به گفته باستان شناسان انسان همواره در طول تاریخ به دنبال جان پناهی برای خود بوده؛ به گونه ای که برخی از یافته ها نشان می دهد انسان، زندگی خود را از غارنشینی آغاز کرده است و نقش و نگارها و آثاری که در برخی از غارها کشف شده، این نظریه را قوی تر می کند.
اما زندگی در زیر زمین در زمان خود روش نوینی بود که در برخی از نقاط کره خاکی ترویج داشت. در ایران نیز در طول تاریخ عده ای به این سبک از زندگی علاقه داشتند. شهر زیرزمینی نوش آباد در کاشان، کاریز در جزیره کیش و سامن در استان همدان نمونه بارزی از اینگونه شهرهای زیرزمینی است.
شهرهای زیرزمینی را به تعبیری نمونه‌ای بی نظیر از پدافند غیرعامل ارزیابی می‌کنند و استتار در برابر دشمنان خارجی، مهم‌ترین هدف سازندگان این شهرهای عجیب و دیدنی عنوان می‌شود و بیشتر این شهرها به منظور حفاظت ساکنان شهر در غارهای محلی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد و حرف از این دیار و جاذبه‌های گردشگری اش که می‌شود همه به یاد گنجنامه، غارعلیصدر و یا آرامگاه بوعلی می‌افتند. هرچند غار علیصدر آنقدر شگفت انگیز است که برای انتخاب همدان به عنوان مقصد گردشگری کافیست؛ اما جاذبه‌های تاریخی همدان از دیرباز زبانزد خاص و عام بوده است.
جاذبه‌های طبیعی همدان از سویی و همچنین وجود آرامگاه مشاهیر سرشناسی همچون حکیم هزاره‌ها بوعلی سینا، همواره همدان را جز شهرهای مقصد گردشگری قرار داده است؛ اما عده زیادی از گردشگران از وجود شهرهای زیرزمینی در استان بی خبرند در حالی که اینجا در هگمتانه پایتخت مادها، چهار شهر زیرزمینی و دستکند وجود دارد.
در همدان علاوه بر شهر زیرزمینی سامن، دستکند زیر زمینی ارزانفود و دستکند قلعه جوق از منحصر به فردترین دستکندهای ایران محسوب می‌شوند؛ اما حالا دستکند زیرزمینی صالح آباد که دو سال از کشف آن می‌گذرد به تازگی در حال کاوش است. این دستکند پنج تا ۶ متر در زیر زمین و توسط کشاورزان منطقه کشف شد.
سرپرست کاوش مجموعه دستکند زیر زمینی صالح آباد می‌گوید: این دستکند در حریم شهر صالح آباد و در مسیر جاده اسدآباد واقع شده است.
محمد شعبانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در مرحله نخست کاوش این اثر، ۶ فضا و چند راهرو شناسایی شد که هر کدام از طریق دریچه‌هایی به عنوان هواکش به سطح زمین راه دارند.
وی اظهار داشت: ورود خاک کشاورزی از طریق این دریچه‌ها، فضای دستکند را پر و کاوش را دشوار کرده است.
شعبانی عنوان کرد: بر اساس اشیاء کشف شده و بررسی‌های صورت گرفته، قدمت این اثر به قرن ۶ و هفت هجری شمسی بازمی گردد.
وی ادامه داد: از لحاظ ساختاری این اثر با دستکند ارزانفود شباهت‌های زیادی دارد اما در برخی از فضاها، همچون هواکش، با آن متفاوت است.
سرپرست کاوش مجموعه دستکند زیرزمینی صالح آباد عنوان کرد: این دستکند بر روی سنگ‌های نرم صخره‌ای ایجاد شده است.
تکمیل عملیات کاوش نیازمند یک میلیارد ریال اعتبار
وی افزود: دو کارگاه برای کاوش این اثر همکاری می‌کنند و برای تکمیل عملیات کاوش، نزدیک به یک میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
دستکند صالح آباد بیش از پنج هکتار وسعت دارد
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان نیز گفت: عملیات کاوش دستکند زیرزمینی صالح آباد که به تازگی کشف شده بود، با به کارگیری تیم حرفه‌ای در حال انجام است.
احمد ترابی افزود: این اثر از دو سال پیش شناسایی شد و عملیات کاوش آن تا کنون رسانه‌ای نشده بود.
وی عنوان کرد: اکنون با حمایت شهرداری صالح آباد و تخصیص ۲۷۰ میلیون ریال اعتبار عملیات کاوش آن در حال انجام است.
ترابی عنوان کرد: در مطالعات اولیه صورت گرفته، این دستکند دارای ۶ فضا است و بیش از پنج هکتار وسعت دارد.
وی ادامه داد: در فاصله اطراف این دستکند فضاهای شناسایی شده که کارشناسان احتمال می‌دهند با دستکند مرتبط باشد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان گفت: این دستکند پر از خاک است و برای کسب اطلاعات بیشتر باید خاک آن تخلیه شود.
قدمت دستکند به دوره ایلخانیان و سلجوقیان باز می‌گردد
کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان نیز گفت: بر اساس داده‌های کشف شده و سفال‌های نگین دار، این دستکند به دوره ایلخانیان و سلجوقیان باز می‌گردد.
مهدی آقاخانی گفت: در کاوش‌های صورت گرفته شواهد نشان می دهد در سال‌های نزدیک این دستکند دست خورده است.
وی افزود: یافتن آثاری از ته سیگار و پلاستیک تنقلات نشان می دهد در سال‌های گذشته برخی برای کشف گنج به این دستکند نفوذ کرده‌اند.
آقاخانی با بیان اینکه تاکنون استخوان انسان در این دستکند کشف نشده است، اظهار داشت: رایزنی‌هایی به منظور نقشه برداری ماهواره این و نقشه برداری با استفاده از امواج از این دستکند صورت گرفته است.
وی تاکید کرد: این دستکند به منظور پناهگاه و جان پناه ایجاد شده و مردم برای در امان ماندن از هجوم مغول‌ها، آن را ایجاد کرده‌اند.
کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان نیز گفت: گذشتگان برای آینده نگری، حفظ امنیت، جلوگیری از خطرات احتمالی و بی قراری‌های خود، شهرهای زیرزمینی دستکند را ساختند.
کاوش دستکندهای همدان با اولویت بندی در دست اجراست
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان نیز گفت: دستکندهای زیادی در استان همدان است که بر اساس برنامه‌های صورت گرفته و سیاست‌های میراث فرهنگی و با اولویت بندی آنها کاوش می‌شوند.
علی مالمیر افزود: دستکندهای سامن و ارزانفود به عنوان یک پایگاه در حال کاوش هستند تا برای فراهم کردن شرایط برای بازدید عموم آماده شوند.
وی با اشاره به اینکه دستکند صالح آباد در نزدیکی روستای "آبرومند" شهرستان بهار واقع شده است، اظهار داشت: با تفاهم نامه همکاری صورت گرفته با دهیاری آبرومند و شهرداری صالح آباد فصل نخست کاوش در حال انجام است.
مالمیر ادامه داد: باستان شناسان تا به این جای کار اطلاعات خوبی از این دستکند به دست آوردند، اما اطلاعات دقیق علمی در فازهای بعدی کاوش به دست می‌آید.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان عنوان کرد: همدان جزو معدود استان‌هایی است که پایگاه دستکند دارد و وجود سه شهر زیرزمینی در این استان بی نظیر است.
مالمیر با اشاره به اینکه حفظ اثر مهم‌ترین اولویت میراث فرهنگی است، تاکید کرد: در حال حاضر در فصل نخست کاوش هستیم و باید بررسی‌ها به منظور فراهم شدن شرایط بازدید از این دستکند صورت گیرد و اگر شرایط وجود داشت زیرساخت‌های گردشگری در آن ایجاد شود.
۹۹۰۴/۲۰۹۰