به گزارش ایرنا، پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) برای اولین بار فرصتی مناسب جهت بازنگری و بازسازی هویت ملی ایرانی و اسلامی مطابق با شرایط دنیای کنونی را فراهم کرد، در حالی که برخی حاکمان تلاش می کنند با استفاده از قدرت و نفوذ خود مؤلفه‌های هویت ملی را جابجا کرده و نوعی «هویت‌سازی» انجام دهند؛ امام قلبها با درک درست از اسلام و هویت ایرانی معیارها و اصول هویت کشور را قوام می بخشد.
در کل نگرش خاص امام (ره) به دین موجب شد تا هویت دینی مترادف با هویت سیاسی شود و در نگاه ایشان، هویت سیاسی در طول هویت دینی و از جنس دین باشد، لذا هویت سیاسی به معنای سیاسی کردن هویت نیست.
امام خمینی (ره) در کتاب «صحیفه» به این مهم پرداخته و معیارهای بازسازی را به شرح زیر بیان کرد:
** استفاده از دستاوردهای مفید تجدد
همانطور که از عالم روشن‌اندیشی همچون امام خمینی (ره) انتظار می‌رفت ایشان از همان اوایل دوران مبارزات خود با رژیم پهلوی همواره بر استفاده از دستاوردهای مثبت تمدن جدید تأکید می کرد.
علاوه بر این دقت در سیره عملی ایشان در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز نشان می‌دهد که امام خمینی نقش مهمی در تحول همه ساختارهای سنتی به مدرن داشتند. به عنوان نمونه تأکید ایشان بر ساختار جمهوری به عنوان ساختار حکومت اسلامی در عصر حاضر و هماهنگ ساختن آن با مبانی و اصول اسلام، گام مهمی در ورود مفاهیم، نهادها و ساختارهای مدرن به اندیشه سیاسی اسلام در عصر حاضر بوده است.
** مخالفت با مظاهر فسادبرانگیز تمدن جدید
امام خمینی (ره) در عین حالی که به صراحت اعلام می‌کنند که مخالفتی با استفاده از دستاوردهای مثبت تمدن جدید نداشته و اسلام نیز مخالف پیشرفت و تجدد نیست، اما در همان حال همواره با ترویج فساد به اسم تمدن و پیشرفت مخالفت می‌نمودند.
ایشان در جای دیگر تأکید می‌کنند که باید از این ابزار و آلات جدید به صورتی استفاده کرد که موجب پیشرفت فرهنگ و تعلیم و تربیت شود.
** مخالفت شدید با غربزدگی و شرق زدگی
محور مهم دیگر در بیانات حضرت امام (ره) که بر اساس آن می‌توان هویت ملی ایرانی را بازسازی کرد، مخالفت شدید ایشان با تقلید صرف از اروپا و کشورهای غربی بود. امام (ره) از زوایای مختلف مسأله خودباختگی ایرانیان، مسلمانان و شرقیان را مورد توجه قرار داده و عواملی چون مرعوب شدن در مقابل پیشرفت های غرب، ضعف نفس، خودکم بینی، القائات غلط و تبلیغات غربی‌ها را از جمله علل خودباختگی عنوان نموده‌اند.
البته ایشان در تقلید از مکتب های غیرتوحیدی تفاوتی میان شرق و غرب قائل نبودند و جوان ها را از هر دو برحذر می‌داشتند.
** تأکید بر استقلال همه‌جانبه
امام خمینی (ره) علاوه بر مخالفت با غربزدگی و شرقزدگی، همواره استقلال فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و غیره را به عنوان مقدمه و شرط مهم برای بازسازی هویت ملی عنوان می‌کردند. البته اولین گام برای استقلال از نظر ایشان رهایی از وابستگی فکری بود. ایشان بازگشت به اصالت ملی و اسلامی را برای همه مسلمانان جهان ضروری می‌دانستند.
از نظر ایشان مسلمانان تا هویت و «خود» گم کرده خود را نیابند، نمی‌توانند در مقابل سلطه همه‌جانبه غرب به استقلال واقعی دست پیدا کنند.
** اولویت اسلام بر ملیت و ملی‌گرایی
از جمله دیدگاه های مهم امام خمینی (ره) در مورد بازسازی هویت ملی ایرانی آن است که ایشان اسلام را از ملیت و ملی‌گرایی مهمتر می‌دانستند. از نظر ایشان: «اسلامی بودن، بیش از ایرانی بودن بین افراد ملت ایران روابط مستحکم برقرار کرده است.»
همچنین یکی دیگر از دلایل انتقاد حضرت امام (ره) از ملی‌گرایی آن بود که معمولاً استعمارگران تلاش می‌کردند با سوءاستفاده از ملی‌گرایی، کشورهای اسلامی را در مقابل یکدیگر قرار دهند.
امام (ره) می‌فرمایند: «اسلام در عین حالی که وطن را آنجایی که زادگاه است احترام می‌گذارد، لکن مقابل اسلام قرار نمی‌دهد. اساس، اسلام است. اینها دیگر بقیه‌اش فرعند.»
به این ترتیب هرچند نمی‌توان در سخنان و سیره رفتاری امام خمینی موردی یافت که ایشان عناصر اصیل هویت ایرانی را طرد کرده باشند، اما نظر به سوءاستفاده از این عناصر در دوره پیش از انقلاب اسلامی، ایشان رعایت اعتدال در این موارد را توصیه می‌نمودند.
** شروع کردن از صفر و بازسازی کامل
نکته مهم دیگری که امام خمینی بر آن در هنگام بازسازی هویت ملی ایرانی تأکید کرده‌اند، بازسازی اساسی این هویت است.
از نظر ایشان در طول حدود ۵۰ سال سلطنت رژیم پهلوی، فرهنگ غربی در بخش عمده‌ای از اذهان افراد جامعه رسوخ کرده بود. بنابراین بازسازی این امر نیازمند تحولات بنیادی و اساسی است.
بی‌تردید همانطور که امام (ره) به خوبی درک کرده بودند، این کار مانند همه کارهای فرهنگی دیگر بسیار دشوار بوده، نیازمند زمانی طولانی خواهد بود، آن هم در زمانی که فرهنگ غربی و مظاهر مدرنیته در بسیاری از زمینه‌ها تسلط یافته است.
** بازگشت به عناصر اصیل هویت ایرانی
بالاخره آخرین نکته قابل توجه در سخنان امام (ره) در باب هویت ملی، لزوم تلاش برای بازگشت ایرانیان به هویت اصیل خویش است. ایشان این امر را بارها تذکر دادند. به عنوان نمونه در سال ۵۷ در مورد نحوه روابط میان ایران و غرب فرمودند:
«ضدغرب نیستیم. ما خواهان استقلال هستیم و روابط خود را با جهان غرب بر این اساس پی‌ریزی می‌نماییم. ما می‌خواهیم ملت ایران غربزده نباشد و بر پایه‌های ملی و مذهبی خویش به سوی ترقی و تمدن گام بردارد.»
بی‌تردید با دقت در سخنان گرانقدر امام خمینی می‌توان رهنمودهای بسیار دیگری نیز در باب ضرورت بازسازی هویت ملی ایرانی و مؤلفه‌های آن یافت، اما با موارد ذکر شده نیز روشن است که امام خمینی به خوبی مشکل هویت ملی ایرانی در عصر حاضر را دریافته بودند و اصول اساسی برای بازسازی آن را نیز اعلام کردند.
ایشان در وصیت‌نامه گرانقدر خود نیز این امر را مورد تأکید مجدد قرار دادند: «از جمله نقشه‌ها که مع‌الاسف تأثیر بزرگی در کشورها و کشور عزیزمان گذاشت و آثار آن تا حد زیادی به جا مانده، بیگانه نمودن کشورهای استعمارزده از خویش و غربزده و شرقزده نمودن آنان است… اینجانب نمی‌گویم ما خود همه چیز داریم. معلوم است ما را در طول تاریخ نه چندان دور خصوصاً و در سده‌های اخیر از هر پیشرفتی محروم کرده‌اند… و بدانید که نژاد آریا و عرب از نژاد اروپا و آمریکا و شوروی کم ندارد و اگر خودی خود را بیابد و یأس را از خود دور کند و چشمداشت به غیر خود نداشته باشد، در درازمدت قدرت همه کار و ساختن همه‌چیز را دارد.»
۶۰۰۳