طرح پرواربندی یا مدیریت اصلاح پرورش دام در حقیقت از خراسان رضوی به عنوان طرحی ابداعی آغاز شد و نتایج محرز و مثبت به دست آمده از اجرای آن طی چهار سال گذشته نشان داد که مزایای اجرای آن علاوه بر حوزه اقتصاد، حوزه طبیعت و حفظ منابع طبیعی را نیز تحت تأثیر فراوان قرار می‌دهد و همین ویژگی‌ها موجب استقبال عشایر از این طرح شده است.
پرواربندی در حقیقت به معنای چاق کردن گوسفند و کسب حداکثر اضافه وزن یا تولید لاشه برای تأمین گوشت است که دربرگیرنده مزایای فراوانی از جمله جلوگیری از کشتار دام قبل از رسیدن به وزن مطلوب و حفظ مراتع با جلوگیری و کاهش فشار چرای دام است.
علاوه بر آن گوسفند، حیوان به نسبت خوش بنیه ای است که آب و هوای متغیر و خشک را تحمل می‌کند و با فقیر ترین علوفه و غذاها راه رشد خود را ادامه می‌دهد و در مقایسه با سایر دام‌ها به جیره کمتری احتیاج دارد و بیشتر غذایی را که دریافت می‌کند صرف تولید و رشد و نمو خود می‌کند.
* سابقه پر بهای عشایر
در این میان عشایر سختکوش این روزها به رغم کاهش جمعیتشان در عرصه اقتصاد مقاومتی حضور پر قدرت و کم نظیری دارند.
گرچه هم اکنون ۱.۵ درصد از کل جمعیت ایران را عشایر تشکیل می‌دهند اما همین جمعیت اندک، تولید ۲۵ درصد مواد پروتئینی به ویژه گوشت قرمز و محصولات لبنی، حدود ۴۰ درصد صنایع دستی و ۲۸ درصد دام سبک کشور را در اختیار دارند.
ساختار جامعه عشایری مبتنی بر ایل و عشیره است و بر خلاف پیدایش تمام پدیده‌های نوظهور در دنیای مدرن، همچنان این ساختار بکر پابرجا باقی مانده و مهم‌تر از آن این است که فرهنگ اصیل کار و کوشش در این ساختار پایدار است.
عشایر خراسان رضوی هم در قالب ۳۵ طایفه با دارا بودن ۹۹۰ هزار رأس دام و تولید سالانه بیش از ۱۷ هزار تن فراورده‌های دامی شامل شیر، روغن، پشم، کرک و کود حیوانی و ۴۱ هزار و ۸۰۰ مترمربع صنایع دستی شامل گلیم، قالیچه، فرش و تابلو فرش نقش به سزایی در اقتصاد خراسان رضوی دارند.
* اصلاح پرورش دام گامی به سوی سودآوری بیشتر
مدیرکل امور عشایری خراسان رضوی با بیان اینکه در مناطق روستایی بره گوسفند دو ماه شیر مادر می‌خورد و مدت پرواربندی اش هشت ماه است گفت: در این روند به ازای هر ۱۲ کیلو علوفه، یک کیلو اضافه وزن محقق می‌شود که به نام ضریب تبدیل شناخته می‌شود.
محمد نبوی فرد افزود: با اجرای طرح مدیریت اصلاح پرورش دام در جامعه عشایری خراسان رضوی و با استفاده از کنسانتره ویژه، مدت پرواربندی از هشت ماه به ۱۲۰ روز کاهش یافت و در این مدت پرواربندی دام به صورت کامل انجام شده و به وزن مناسب برای کشتار می‌رسد.
وی ادامه داد: در کنار کاهش مدت پرواربندی، ضریب تبدیل از ۱۲ کیلوگرم مصرف علوفه به شش کیلوگرم مصرف کاهش یافته است.
مدیرکل امور عشایری خراسان رضوی گفت: طبق برنامه ریزیهای انجام شده با توجه به به صرفه بودن، سودآوری و اقتصادی بودن اجرای این طرح پیش بینی کرده‌ایم که میزان تولید گوشت عشایر استان از ۱۲ هزار تن سالانه به ۲۰ هزار تن افزایش یابد.
نبوی افزود: این میزان افزایش تولید گوشت با میزان دام موجود انجام خواهد شد به این معنا که بدون افزایش تولید در واحد رأس شاهد افزایش میزان تولید گوشت خواهیم بود.
وی ادامه داد: در روش سنتی پرورش از هر میش در سال یک بره گرفته می‌شود اما عشایر ما می‌توانند طی هر دو سال سه بره از یک میش بگیرند.
* پروار بندی خودکفایی در تولید گوشت قرمز را امکان پذیر می‌کند
مدیر کل امور عشایری خراسان رضوی گفت: با اجرای این طرح و افزایش میزان تولید گوشت در کشور می‌توان به خودکفایی در تولید گوشت رسید و از واردات سالانه ۱۴۰ هزار تن گوشت قرمز بی نیاز شد.
نبوی افزود: هم اکنون سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران سالانه ۱۲ کیلوگرم و در جهان ۲۳ کیلوگرم است یعنی به رغم اینکه مصرف ما در این محصول به اندازه نصف سرانه جهانی است اما هنوز در تولید این بخش خودکفا نیستیم.
او اضافه کرد: نیاز کشور در سال به گوشت قرمز ۹۶۰ هزار تن است که ۸۲۰ هزار تن آن در داخل تولید و بقیه آن وارد می‌شود اما با تقویت کنسانتره موجود به روش‌های علمی می‌توان میزان تولید و در نتیجه مصرف گوشت قرمز را در کشور افزایش داد.
وی ادامه داد: از جمله شاخص‌های توسعه یافتگی در جهان امروز میزان مصرف پروتئین است که می‌توان به راحتی به این مهم و افزایش میزان مصرف مردم دست یافت.
* خروج بی نظیر دام از مراتع
مدیر کل امور عشایری خراسان رضوی گفت: تا پایان سال گذشته در مجموع ۴۲۶ هزار و ۸۰۳ رأس دام استان در سیستم بسته یا آخور بند یا پروار بندی زیر پوشش قرار گرفته‌اند که این مهم به معنای جلوگیری آنان از ورود به مراتع و حفظ منابع طبیعی است.
نبوی افزود: ۳۲۰ هزار رأس از این شماره بره بوده‌اند و بقیه دام مولد و طبق گفته کارشناسان فن این میزان جمع آوری دام از مراتع اقدامی بی نظیر در کشور محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: این گام شاخص و منحصر به فرد در خراسان رضوی می‌تواند چراغ راه سایر استان‌های کشور در حفظ منابع طبیعی و نیز تولید مناسب باشد.
* استقبال دامداران عشایر
مدیر کل امور عشایری خراسان رضوی گفت: خوشبخانه طی چهارسال گذشته شاهد افزایش استقبال و روند رو به رشد تقاضا در عشایر برای قرار گرفتن زیر پوشش این طرح هستیم.
نبوی افزود: در سال ۹۴ و سال آغاز اجرای طرح مدیریت پرورش دام در استان معادل هشت درصد نیاز دامداران به علوفه از محل کنسانتره تأمین می‌شد که این میزان طی سالهای ۹۵ تا ۹۷ به ترتیب به ۱۵، ۳۵ و ۵۵ درصد افزایش یافت.
وی تاکید کرد: با ادامه روند موجود پیش بینی می‌شود طی دو سال آینده دیگر جو به عنوان خوراک دام در بین عشایر توزیع نشود و ۱۰۰ درصد مصرف علوفه دامداران عشایر از محل تولید کنسانتره ویژه تأمین شود.
* تولید شش درصد گوشت قرمز کشور توسط عشایر خراسان رضوی
معاون توسعه مدیریت و منابع اداره کل امور عشایری خراسان رضوی نیز به اهمیت و نقش عشایر در تولید و تأمین گوشت مصرفی کشور اشاره کرد و گفت: شش درصد از کل گوشت قرمز مصرفی ایران توسط عشایر این استان تولید می‌شود.
محمدحسین جعفری افزود: به این ترتیب گرچه عشایر جمعیت اندکی دارند اما در حوزه تولید گوشت قرمز نقش بزرگ و تعیین کننده‌ای را ایفا می‌کنند.
وی ادامه داد: سالانه ۱۲ هزار تن گوشت قرمز از طریق نگهداری و پرورش ۹۹۵ هزار واحد دامی توسط عشایر خراسان رضوی تولید می‌شود.
معاون توسعه مدیریت و منابع اداره کل امور عشایری خراسان رضوی تولید سالانه گوشت قرمز توسط عشایر کشور را ۲۰۰ هزار تن اعلام کرد و گفت: بر اساس اعلام مرکز آمار ایران هر نفر از جمعیت عشایر گوشت مصرفی ۱۶ نفر را در ایران تولید می‌کند.
جعفری جمعیت عشایر خراسان رضوی را دو درصد جمعیت روستایی این استان اعلام کرد و افزود: خراسان رضوی هفت هزار خانواده عشایری با جمعیت ۳۵ هزار نفر دارد که شش دهم درصد از کل جمعیت شش میلیون و ۴۰۰ هزار نفری استان را تشکیل می‌دهند.
وی اظهار کرد: جمعیت عشایر خراسان رضوی معادل ۳.۳۱ درصد جمعیت عشایر ایران است و هر سال ۱۸ درصد اعتبارات سازمان امور عشایری جذب این قشر می‌شود.
* خراسان رضوی و تولید کنسانتره ویژه
مدیرکل امور عشایری خراسان رضوی گفت: با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی این استان و به کارگیری نیروهای خبره و متخصص در این زمینه تنها کارگاه تولید کنسانتره ویژه با فرمول اختصاصی در خراسان رضوی فعالیت دارد.
نبوی افزود: این کارگاه که به صورت منحصر به فرد اقدام به تولید می‌کند ظرفیت تولید بالای کنسانتره را دارد.
وی با اشاره به فواید استفاده از کنسانتره در پرواربندی دام سبک ادامه داد: تقاضا برای دریافت این کنسانتره از سوی عشایر بسیار زیاد است و به همین دلیل در صدد راه اندازی دومین کارگاه تولید این محصول هستیم.
کنسانتره خوراکی است که از ترکیب چند ماده غذایی با درصدهای مشخص به دست می‌آید. این خوراک به منظور تأمین نیازهای دام و طیور ترکیب و در تولید آن تلاش می‌شود که همه مواد مغذی در آن لحاظ شده و سلامت، رشد و افزایش تولید در آن مد نظر قرار گیرد.
۱۹۲۲/۷۴۹۶