پس از تصمیم ایالات متحده مبنی بر لغو معافیت‌های نفتی ایران، حالا اما پرسش این است که چه رویدادی در انتظار صادرات نفت ایران خواهد بود و از سوی دیگر، خریداران چه تصمیمی در این باره خواهند گرفت؟
تا قبل از اعمال تحریم‌های امریکا، ایران می‌توانست حدود 2 میلیون و 400 هزار بشکه نفت در روز بفروشد که این رقم را می‌توان برای سال 2017 برآورد کرد. خریداران نفت ایران قبل از تحریم‌ها کشورهایی آسیایی همچون کره جنوبی، ژاپن، چین، تایوان و هند، کشورهای اروپایی همچون ایتالیا، یونان و کشور اوراسیایی ترکیه بودند اما بعد از تحریم‌ها امریکا 8 کشور را به مدت 6 ماه از تحریم‌ها معاف کرد. قبل از اتمام ابن بازه 6 ماهه، اروپایی‌ها (ایتالیا و یونان) از خرید نفت ایران منصرف شدند اما بعد از اعمال تحریم‌ها به یک میلیون بشکه تا یک میلیون و نیم بشکه در روز رسید و به نظر می‌رسد بعد از لغو معافیت‌ها این رقم به زیر یک میلیون بشکه در روز برسد اما غیرمحتمل است که به صفر نزدیک شود.
حالا اما بهتر است به طور موردی به استراتژی خریداران نفت ایران بعد از تحریم‌ها بپردازیم و اینکه آنان چه تصمیمی در قبال اعمال تحریم‌های امریکا خواهند گرفت.
الف) اروپایی‌ها (ایتالیا و یونان): ایتالیا قبل از تحریم‌ها روزانه کمتر از 200 هزار بشکه نفت در روز از ایران می‌خرید اما بعد از اعمال تحریم‌ها خریدهایش نامشخص و البته برخی مدعی‌اند که حتی خرید نفت ایران را ممنوع کرده است. یونان دیگر کشور اروپایی بود که قبل از تحریم‌ها کمتر از 100 هزار بشکه نفت در روز از ایران خریداری می‌کرد اما بعد از اعمال تحریم‌ها حتی در دوره معافیت نفتی نیز با ابهام روبه‌رو شد. ایتالیا و یونان از خریدارانی بودند که حتی در زمان معافیت‌ها هم خرید زیادی از ایران نداشتند و همچنان که اعلام کردند، تصمیم گرفته‌اند تا زمانی که تحریم‌های امریکا برقرار باشد، از ایران نفتی خریداری نکنند.
ب) کشور اوراسیایی (ترکیه): ترکیه از جمله کشورهایی بوده که همواره چه قبل از تحریم‌ها و چه بعد از تحریم‌ها به دلیل وابستگی به نفت ایران و به دلیل همجواری و همسایگی سیاست ادامه خرید نفت از ایران را ادامه داده است. البته ترکیه خریدار گاز ایران هم هست اما به دلیل نگاه متفاوت با امریکا بر سر تحریم‌ها خرید نفت خود را از ایران بعد از تحریم‌ها ادامه داده اما بعد از لغو معافیت‌های نفتی ایران، در مذاکره با امریکاست تا بتواند همچنان با گرفتن معافیت خریدار نفت ایران باقی بماند. آنکارا تاکید کرده به دنبال سازوکار و شیوه‌ای برای تداوم خرید نفت ایران است که البته منابع آگاه از ایران و ترکیه خبر می‌دهند این کشور به همراه هند به دنبال سازوکاری مشابه سازوکار اینستکس اروپا برای خرید نفت ایران هستند. ترکیه قبل از تحریم‌ها 200 هزار بشکه نفت در روز از ایران خریداری می‌کرد اما بعد از اعمال تحریم‌ها مشخص نیست که چقدر از ایران نفت خریداری می‌کند.
ج) کشورهای آسیایی (کره جنوبی، تایوان، هند، چین و ژاپن): تایوان تنها واردکنند غیردائم نفت ایران بوده که از معافیت‌های نفتی قبل از لغو آن‌ها برخوردار بود اما هنوز اطلاعی از میزان خرید آن در دسترس نیست، چرا که این کشور سعی کرده بر مبنای نیاز و به صورت غیردائم خرید نفت خود را از ایران ادامه دهد.
چین یکی از بزرگترین خریداران نفت ایران قبل از تحریم‌ها بوده است؛ این کشور قبل از تحریم‌ها 660 هزار بشکه نفت در روز از ایران خریداری می‌کرد اما بعد از تحریم‌ها به 360 هزار بشکه در روز کاهش یافت. البته در ماه‌های اخیر این رقم به بیش از 500 هزار بشکه نفت در روز هم رسیده بود. حالا اما بعد از لغو معافیت‌های نفتی امریکا، چین با هند به دنبال سازوکار تهاتری برای خرید نفت ایران هستند و به نظر می‌رسد با الگوی کالا در برابر کالا می‌خواهد همچنان خرید نفت را از ایران ادامه دهد.
هند دیگر کشور بزرگ خریدار نفت از ایران قبل از اعمال تحریم‌های امریکا، روزانه 450 تا 560 هزار بشکه نفت از ایران خریداری می‌کرد اما بعد از تحریم‌ها به 300 هزار بشکه در روز کاهش یافت. هند همواره یکی از کشورهایی بوده که به دلیل نوع نیاز پالایشگاهی و قیمت مناسب، نفت ایران را بهترین خرید خود می‌دانسته و هممچنان در حال مذاکره با امریکا بر سر گرفتن معافیت‌های نفتی است. البته هند در حالی تاکید کرده که نمی‌تواند فعلا خرید نفت ایران را متوقف کند که امریکا برای تامین نیاز نفت هند به این کشور پیشنهاد فروش نفت داده اما به نظر می‌رسد به دلیل ویژگی متمایز و قیمت مناسب نفت ایران، هند فعلا خرید نفت ایران را ترجیح می‌دهد اما ممکن است از سر ناچاری تصمیم دیگری اتخاذ می‌کند. مذاکرات این روزهای خریداران نفت البته حکایت از این دارد هند به همراه چین می‌خواهد سیاست خرید کالا در برابر فروش کالا (تهاتری) را در پیش گیرد.
دو خریدار دیگر نفت ایران در آسیا کره جنوبی و ژاپن بودند که قبل از تحریم‌ها کره 300 هزار بشکه نفت در روز خریداری می‌کرد که بعد از معافیت‌های نفتی آن را به 200 هزار بشکه در روز رساند. در این اما ژاپن نیز قبل از اعمال تحریم‌ها روزانه 166 هزار بشکه نفت از ایران خریداری می‌کرد اما بعد از اعمال تحریم‌ها میزان خریدهایش نامشخص ماند. بعد از لغو معافیت‌های نفتی، کره جنوبی و ژاپن برخلاف چین و هند با متحد خود امریکا همسو شدند و با جایگزینی نفت امریکا قصد دارند خرید نفت از ایران را متوقف کنند.
تکلیف خریداران نفتی بعد از لغو معافیت‌ها اگرچه تا حدودی مشخص شده اما برآوردها نشان می‌دهد ایران برای فروش نفت خود می‌تواند از راه‌های متعددی استفاده کند و این در حالی است که تحلیلگران می‌گویند امریکا نمی‌تواند فروش نفت ایران را به صفر برساند اما به نظر فشارهای تحریمی می‌تواند صادرات نفت ایران را به یک سوم قبل از تحریم‌ها یعنی در حدود 500 تا 800 هزار بشکه در روز برساند. تاکید رسانه‌های غربی حکایت از این دارد که خریداران نفت ایران به شیوه‌های دیگری که امریکا از ان مطلع نخواهد بود ادامه خواهد یافت اما فشارها بیش‌تر خواهد شد.
در این میان اما باید منتظر ماند که ایران پس از تصمیم خود در توقف برخی اقدام‌های هسته‌ای براساس معاهده برجام همچون ممنوعیت فروش اورانیوم غنی‌سازی شده و آب سنگین و مهلت 60 روزه به اروپا در ماه‌های آینده چگه نفت خود را به فروش می‌رساند؟ هر چند برخی خبرها همچنان که محمد جوادظریف؛ وزیر امور خارجه ایران در مسکو مطرح کرده بود حاکی از آن است ایران و اروپا بر سر آغاز توافقی قرار دارند که براساس آن قرار است نفت ایران در قالب همان سازوکار اینستکس به فروش برسد.
از: احمد ساتیار
منبع: تارنمای فراتاب، اردیبهشت 1398
1497