محصولاتی که تا چند دهه قبل به عنوان ابزار مهم کار و زندگی مردمان سرزمین ایران مورد استفاده بودند این روزها حال و روز خوشی ندارند و تنها تغییر کاربری، نوآوری و تعاریف جدید از این محصولات است که می تواند موجب احیای آنها و نجاتشان از دام فراموشی شود.
صنایع دستی و هنرهای سنتی در دوره‌های مختلف به اقتضای نیاز و ضرورت زندگی توسط هنرمندان خلاق ایجاد و توسعه یافته و در طی قرون با حفظ سنت‌های اصیل، مراحل شکل گیری خود را طی کرده و با اعتقادات، بینش، اندیشه، آداب و رسوم، محیط زندگی و شیوه معیشت مردم درهم آمیخته اند.
هنرها و صنایعی که با دستان پرتوان، اذهان خلاق و سلیقه‌های نشأت گرفته از فرهنگ غنی توسط زنان و مردان هنردوست و هنرپرور تولید می‌شود به خوبی تلاشی را که با فرهنگ و هنر درآمیخته است به نمایش می‌گذارد.
صنایع دستی ایران علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردارند که می‌توانند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش به سزایی ایفا کنند.
اساساً صنایع دستی هر کشور بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن سامان و نمادی از هویت ملی هر قوم است که می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف و نیز هویت بخشی به نسل‌های آینده هر کشور محسوب شود.
در این میان خطه تاریخی خراسان رضوی به عنوان میراث دار بخش عظیمی از فرهنگ و تاریخ ایران زمین در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی حرف‌های فراوان برای گفتن دارد.
از گذشته‌های دور تولیدات متنوع از هنرهای دستی صنعتگران ایرانی در نقاط مختلف کشور رواج داشته است که برخی از آنها به علت عدم حمایت و به حاشیه رفتن، محدود به پستوهای خانه‌های قدیمی شده اند.
هم اکنون رشته‌های گیوه دوزی، جاجیم بافی، شعر بافی، چلنگری، صحافی سنتی، برک بافی، قفل سازی، علامت سازی و دباغی سنتی در خراسان رضوی منسوخ شده و چادر شب بافی، پوستین دوزی، رنگرزی گیاهی، ساخت احجام سنتی، آینه کاری، نمد مالی، مسگری، چارق دوزی و گره چینی نیز در شرف نابودی قرار دارد.
این در حالی است که تمام هنرهای منسوخ شده یا در شرف فراموشی صنایع دستی قابلیت و توان تعریف کاربری و مصرف جدید را دارند و با این اقدام می‌توان از نابودی آنها جلوگیری کرد.
استقبال فراوان گردشگران خارجی و تمایل روز افزون بازار خارجی به واردات محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی ایرانی که از افزایش روز افزون حجم صادرات این بخش قابل فهم است نشان از ضرورت توجه به این بخش از فرهنگ و هنر ایرانی و حمایت بیش از پیش از آن دارد.
* صنایع دستی بستر تکامل فرهنگی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: صنایع دستی بستر و زمینه ساز تکامل فرهنگی است و این هنر مدنیت و انتقال افکار یک جامعه را در بر دارد ابوالفضل مکرمی فر افزود: در گذشته‌های دور وقتی یک ظرف سفال از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال داده می‌شد گویا نامه‌ای منتقل شده و مردم از روی نقوش آن سفال متوجه می‌شدند که چه پیامی در خود دارد.
وی با اشاره به وضعیت صنایع دستی در عصر فناوری ادامه داد: هنگامی که بشر به عصر فناوری رسید، یک رنسانس و یک فاجعه رخ داد و آن هم تبدیل صنایع به دو گروه دستی و ماشینی بود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: در صنایع دستی، هنرمند روح خود را در تار و پود صنایع ماندگار می‌کند اما در صنایع ماشینی این گونه نیست چرا که ماشین روح ندارد و یکنواخت عمل می کند.
مکرمی فر افزود: فناوری و صنعت در هر عرصه‌ای خود را نشان می‌دهد و اکنون دوره‌ای نیست که با این مساله به صورت بسته برخورد کنیم چراکه فناوری سیلی است که چه بخواهیم و چه نخواهیم ما را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: گاه از صفر تا ۱۰۰ کار صنایع و فناوری توسط دستگاه انجام می شود و نقش هنرمند در این بین کاملاً از بین می رود که این رویه درستی نیست.
او اضافه کرد: اگر فناوری به صنایع دستی لطمه‌ای نزد حضورش را باید به رسمیت شناخت در غیر این صورت حضورش بر ما تحمیل خواهد شد بنابراین باید نوآوری را در صنایع دستی مورد توجه قرار داد تا از وضعیت موجود و در حاشیه قرار گرفتن رها شود.
* تغییر کاربری در گام نخست
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این زمینه گفت: با توجه به نقش صنایع دستی در زندگی گذشته و امور روزانه مردم، همچنان می‌توان این نقش را با تعاریف و تدابیر جدید زنده و ماندگار نگه داشت.
محمد مطیع افزود: نوآوری و تعریف کاربری جدید با هدف کاربردی کردن محصولات و صنایع دستی مهمترین مساله‌ای است که در این صنایع باید در نظر گرفته شود.
وی اظهار کرد: از مهمترین محورهای کاری و تعریف شده در این معاونت بررسی راه‌های جدید برای جلوگیری از فراموشی برخی هنرهای دستی است و تلاش می‌شود با این راهبردها صنایع دستی را نجات داد.
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: در کنار تعاریف و کاربری جدید برای صنایع و هنرهای سنتی باید از هنرمندان این رشته‌ها که معدود و انگشت شمار هستند نیز حمایت کرد.
مطیع افزود: در این راستا آموزش به عنوان سیاست اصلی و اولیه مدنظر است و نسل جوان به خوبی می‌تواند با فراگیری هنرهای دستی و ایجاد خلاقیت در این زمینه نقش آفرینی مؤثری داشته باشد.
وی ادامه داد: خراسان رضوی دارای ۲۲ رشته بومی و دارای مزیت صنایع دستی است که سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، سنگ تراشی (حجاری سنتی)، قلم زنی روی سنگ، ابریشم بافی، نوار بافی، زیورآلات سنتی، پوستین دوزی، ارغوان بافی، کاشی سنتی و گلدوزی از جمله این رشته هاست.
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: هنرهای سنتی و صنایع دستی به گونه ای عجیب و تأثیرگذار موجب ایجاد آرامش و امنیت خاطر در افراد می‌شود و علت مهم گرایش جمعی گردشگران به زندگی سنتی و هنرهای دستی همین نکته است.
مطیع تاکید کرد: بسیاری از هنرهای سنتی قدیمی و حتی منسوخ شده را با حمایت و تغییر کاربری می‌توان جان تازه و دوباره داد.
*برندهای ملی خراسان، نامدار و جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با اشاره به اینکه این خطه در پهنای تاریخ پر فراز و نشیب خود هنرهای سنتی و صنایع دستی فراوانی داشته است گفت: بسیاری از این هنرها هنوز نیز با قوت در حال ادامه حیات هستند و بخشی نیز به دلایل متعدد از جمله بی توجهی، عدم سنخیت با زندگی مدرن و پیشرفت‌های صنعتی منسوخ و به فراموشی سپرده شده اند.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: برندسازی صنایع دستی یکی از ضروریات و الزاماتی است که باید در خصوص همه صنایع دستی اجرا شود و با توجه به لطافت هنرهای سنتی و صنایع دستی آثاری از جمله ابریشم بافی بسیار مورد توجه گردشگران خارجی نیز هست و به نوعی می‌توان گفت این هنرها در عرصه جهانی نیز شناخته شده و نامدار هستند.
وی ادامه داد: بسیاری ازگردشگران خارجی با مشاهده اوج هنر و لطافت این صنایع دستی ابراز شگفتی و تعجب فراوان می‌کنند.
*۹۵۰ هزار دلار صادرات صنایع دستی خراسان رضوی
مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی گفت: طی دو ماه ابتدایی امسال، ۹۵۰ هزار دلار صنایع دستی به صورت رسمی و چمدانی از این استان صادر شده است و کل صادرات صنایع دستی این استان طی سال گذشته ۶۵ میلیون دلار بود.
مکرمی فر اضافه کرد: صنایع دستی با کمترین سرمایه گذاری، بیشترین اشتغالزایی را دارد و از مهاجرت روستائیان به شهرها و گسترش حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ جلوگیری می‌کند.
وی ادامه داد: مواد اولیه و دانش صنایع دستی، بومی است لذا تحریم‌ها نمی‌تواند تأثیری روی آن داشته باشد و از طرفی صنایع دستی بالاترین ارزش افزوده را در بین سایر صنایع دارد و ارز آوری آن تضمین شده است ضمن اینکه این صنایع در هر شرایط و با هر میزان تحصیلات و سن قابل تولید و گسترش است.
مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی گفت: از ۴۶۰ رشته صنایع دستی در جهان، ۲۹۵ رشته در ایران فعال است و ایران با برخورداری از هشت شهر و دو روستای جهانی صنایع دستی بیشترین میزان ثبت شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی را به خود اختصاص داده است و سومین کشور از نظر صادرات صنایع دستی است.
مکرمی فر افزود: روستای بسک از توابع شهرستان تربت حیدریه به عنوان روستای ملی صنایع دستی به ثبت رسیده است و این در حالی است که فقط در روستای بایگ این شهرستان سالانه یک میلیون و ۹۵۴ هزار تن ابریشم تولید می‌شود.
وی با اشاره به دیگر ظرفیت‌های خراسان رضوی در صنایع دستی ادامه داد: خراسان رضوی با تولید سالانه ۵۰ هزار و ۳۷۴ کیلوگرم سنگ‌های قیمتی ۸۵ درصد از نیاز کشور به این حوزه را تأمین می‌کند.
او اضافه کرد: خراسان رضوی همچنان ظرفیت افزایش صادرات این محصولات را داراست و باید توجه داشت که تنها صادرات مهم نیست بلکه کاربری و مصرف این محصولات در داخل نیز باید تقویت شود.
۷۴۹۶/۱۹۲۲