در مورد انتشار اخبار حوادث، قاعده اصلی از نظر حقوقی و اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری این است که حریم خصوصی اشخاص موجود در پرونده، محفوظ بماند. مثلا نام و مشخصات قاتل و مقتول باید پوشیده بماند، مگر این که خود بخواهند مطرح کنند.
اما این قاعده یک استثنای مهم دارد. در بحث حریم خصوصی، ما معتقدیم که اشخاص مشهور حریم خصوصی کوچکتری دارند و دلایلش هم ساده است.
** درگیری فرهادمجیدی با مامور راهنمایی و رانندگی
شخصیت های مشهور در نظام سیاسی و اجتماعی اثرگذارند و رفتار آنها به شدت با مسائل عمومی ارتباط پیدا می کند. به همین دلیل خیلی از مسائل آنها مورد توجه افکار عمومی است و در انتشار اخبار این حادثه، انتشار تصویر، نام و جزییات پرونده نه تنها اشکال ندارد بلکه حق افکارعمومی است که از آن مطلع شوند.
در روزهای پس از این اتفاق، مشاهده کردم بعضی وکلا با استناد به قانون آیین دادرسی کیفری گفته بودند انتشار نام و جزییات این حادثه، صحیح نیست.
خیلی از مسائلی اشخاص مشهور از جمله معاملات انجام داده و چهره آنها دیگر جزو حریم خصوصی ایشان محسوب نمی شود. برای نمونه آقای فرهادمجیدی یک فوتبالیست مشهور است. اما وقتی در خیابان با یک مامور راهنمایی و رانندگی درگیر می شود نمی توان انتشار نام آقای مجیدی و آن چه بین او و این مامور رخ داده است را حیطه خصوصی این شخص مشهور دانست.
** نجفی، یک شخصیت عمومی است
پرونده آقای نجفی هم مشمول این استثناست. آقای دکتر نجفی یکی از مدیران پرسابقه و خوش سابقه نظام است. ایشان بیش از چند دهه در سمت های مدیریت ارشد کشوری از جمله مقام وزارت و معاونت رییس جمهوری، حضور داشته است.
علاوه بر این، آقای نجفی یک شخصیت سیاسی طراز بالایی است و در یکی دو دوره، حتی بحث نامزدی ایشان برای پست ریاست جمهوری مطرح بود.
بنابراین ایشان یک شخصیت عمومی مشهور محسوب می شود و اخبار مربوط به این حادثه، حتما باید به افکار عمومی ارائه شود.
** مثل پرونده «ب. ز» عمل نشود
خصوصیات پرونده آقای نجفی هم طوری است که اگر این جزئیات منتشر نشود آن را به تبدیل به خبری مضحک می ماند. خاطرتان باشد در پرونده بابک زنجانی، در حالی که مردم، نام دقیق متهم را می دانستند برخی خبرگزاری ها و روزنامه ها از حروف اختصاری «ب. ز» برای بردن نام متهم استفاده می کردند که از این رویکرد حتی لطیفه هم ساخته شد.
بنابراین از این جهت نمی توان به صدا و سیما برای انتشار جزییات خبر مربوط به آقای نجفی ایراد گرفت.
** اسلحه دست خبرنگار چه می کرد؟
اما بعضی قسمت های اخباری که از آقای نجفی در صدا و سیما پخش شد بیهوده و نمایشی بود. مثل آن بخشی که خبرنگار این رسانه، اسلحه منسوب به متهم را در دست گرفته و فشنگ های آن را مقابل دوربین تخلیه می کند و می شمرد. این کار نه تنها اثر مثبتی ندارد، بلکه عریان تر کردن خشونت است. ضمن این که این پرسش وجود دارد که این کلت به عنوان «وسیله ارتکاب جرم»، دست آن خبرنگار چه می کند؟
** مشتی اخبار زرد از یک پرونده بی نظیر
از این که بگذریم بررسی شیوه و چگونگی انتشار خبر مربوط به آقای نجفی، هم در رادیو و تلویزیون و هم در روزنامه ها و مطبوعات، گویای این بود که سطح حرفه ی این اخبار، به شدت زرد و غیرخلاقانه و تقلیدی است. چرا که با این قتل نیز مانند یک جنایت عادی برخورد شد؛ چنانچه گویی یک فرد عادی، همسر خود را کشته است.
در حالی که این پرونده، یک پرونده منحصر به فرد تاریخی است. عناصر کیفری، جرم شناختی و روانشناختی موجود در این پرونده به اضافه عوامل سیاسی و اطلاعاتی- امنیتی که در این پرونده موجود است و همین طور شخصیت متهم؛ آن را به پرونده ای تبدیل می کند که در تاریخ معاصر ایران نظیر ندارد.
** اخبار و عکس های یکنواخت روزنامه ها
مع الاسف آن چه من طی این روزها از انتشار خبرهای این پرونده در رسانه های دیداری و شنیداری و مکتوب، ملاحظه کردم، خبرهای تکراری و عکس هایی اغلب مشابه هم و مصرف شده و کهنه است.
بسیاری از روزنامه های تهران، عکسی را که از مدتها پیش در فضای مجازی پخش شده بود به عنوان عکس یک مطلب خود انتخاب کردند و همین طور تیترهای یکنواخت.
در حالی که این پرونده، بی نهایت نکته دارد که می تواند دستمایه روزنامه نگاران شود . روزنامه نگاران با کمی تحمل حرفه ای، می توانند دهها مطلب تولیدی متفاوت تهیه کنند که از ابعاد مختلف این پرونده را برای مخاطبان تشریح کند که البته این نیازمند یک تامل و تعمق حرفه ای و کارشناسانه و پرهیز از تعجیل است.
** قضاوت با این حد اطلاعات، غیراخلاقی است
بحث های زیادی درفضای مجازی و سایر رسانه ها مطرح است که آیا اقدام آقای نجفی، قتل عمد حساب می شود یا شبه عمد یا غیرعمد؟
به نظرم یکی از بزرگترین خطاهایی که این روزها اغلب رسانه ها و همین طور، افراد در فضای مجازی مرتکب آن می شوند انجام دادن داوری نهایی درباره این پرونده است در حالی که اطلاعات بسیار بسیار کمی که درباره این پرونده وجود دارد.
این هم از نظر اخلاقی و هم از نظر کارشناسی، اقدام خطایی است و می تواند اثری منفی را روی این پرونده بگذارد.
گفتن اینکه، متهم این پرونده مرتکب قتل عمد شده یا شبه عمد یا غیرعمد؛ مستلزم بررسی های بسیار دقیق کارشناسی است که بایست توسط اشخاص متخصص و براساس اقرار متهم و سایر شواهد صورت گیرد. بنابراین قضاوت نهایی کردن در این باره با این اطلاعات ناچیز، کاری غیراخلاقی و غیرکارشناسانه است.
** از عاقبت پرونده ریحانه جباری، عبرت بگیریم
ضمن این که تجربه نشان داده که این پیش داوری های شتابزده بر سرنوشت نهایی پرونده نیز اثری منفی می گذارد. چند سال قبل دخترجوانی به نام خانم «ریحانه جباری» متهم به قتل یک شخص شد. کاربران فضای مجازی آن چنان بر مقتول تاختند که اولیای دم مقتول که در آستانه بخشیدن و گذشت از متهم بودند، به خاطر حفظ آبرو و حیثیت خود، دوباره خواهان قصاص شدند و این دختر به دار آویخته شد.
بنابراین باید در این اظهار نظرها خیلی احتیاط کرد و با اطلاعات ناچیز، قضاوت نکرد.
گفت و گو از: ناصرغضنفری
پژوهشم3081**1415