به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، گلایه مقام معظم رهبری در مهمانی یاد شده در حالی صورت می گیرد که چندی است، به ویژه پس از ورود و گسترش وسائل ارتباط جمعی و به ویژه تلفن های هوشمند، زبان فارسی دچار ضعف هایی از باب عدم استفاده از کلمات مناسب و تغییر واژگان فارسی و اختلاط آن با واژگان غیرفارسی به ویژه انگلیسی شده است.
تعبیر رهبری از وضعیت نامساعد زبان به «فرسایش زبان فارسی» موضوعی است که به ویژه در سال های اخیر بارها توسط صاحبنظران و اساتید ادبیات تذکر داده شده است. تذکری که غالبا و آنچنان که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است.
«حسن ذوالفقاری» دکترای ادبیات، دانشیار دانشگاه تربیت مدرس و مدیرگروه آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این باره و در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا گفت: حفظ زبان فارسی از آنجا که هویت ملی را رغم می زند و یکی از دروازه های مهم برای حفظ این هویت ملی است، و هم به این دلیل که عامل ارتباطی ما با خودمان (ایرانیان) و به ویژه اقوام با این زبان است، بسیار اهمیت دارد. با زبان فارسی در رسانه هایی چون صدا و سیما، کتاب های درسی، مواد نوشتاری و ارتباطات علمی و فرهنگی مان را انجام می دهیم. ما مانند یک ماهی هستیم که در داخل آبی زندگی می کنیم و چون داخل این آب هستیم، قدر این آب را نمی دانیم و اگر زمانی ارتباط ما را با این آب قطع کنند، آن موقع قدردان خواهیم بود و خواهیم فهمید که زبان فارسی تا چه اندازه مایه حیات زندگی اجتماعی ما است.
«در قدم بعد ادبیاتی که برخاسته از این زبان است، برای ما پل فرهنگی مهمی محسوب می شود. اما این زبان یک خاصیت مهم دیگری که دارد و آن این است که بین اقوام ایرانی با گویش ها و زبان های مختلف ارتباط برقرار می کند. تصور کنید یک ترک زبان از آذربایجان به خراسان می رود، یا یک کرد از کردستان به خوزستان می رود و یا فردی که از تهران به بلوچستان می رود، اینها چگونه می توانند با هم ارتباط برقرار کنند؟ این زبان فارسی است که عامل ارتباط اقوام و پیوند آنان با دیگر مردم کشور است».
وی افزود: به جز این زبان فارسی به عنوان مواد نوشتاری، عامل ارتباطی ما در فضای مجازی است؛ یعنی جز این که در فضای حقیقی ما هزاران کتاب و مجله و مواد نوشتاری در سال تولید می کنیم و ارتباطات اداری را با آن انجام می دهیم، در فضای مجازی روزانه، شاید به اندازه همه اینها ارتباطات داریم و مواد نوشتاری رد و بدل می کنیم؛ و این کاربرد جدیدی است که از دو دهه اخیر به زبان اضافه شده است. در گذشته فرهنگ شفاهی بود و امروز مکتوب شده است؛ در نتیجه به دلیل این کاربردی که زبان در زندگی ما دارد، شایسته است که این زبان را حفظ کنیم چرا که چیز گرانبهاییست که از پس هزاران سال به ما ارث رسیده است.
«به عقیده ما امروز این زبان تا حدی به دلیل بی مبالاتی اهالی زبان دچار اختلال شده است که عامل اصلی آن فضای مجازی است و البته عوامل دیگری هم دارد؛ مثلا ترجمه. در طی صدسال اخیر از کتاب های درسی ما گرفته تا بسیاری از حوزه ها کتاب هایی مختلف ترجمه شده است (نه این که اصل ترجمه بد باشد؛ ترجمه بسیار به تبادل فرهنگی یاری می رساند اما) وقتی ترجمه نارسا باشد زبان را و در نتیجه فرهنگ را خراب می کند؛ چون معلوم نیست، چه چیزی را منتقل می سازد. حرف های مترجم ممکن است چیزی را انتقال دهد که نه منظور نویسنده که حتی در تضاد با آن بوده است. بنابراین ترجمه قبل از فضای مجازی موثر و مقصر بوده است».
این استاد دانشگاه در ادامه ریشه یابی مواردی که باعث تضعیف زبان فارسی شده اند، تصریح کرد: نقش کاربر را هم البته نباید نادیده گرفت. زمانی کاربران کتاب ها کتابخوان بودند، کاربری که کتابخوان باشد به زبان مسلط می شود. مطالعه انسان را مسلط می کند و لازم نیست دستور زبان فارسی را بلد باشد یا الزاما در رشته ادبیات تحصیل کرده باشد. کسی که کتابهای خوب بخواند و هم خوب کتاب بخواند، شم زبانی اش تقویت می شود. در چنین شرایطی فرد بر زبان مسلط شده و می تواند به راحتی مطالبش را بنویسد.
«امروزه عوامل یاد شده (مطالعه نکردن، عدم دقت و سرعت و عجله ای که در نوشتن وجود دارد، بی مبادلاتی و عدم دریافت ارزش زبان) باعث شده است که ما در فضای مجازی و حتی حقیقی، اشکالات بسیاری عمده ای داشته باشیم؛ و با توجه به شرایط موجود غلط ها به سرعت پخش شوند. مثلا اگر در گذشته و در نسخه ای خطی کسی اشتباهی مرتکب می شد، این تنها به دست عده ای می رسید و انقدر ناچیز بود که همانند این بود که اصلا خطایی رخ نداده است؛ اما امروز یک خبر با غلط املایی که روی خبرگزاری می رود، به سرعت محل ارجاع صدها نشریه، روزنامه و سایر کانال های ارتباطی است؛ در نتیجه این غلط در شمار و تیراژی بسیاری وسیع بازنشر می یابد و این شکل غلط کم کم جا می افتد».
**هوشیاری زبانی نیازی متقن
این دکترای ادبیات در ادامه و در تشریح راه حل این وضعیت بیان داشت: راه حل این است که ما آموزش های عمومی را در سطح مدرسه ای و دانشگاهی و رسانه ها و به خصوص صدا و سیما که مردم بیشتر با آن درگیر هستند، بدهیم. یعنی این رسانه ها باید پیام های درست نویسی را به مخاطبان ابلاغ و ارسال کنند تا غلط نویسی به یک رویه بدل نشود؛ چنانچه امروز به آن غلط مصطلح یا رایج و مشهور می گویند. غلط رایج همچنان غلط است منتهی چون رواج یافته است ما مهر قبول روی آن زده ایم.
«از نظر من مهمتر از همه اینها کتاب های درسی هستند؛ چراکه عادت های نوشتاری دانش آموزان را شکل می دهند. یعنی اگر کتاب های درسی درست نوشته شده باشند (البته این گونه نیست)، این مشکل می تواند تخفیف یابد. در اینجا منظور صرفا کتاب های ادبیات نیست؛ و همه کتاب های درسی (فیزیک و شیمی و زمین شناسی و...) را شامل می شود».
وی افزود: سالانه بیش از سیصد و پنچاه میلیون جلد کتاب در آموزش و پرورش منتشر می شود و اینها را باید دانش آموزان در مقاطع مختلف بخوانند. هر دانش آموز باید حداقل ده کتاب را بخواند و امتحان بدهد. اگر متن این کتاب ها درست باشد و دقت های لازم را داشته باشد می توان به آن امید داشت. نه این که یک بار ویراستاری شده باشد بلکه چندین ویراستار و مکرر آن را به عنوان متون اساسی و پایه بخوانند؛ در حالی که پرغلط ترین کتاب ها همین ها هستند.
«بر این اساس نشریات (چه کاغذی و چه الکترونیک) باید ویراستار داشته باشند. چون به رویت عموم مردم می رسند و این اهمیت دارد. صدا و سیما که خطاب خاص رهبری بوده، از همه بدتر است. به دلیل این که در آن ما شبکه های مختلف را داریم (به علاوه استانی) که اینها اگر درست عمل کنند، می توانند به مثابه نوعی آموزش غیرمستقیم برای مردم باشند. وقتی که ما کتاب های خوب می خوانیم، به دلیل خواندن این کتاب ها عادت های نوشتاری ما شکل می گیرد و درست می شود. صدا و سیما هم می تواند چنین نقش مهمی داشته باشد».
ذوالفقاری خاطرنشان کرد: ما باید به شکلی، تمام جامعه را (نه فقط یک ارگان مانند صدا و سیما یا آموزش و پرورش) نسبت به زبان آگاه و هشیار کنیم. هشیاری زبانی مساله ای بسیار مهم است. بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان سوال می کنند که چه ایرادی دارد اگر چهار کلمه خارجی هم در محاورات به کار ببریم، و این چه ضربه ای به زبان می زند؟ پاسخ این است که اولا این واژگان چهارتا نیستند و بسته به هر دوره و تکنولوژی های مسلط در آن زمان، تعداد زیادی واژه به زبان سرازیر می شوند؛ دوما اگر قرار باشد ما هشیار نباشیم و این مسائل را رعایت نکنیم، می بینم که در یک دوره صدساله زبان ما رنگ باخته و اساسا ماهیت آن تغییر می کند.
«یعنی باید بحث ارزش ها و نگرش ها در اینجا مطرح شده و سعی کنیم تا با برگذاری برنامه هایی در صدا و سیما، نوشتن مقالاتی در این باره یا اختصاص ستون هایی در نشریات و در فضای مجازی، اهمیت تغییر نگرش را یادآوری کنیم؛ رسانه در این مهم خیلی اهمیت دارد و نگرش اگر عوض شود افراد خودشان به دنبال تصحیح زبانی می روند».
**فرهنگستان قوه قهریه نیست
مدیر گروه آموزش فرهنگستان زبان در چرایی توجه به انتخاب نوع و جنس واژگان در ادبیات نوشتاری، تصریح کرد: استفاده از زبان فینگیلش، اختلاط حروف فارسی با انگلیسی یا اعداد با حروف و تنوعاتی که در فضای مجازی وجود دارد اگرچه می توانند در کوتاه مدت مقصود را انتقال بدهند اما در دراز مدت آسیب زننده به زبان هستند. ما در مورد دانش آموزان شاهد بودیم که آنچه در فضای مجازی می نویسند، عینا در دفتر انشا و امتحان هم می آورند و این شکل غلط تکرار می شود. یعنی همان شکل خط و غلط های املایی که در فضای مجازی وجود دارد، تکثیر شده و به سایر حوزه ها یعنی حوزه های مکتوب و حقیقی انتقال می یابند.
«ما باید در بخش های مختلف نه به شکل تزئینی که به شکل واقعی شوراها، کمیته و دفاتری را که کارش ویرایش و پالایش زبان باشد، ایجاد کنیم. چیزی که زمانی در صدا و سیما بود اما امروز نیست».
ذوالفقاری در پاسخ به این سوال که مهمترین دغدغه این روزها در فرهنگستان زبان و ادب فارسی چه چیزی است، گفت: عدم همراهی نهادها شاید جزو مهمترین دغدغه های ما در فرهنگستان است که البته تازه نیست و سال ها ست که مطرح می شود. در مجلس قانونی برای عدم استفاده از واژگان خارجی تصویب شده و وزارت ارشاد را مسوول این منع بکارگیری اسامی بیگانه کرده است. ما برای دستور خط و به کارگیری واژگان فارسی با امضا رئیس جمهور، این مطلب را به همه نهاد ها ابلاغ کرده ایم اما هیچ کدام از نهادها آن را جدی نمی گیرد. «فرهنگستان یک قوه قهریه یا مجریه نیست که برای اجرا نکردن این قانون مامور بفرستد. مساله ما اینجا مباحث فرهنگی، آموزشی، ترویجی و توسعه ای است. ما در فرهنگستان پیشنهاد، توصیه و خواهش می کنیم و اصول را می فرستیم».
وی افزود: سالها است که با آموزش و پروش در تعامل هستیم، منتهی یا ما هنوز موفق نشده ایم یا آنان خوب گوش نمی دهند که کتاب درسی برای این کشور خیلی مهم است و باید درست نوشته شود. با وزرات علوم هم تماس و مکاتبه داشته ایم و بیش از هزار نشریه ای که در وزارت علوم منتشر می شود. اقداماتی هم در این نهادها انجام می شود اما واقعا کافی نیستند؛ یعنی یک حرکت ملی نیاز دارد و فکر می کنم توصیه و تاکیدی که رهبری داشتند، کمک می کند به این که ما در مورد زبان جدی باشیم.
پژوهشم**9480**1552