در روزهایی که از دست دادن کرسی نایب رئیسی علی مطهری در مجلس شورای اسلامی به عنوان شکست مهمی برای فراکسیون امید در آغاز آخرین سال فعالیت مجلس دهم مطرح هست، رئیس این فراکسیون برخلاف تجربه‌ای که در انتخابات سال ۹۴ رخ داد، در محافل و مجالس صحبت از عدم تکرار ائتلافی فراگیر در انتخابات پیش رو می‌کند. در یکی از آخرین موارد از این دست اظهار نظرها، محمدرضا عارف در جلسه شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان گفت: «در انتخابات مجلس یازدهم باید راه خود را از افراد فرصت طلب و کسانی که می‌خواهند از اعتبار جریان اصلاح طلب سو استفاده کنند، جدا کنیم.»
به نظر می‌رسد امروز اختلاف فراکسیون امید با فراکسیون مستقلین به حداکثر حالت خود رسیده است. منتقدین بر سر نقش بزرگان فراکسیون امید و شخص عارف در ایجاد این شرایط اختلاف نظر دارند، اما آن چیزی که تا کنون مشخص است ناکامی افرادی است که با عنوان لیست امید به مجلس راه یافته‌اند. آنان در تحقق عمده وعده‌هایی است که به حامیان اجتماعی خود داده‌اند ناکام بوده‌اند.
اما اشاره عارف درباره فرصت طلبان و کسانی که از اعتبار اصلاحات سو استفاده کرده‌اند به چه کسانی بازمی گردد؟ این سخنان در حالی مطرح می‌شود که هنوز یکسال از عمر مجلس دهم باقی مانده است، مجلسی که در روزهای آغاز به کار نام امید را با خود یدک می‌کشید، چرا که نزدیک به ۱۷۰ نماینده این مجلس کسانی بودند که در ایام تبلیغات انتخاباتی نام خود را در لیست‌های امید سراسر کشور دیده و پذیرفته بودند. زمانی که ۱۵۸ نفر از این افراد در نشستی که اردیبهشت ماه سال ۹۵ به میزبانی محمدرضا عارف برگزار شد، میثاق نامه‌ای را برای تشکیل فراکسیون امید در مجلس آینده امضا کردند، اقتدار این فراکسیون در مجلس آینده قطعی می‌نمود.
اما این خیال به زودی و دقیقاً یک روز پس از آغاز به کار دور جدید مجلس و در اولین رقابت انتخاباتی برای تعیین هیأت رئیسه موقت رنگ باخت. عیان‌ترین پیام انتخابات روز نهم خردادماه ۹۵ در ۱۷۳ رأی علی لاریجانی در مقابل ۱۰۳ رأی محمدرضا عارف برای تصدی کرسی موقت ریاست مجلس نمایان شد. مصطفی کواکبیان از اعضای باسابقه مجلس جدید در واکنش به نتایج این رأی گیری گفت: «برخی با ما عکس سلفی می‌گیرند اما زنبیل‌شان را جای دیگری می‌گذارند.» صحبتی که سه سال پس از آن به نوعی توسط غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی نماینده عضو فراکسیون مستقلین که نامش در لیست امید قرار داشت، هم تأیید شد: «لیستی بود به نام لیست امید که تا دم در مجلس بود و بعد از آن، ما دیگر با امیدی‌ها کاری نداشتیم.»
تأثیر نتایج این انتخابات اولیه بر پیکره مجلس تازه تأسیس چنان سنگین بود که همچنان بعد از گذشت ۳ سال از شروع به کار مجلس دهم هنوز تعداد دقیق و اسامی اعضای فراکسیون‌های مختلف مجلس مشخص نیست. فراکسیون‌هایی که در فراز و فرود حوادث این سال‌ها مرزهایی نامشخص با یکدیگر داشته‌اند. در سال ابتدای شروع به کار مجلس، دو فراکسیون امید و ولایت اعلام موجودیت کردند. انتظار اجتماعی از این دو فراکسیون حضور افرادی مورد حمایت اصلاح طلبان و اعتدال گرایان در لیست‌های امید سراسر کشور در فراکسیون امید و حضور افراد حاضر در لیست‌های ائتلاف فراگیر اصولگرایان و سایر ائتلاف‌های اصولگرایی در فراکسیون ولایت بود، اما نکته جالبی که از همان ابتدا پیچیدگی روابط سیاسی درون مجلس دهم را نشان داد حضور علی لاریجانی، به عنوان یکی از نمایندگان مورد حمایت لیست امید، در رأس فراکسیون رقیب بود.
لاریجانی که در فرآیند انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی به علت عملکردش در مجلس نهم، خصوصاً مواردی چون تصویب برجام در صحن علنی مجلس، به شدت مورد انتقاد اصولگرایان قرار داشت، تا جایی که در حرم حضرت معصومه (س) مورد حمله برخی از حامیان این جریان هم قرار گرفت، برای دهمین دور انتخابات مجلس شورای اسلامی بر خلاف دوره‌های گذشته در لیست اصولگرایان شهر قم قرار نگرفت. غلامعلی حداد عادل در این باره گفته بود: «از ابتدا از همه اصولگرایان و همچنین طیف آقای لاریجانی دعوت کردیم. طیف متمایل به ایشان در مجلس هم چون صحبت از تمایل به سایر جریانات مانند اعتدال و دولت می‌کردند، خودشان استقبالی نکردند.»
احتمالاً همین تمایلات باعث شد تا یک هفته پس از مشخص شدن عدم حضور علی لاریجانی در لیست اصولگرایان، علی رغم تبلیغات بسیار شدیدی که علیه وی در فضای انتخاباتی شهر قم ایجاد شده بود، در اول اسفندما ۹۴ رئیس شورای اصلاح طلبان استان قم حضور نام علی لاریجانی را در لیست امید این استان اعلام کرد تا شاهدی باشد بر ائتلاف جریان حامیان علی لاریجانی با اصلاح طلبان و اعتدالگرایان حامی دولت. ائتلافی که با قرار گرفتن نام کاظم جلالی به عنوان شناخته شده ترین چهره نزدیک به لاریجانی در لیست امید شهر تهران نیز تأیید گردید.
اما این ائتلاف شروعی بر اتحاد نبود. لاریجانی سرانجام با رأیی بسیار کمتر از ادوار گذشته توانست به عنوان نفر دوم از شهر قم به مجلس راه پیدا کند و در نشست خبری که در آخرین روز مجلس نهم برگزار شد و پیش از آنکه بخواهد تا شروع به کار مجلس دهم صبر کند، آب سردی بر اندام آنانی که در توهم اتحاد بودند، ریخت: «فکر نمی‌کنم که حضور در لیست امید تأثیر مهمی بر این مسئله (رأی آوردن وی در انتخابات) داشته باشد. آنچه برای من مایه افتخار بود این بود که مراجع عظام تقلید نظرشان این بود که من از قم کاندیدا شوم و این در هر سه دوره کاندیداتوری من در مجلس مطرح بود و این برای من یک افتخار به شمار می‌رود.»
بعد از برگزاری انتخابات هیئت رئیسه موقت مجلس، فراکسیون ولایت به رهبری علی لاریجانی و با حضور همه نمایندگان اصولگرای مجلس تشکیل شد. فراکسیونی که در آن علاوه بر لاریجانی، احمد امیرآبادی فراهانی و مجتبی ذوالنور نیز حاضر بودند، رقیبانی که وی چند ماه پیش از آن برای ورود به مجلس با آنان رقابتی بسیار جدی که گاهاً به قهرآمیز نیز تعبیر می‌شد، داشت. این چنین بود که بعد از برگزاری انتخابات هیأت رئیسه موقت مجلس، فراکسیون ولایت به رهبری علی لاریجانی و با حضور همه نمایندگان اصولگرای مجلس تشکیل شد. فراکسیونی که در آن علاوه بر لاریجانی، احمد امیرآبادی فراهانی و مجتبی ذوالنور نیز حاضر بودند، رقیبانی که وی چند ماه پیش از آن برای ورود به مجلس با آنان رقابتی بسیار جدی که گاهاً قهرآمیز نیز تعبیر می‌شد، داشت. البته فراکسیون ولایت که گویا اکثریت مجلس را در اختیار گرفته بود، دوام چندانی نداشت و اصولگرایان متمایل به طیف پایداری بر پایه انتقاداتی که از مجلس قبل به عملکرد لاریجانی و حامیانش داشتند، با انشعاب از آن فراکسیون ولایی را تشکیل دادند. لاریجانی و حامیانش که تعداد دیگری از آنها نیز با پذیرفتن حضور در لیست امید وارد رقابت‌های انتخاباتی شده بودند، فراکسیونی به نام مستقلین را تشکیل دادند.
به این ترتیب سه فراکسیون در مجلس تشکیل گردید که هیچکدام اکثریت مطلق را در صحن مجلس نداشتند. اما تجربه سه ساله مجلس دهم نشان می‌دهد، برخلاف تصور اولیه ای که از این مجلس وجود داشت، فراکسیون مستقلین به رهبری علی لاریجانی است که در مواقع حساس و تأثیر گذار می‌تواند نبض مجلس را در دست گرفته و مانع نقش آفرینی آزادانه اعضای فراکسیون امید در مجلس شود. شاید به همین دلیل است که محمدرضا عارف دو سال پیش در همین زمینه و درباره موضوع ائتلاف با اصولگرایان میانه‌رو گفته بود: «صراحتا بگویم برای شکل‌گیری این ائتلاف هزینه‌های زیادی را متحمل شدیم و مورد انتقادات شدید جوانان اصلاح‌طلب قرار گرفتیم. البته در همان زمان پیش‌بینی می‌کردیم که بعضی‌ها در داخل مجلس راهشان را از ما جدا کنند ولی توقع نداشتیم کسانی که با برند امید وارد مجلس شدند رودرروی ما قرار بگیرند.»
در هر حال به نظر می‌رسد امروز اختلاف فراکسیون امید با فراکسیون مستقلین به حداکثر حالت خود رسیده است. منتقدین بر سر نقش بزرگان فراکسیون امید و شخص عارف در ایجاد این شرایط اختلاف نظر دارند، اما آن چیزی که تاکنون مشخص است ناکامی افرادی است که با عنوان لیست امید به مجلس راه یافته‌اند. آنان در تحقق عمده وعده‌هایی که به حامیان اجتماعی خود داده‌اند ناکام بوده‌اند. مسئله‌ای که شخص عارف نیز به نوعی به آن معترف است و چندی پیش در جمع گروهی از دانشجویان انجمن اسلامی دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: «ما در سال ۹۴ در چه شرایطی بودیم که به اجبار تعامل کردیم، با توجه به تجربه گذشته، تاکنون شورای سیاستگذاری اصلاح طلبان بر این نظر تاکید دارد که ائتلاف نکنیم چرا که نتوانستیم مطالبات مردم را پاسخ دهیم.»
سیام**ا. م **۲۰۲۱**