نیز مطرح شد و انتقادات برخی از مسئولان، نمایندگان و حتی سرپرست شرکت آب منطقه‌ای استان را به همراه داشت به طوری که «عقیل مرتضوی» سخت گیری هایی که شورای حفاظت از منابع آب در مورد رعایت حریم رودها می‌شد را مربوط به این امر دانست و افزود: با ادامه بارش‌ها و وقوع سیل دیدیم که بسیاری از بناهایی که در حریم و بستر رودها ساخته شده بود یا تخریب شد و یا آسیب جدی دید و همین امر موجب افزایش خسارت و شدت سیل شد.
* ورود دستگاه قضا
دادستان عمومی و انقلاب بجنورد نیز آزادسازی بستر رودها را مطالبه همه و به ویژه مردمی بیان کرد که در سیلاب‌های اخیر خسارت دیدند.
محمد مسلم یاران ورود به موضوع آزادسازی بستر رودخانه‌های استان را اقدامی در راستای احیای حقوق عامه دانست و افزود: در محدوده شهری شهرداری‌ها و در خارج از شهر، شرکت آب منطقه‌ای رسیدگی به امور حریم رودخانه‌ها را بر عهده دارد.
وی با تأکید بر اینکه برخی افراد مستحدثاتی را در حریم رودخانه‌ها ایجاد کرده‌اند که مطابق قانون با آنها برخورد می‌شود، افزود: تاکنون همراهی مردم و حتی مالکان با دادستان‌ها و فرمانداران استان در بحث بازگشایی مسیل‌ها خیلی خوب بوده است و به عنوان دادستان مرکز استان انتظار دارم این همراهی ادامه یابد تا شاهد خسارت‌های جدی در زمینه سیلاب نباشیم.
وی با اشاره به اینکه آزادسازی بستر رودخانه‌ها دستور رئیس کل دادگستری استان است، گفت: شرکت آب منطقه‌ای استان مکلف شده اطلاعات کامل درباره مستحدثات حریم رودخانه‌ها را به دادستانی اعلام کند.
* لزوم حفظ حریم و بستر رودها
حفظ حریم و بستر رودها با حفاظت از جان انسان‌ها نیز رابطه دارد تا جایی که در سیلاب اخیر خراسان شمالی در یکی از شهرستان‌ها، احتمال از بین رفتن جان دانش آموزانی که مدرسه آنها در بستر رود قرار داشت دور از انتظار نبود و باید شکرگزار بود که در سیلاب‌های بعدی این مدرسه تعطیل و مسیر سیلاب نیز تغییر کرد.
نماینده اسفراین در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: باید به جد با متصرفان حریم و بستر رودها برخورد شود.
هادی قوامی می‌افزاید: در مناطقی برخی از مسئولان ادارات که زمانی مسئولیت داشتند در حریم رودها ساخت و ساز و در واقع به حریم رودها تجاوز کرده‌اند و اکنون بقیه هم سعی می‌کنند در این مسابقه کم نیاورند.
وی با اشاره به اینکه حتی آب بندهای غیرمجاز هم در مسیر برخی از رودها ساخته شده، اظهار داشت: در حالی که بند گراتی و کلاته سنجر گنجایش ۴ میلیون متر مکعب آب را دارد اما مسیر ورود آب از رود گراتی به این بند را بسته‌اند و همین امر هم سیلاب را تشدید و هم از ورود آن به بند جلوگیری کرد و خساراتی به منطقه وارد آورد.
این نماینده مجلس افزود: این در حالی است که باید با رفع موانع ورود آب به بند گراتی- سنجر، ظرفیت این آب بند را که تأمین کننده آب قنوات و کشاورزی است به حجم واقعی آن برسانیم.
*تصرف حریم رودها، تشدید کننده سیلاب
اگر چه کارشناسان و برخی آمارها در کشور دخل و تصرف در حریم رودها را مهمترین عامل تشدید سیلاب می‌دانند اما مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی معتقد است در این مورد باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
برات امیری با نام بردن از عواملی مانند تخریب پوشش گیاهی، ساخت سازه‌های غیراصولی مانند پل‌ها و برداشت‌های غیر اصولی مصالح از رودها گفت: افزون بر این عوامل می‌توان از تصرف و تجاوز به حریم و بستر رودها نیز نام برد.
وی تصریح کرد: هنگامی که در حریم و بستر رودها ساخت و ساز می‌شود در واقع مقطع رود کاهش پیدا می‌کند و با رسیدن مقطع به ۸ متر ارتفاع آب افزایش و سیل موجب خسارت می‌شود.
وی اظهار داشت: سازه‌هایی مانند پل‌ها هم اگر غیر اصولی ساخته شود موجب جمع شدن و ایست آب و شدت گرفتن ناگهانی آن می‌شود و فشار سیلاب تشدید خواهد شد.
وی با بیان اینکه تعیین حد و حریم بستر و ایجاد سیستم‌های هشدار سیل می‌تواند تا حدی از خسارت‌های سیل بکاهد، افزود: از ابتدای تشکیل استان تا کنون ۵ هزار و ۸۰۰ مورد ساخت و ساز غیرمجاز، پیشروی اراضی کشاورزی در حریم رودها و برداشت غیر اصولی مصالح از بستر رودها شناسایی شده که برای برخورد با این موارد در اولین قدم اقدام به صدور اخطار می‌کنیم و در مرحله بعد متخلفان به مراجع قضائی معرفی می‌شوند.
وی در ادامه افزود: گشت‌های ما به طور مدام در حال شناسایی است به طوری که فقط در سال گذشته با شناسایی این موارد و اقداماتی که انجام شد توانستیم ۱۳.۵ کیلومتر از حریم و بستر رودهای استان را پاکسازی و رفع تصرف کنیم و البته این رقم در سال ۹۶ حدود ۳۴ کیلومتر بود.
امیری یکی از عوامل رفع نشدن تصرف‌ها را تنش‌های اجتماعی بیان کرد و افزود: تصرف حریم و بستر رودها در استان ما در مقایسه با استان‌های برخوردار و استان‌هایی که رودهای بیشتری دارند، زیاد نیست.
وی با بیان اینکه تا کنون به ۳۰ درصد از موارد شناسایی تجاوز و تصرف رودها رسیدگی شده است افزود: ۱۵ درصد از موارد نیز با اخطارهای ما رفع شده و نیاز به تشکیل پرونده نبوده است.
وی با بیان اینکه باید با اتخاذ راهکارهای مناسب بازدارندگی و پیشگیری را در این بخش بیشتر کرد، افزود: پیشگیری می‌تواند از خسارت‌هایی که با وقوع یک تخلف بیشتر می‌شود، جلوگیری کند.
تکرار برخی تخلفات ممکن است از سر ناآگاهی باشد و با اخطار رفع شود اما تا هنگامی که عزم همه دستگاه‌ها و مردم برای اجرای قانون جزم نشود نمی‌توان امیدوار بود که مشکل تصرف غیرمجاز حریم و بستر رود رفع شود.
از دیگر سو نبود امکانات زیربنایی مردم را وادار به اقداماتی می‌کند که تردد از بستر رودهای خشک از آن جمله است. اگر راه مناسب باشد مردم رودها را برای رفت و آمد تخریب نمی‌کنند و به خانه رود آسیب نمی‌زنند و این گونه است که رودها حتی اگر سیلابی هم شوند خانمان مردم را برنخواهند انداخت.
بارندگی‌های سیل آسای اواخر زمستان پارسال و بهار امسال تا کنون بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال به بخش‌های مختلف مسکونی، کشاورزی، راه و تاسیاسات زیربنایی خراسان شمالی در شهرستان‌های مختلف این استان خسارت وارد کرده است.
ب / ۵۱۳۲