«ایران در دست من نیست، در دست ملت است. و ملت هم کسی که خدمتگزار باشد و مصالحشان را بخواهد، با آزادی مطلق، به او ممکن است رو بیاورد.» این جملات آغازین مصاحبه امام خمینی (ره) با یکی از مطرحترین و جنجالی‌ترین خبرنگاران آن دوران یعنی اوریانا فالاچی است. در این مصاحبه که در تاریخ ۲۱ شهریور ماه ۱۳۵۸ انجام و در دوم مهرماه همان سال منتشر شد، فالاچی این فرصت استثنایی را داشت تا با رهبر یکی از بزرگترین انقلاب‌های قرن بیستم مصاحبه‌ای رو در رو داشته باشد و به کمک ابوالحسن بنی صدر کهترجمه همزمان صحبت‌ها را انجام می‌داد با نظرات و نگاه ایشان آشنا شود.
فالاچی محور سوالات مصاحبه خود را طرح دغدغه‌هایی قرار می‌دهد که در غرب و خارج از ایران، در جهت تخریب چهره انقلاب تازه به ثمر رسیده مردم این کشور و رهبر آن مورد تاکید و استفاده قرار گرفته‌اند. از جمله مهمترین این موارد مسئله دموکراسی و آزادی در حکومت جدیدالتاسیس جمهوری اسلامی می‌باشد و این سوالات محملی را فراهم ساخت تا منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) در خصوص مفاهیم دموکراسی، آزادی، عدالت و حکومت قانون به صورتی خلاصه و مجمل در این مصاحبه بیان گردد که بازخوانی آنها نشان دهنده از عمق توجه ایشان به مفهوم مردمسالاری دینی در روزهای آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
ایشان در بخش از مصاحبه و در پاسخ به سوال چرایی مخالفتشان با قرار گرفتن کلمه دموکراتیک در کنار عنوان جمهوری اسلامی می‌گویند: «این توهّم، این را در ذهن می‌آورد که اسلام محتوایش خالی است از این، لذا احتیاج به این است که یک قیدی پهلویش بیاورند و این برای ما بسیار حزن‌انگیز است که در محتوای یک چیزی که همه چیزها به طریق بالاترش و مهمترش در آن هست، حالا ما بیاییم بگوییم که ما اسلام می‌خواهیم و اما با اسلام‌مان دمکراسی باشد، اسلام همه چیز است. مثل این است که شما بگویید که ما اسلام را می‌خواهیم و می‌خواهیم که به خدا هم اعتقاد داشته باشیم، ولی به شرط اینکه به خدا هم معتقد باشیم. این برای ما خیلی ناراحت‌کننده است که کسی یک همچو خیالی داشته باشد.»
با این عبارات رهبر انقلاب اسلامی ایران موضع روشن خود را در تفسیر دموکراتیکی که از اصول و احکام اسلام دارند، بیان می‌دارند. ایشان در بخش دیگری از این مصاحبه هم در پاسخ به سوالی که آیا انقلابیون برای آزادی جنگیده‌اند یا اسلام، می‌فرمایند: «برای اسلام جنگیده، لکن محتوای اسلام همه آن معانی است که در عالَم به خیال خودشان بوده که می‌گویند دمکراسی. اسلام همه این واقعیت‌ها را دارد. و ملت ما هم برای همه این واقعیات جنگیده‌اند، و لکن در راسش خود اسلام است. و اسلام همه این را دارد.»
امام خمینی تصور خود را از حکومت آینده ایران حکومتی بر مبنای نظام وکالتی بر مبنای خواست و اراده مردم توصیف می‌کنند: «به همان ترتیبی که در همه جای دنیا هست آنها [مردم] می‌توانند وکیل انتخاب کنند. وکیل می‌تواند به حسب آن چیزی که ملت به او اعطا کرده، دولت را تصویب کند یا رد بکند. رئیس جمهور را خود مردم تعیین بکنند. همه اینها با دست خود مردم هست و خودشان می‌توانند انجام بدهند.»
ایشان در بخش دیگری از مصاحبه با مثال تاریخی روشنی تکلیف عدالت را در نظام مورد نظر خود مشخص می‌فرمایند: «من حالا برای شما مثال می‌زنم از این آزادی و دمکراسی [که مورد نظر اسلام است]. یک چیزی که تاریخ می‌گوید و آن قضیه حضرت امیر- سلام الله علیه- است که در وقتی که رئیس و خلیفه رسول الله بود و دامنه این ریاست عملی‌اش و سیاستش از حجاز تا مصر و تمام تقریباً بسیاری از آسیا، یک مقداری حتی اروپا داشت. همین شخص که رئیس یک همچو مملکت وسیعی بود و دارای همچو قدرتی بود و قاضی را هم خودِ خلیفه رسول الله تعیین می‌کرد، وقتی یک اختلافی بین آن رئیس و یک یهودی حاصل شد قاضی دعوت کرد او را به اینکه بیاید جواب بدهد. او هم رفت در محضر قاضی نشست. قاضی خواست به او احترام بکند. گفت نه، یک نفر قاضی باید احترام از هیچکس نکند و ما علی السوا باید باشیم. و بعد هم که قاضی حکم بر خلاف او کرد، او تصدیق و قبول کرد.»
فالاچی خبرنگار ایتالیایی جسوری که سابقه مصاحبه با بسیاری از رهبران سیاسی و اجتماعی جهان را در کارنامه خود داشت، مستقیماً از وقوع فاشیسم در ایران می پرسد. وی که حمایت گسترده مردم از شخص رهبر انقلاب را زمینه‌ای برای وقوع نوعی دیکتاتوری در کشور می‌داند و اینگونه پاسخ می‌شنود: «آن رژیمی که ما می‌خواهیم، آن رژیمی است که ملت ما دنبالش هستند، دیکتاتوری در آن معصیت بزرگ است. و فاشیستی از معاصی بزرگ است پیش ملت ما.»
آنچه در این مصاحبه که به نوعی آخرین مصاحبه مطبوعاتی رهبر فقید انقلاب محسوب می‌شود از گفتمان سیاسی امام خمینی در جایگاه رهبری سیاسی و اجتماعی ایران نمایان است، محورین واژه‌های «ملت»، «مردم» و «توده» در طرح اهداف انقلاب اسلامی است. بر همین اساس ایشان دوری از خطر فاشیسم را برای کشور ایران تا زمانی می‌دانند که مردم مسلمان باشند، اما اگر روزی مردم «کمونیست» بشوند، آن روز ممکن است فاشیسم در ایران حاکم شود. حتی قرار گرفتن خودشان را در جایگاه رهبری را براساس خواست مردم توصیف می‌نمایند: «اینها (مردم) احساس کرده‌اند که روی مصالح آنها عمل می‌کنیم. احساس کرده‌اند که ما نمی‌خواهیم ظلم بکنیم. به آنها نمی‌خواهیم ظلم بکنیم. آنها را نمی‌خواهیم به زور وادار بکنیم به یک کاری. این احساس که آنها از اسلام دارند و این احساس هم دارند که ما همان تبع اسلام هستیم و مطابق احکام اسلام عمل می‌کنیم. این دو احساس در مردم هست. یکی اینکه اسلام را می‌دانند که رژیمی است که عدالت در آن هست. و ما را هم می‌دانند که ما تابع یک رژیمی هستیم که عدالت هست. و ما می‌خواهیم اجرا کنیم عدالت را. از این جهت است این احساسات. نه یک تعصب خشکی باشد بدون منطق، بدون مبنا. و من اصلًا هیچ خطری در این، احساس نخواهم کرد.»
در این مصاحبه جذاب و خواندنی، حضرت امام خواست مردم مسلمان را برقراری عدالت و آزادی می‌داند و می‌فرمایند: «توده ما توده مسلمان است. تعلیمات اسلامی همان طوری که در روحانیت هست، آنها به مردم هم تعلیم کردند. و تمام این مسائل اسلامی که بر مبنای عدالت است و بر مبنای آزادی است و بر مبنای اختیار مردم است و بر مبنای آن چیزهای متعالی است، در اسلام هست، و مردم هم او را دارند.» ایشان آزادی را مفهومی بدیهی می‌دانند که در اسلام لزوم رعایت آن برای همگان مشخص شده است: «آزادی یک مسئله‌ای نیست که تعریف داشته باشد. مردم عقیده‌شان آزاد است. کسی الزامشان نمی‌کند که شما باید حتماً این عقیده را داشته باشید. کسی الزام به شما نمی‌کند که حتماً باید این راه را بروید. کسی الزام به شما نمی‌کند که باید این را انتخاب کنی. کسی الزامتان نمی‌کند که در کجا مسکن داشته باشی، یا در آنجا چه شغلی را انتخاب کنی آزادی یک چیز واضحی است.» البته که آزادی از نگاه امام خمینی تنها یک محدودیت دارد: «در مملکت ما آزادی اندیشه هست. آزادی قلم هست. آزادی بیان هست. ولی آزادی توطئه و آزادی فسادکاری نیست.» یا در قسمت دیگری از مصاحبه تاکید می‌فرمایند: «ما جلوی آزادی را هیچ وقت نمی‌گیریم. اسلام هم جلوی آزادی را هیچ وقت نگرفته است بیش از اینکه جلو توطئه را، که همه عالم همین طورند. ما هم همین طور هستیم.»
از نظر تاریخی مصاحبه در دوره‌ی انجام می‌شود که گروه‌های مارکسیستی در گوشه و کنار ایران از جمله کردستان اقدمات مسلحانه ای را برای تجزیه ایران آغاز کرده‌اند، از همین روی حکومت جمهوری اسلامی در خصوص ضدیت با افکار مارکسیستی و سرکوب احزاب چپ گرا به شدت مورد فشار افکار عمومی جهانی قرار داشته است. خبرنگار زن ایتالیایی هم این موضوع را در مصاحبه خود مطرح می‌کنند و امام خمینی دلیل برخورد با این احزاب و تفکرات را اینگونه تشریح می‌کنند: «[مسئولین جکومت جمهوری اسلامی] دعوت می‌کردند همین کمونیستها را و همان اشخاصی که غیر ما فکر می‌کردند، دعوت می‌کنند که بیایید صحبتهایتان را بکنید. و ما پنج ماه بیشتر بلکه به طور مطلق به اینها آزادی دادیم؛ یعنی آزاد بودند که هر چه می‌خواهند، حتی الآنش هم هر کاری کردند. لکن اخیراً که ما مطلع شدیم که با الهام از رژیم سابق و با الهام از اجانب و کسانی که می‌خواهند به تباهی بکشند؛ توطئه کردند، خرابکاری کردند. قضایای اطراف کردستان را همانها پیش آوردند و سایر قضایا را هم آنها اگر ما سستی کنیم، پیش می‌آورند.» «این نه این است که آزادی بدون قانون وجود داشته باشد، آن آزادی نیست.»
اما علی رغم تمام این توضیحات رهبر فقید انقلاب به وجود نواقص و کاستی‌هایی هم معترف است و بر وجود آنها تصریح دارد: «ما الآن بچه ششماهه داریم، و در این پنجاه و چند سال. ثانیاً با آن وضع و با آن گرفتاری‌هایی که ایران داشته است شما چه توقع از یک بچه شش‌ماهه‌ای که پنجاه و چند سال در زمان ما و ۲۵۰۰ سال در تاریخ عقب زده شده است! الآن اولِ راه این است و تمام خرابی‌هایی که الآن با آن مواجه هستیم، خرابی‌هایی است که رژیم سابق برای ما گذاشته است. در زمان ما هیچ خرابی حاصل نشده.»
در منظومه فکری امام خمینی از مفهوم دموکراسی جایگاه احزاب نیز فراموش نشده است. ایشان در ادامه توضیجات خود درباره مشکلاتی که حکومت تا به قدرت رسیده جمهوری اسلامی با آنها دست به گریبان است می‌فرمایند: «زمان ما همه کوشش برای درست کردن وضع ملت است. درست کردن وضع کشاورزی و سایر کارخانه‌ها و امثال ذلک. و شما توقع دارید که ما بتوانیم در همین چند ماه یا چند سال برویم به آن حدی که همه‌مان، ملتمان در رفاه باشد، همه کارها هم درست شده باشد؟ همه آشفتگی‌هایی که تحمیل به ما شده است، همه اینها با یک اوقات کمی درست بشود؟ ما فرصت می‌خواهیم و فرصتمان را از این کسانی که شما می‌گوئید کمونیستند و دمکراتند و امثال اینها، از اینها فرصت می‌خواهیم که اینها به ما فرصت بدهند تا ما رسیدگی کنیم به حال ملت و رسیدگی کنیم. و مملکت را این طوری که اینها می‌گویند اداره کنیم. اقتصادمان الآن ورشکسته است، پی‌ریزی بکنیم، ما الآن مهلت نداریم، ما الآن در آشفتگی هستیم. و همه آشفتگی‌ها هم زیر سر همینهایی است که شما می‌گوئید دمکرات هستند. و شماها می‌گوئید کمونیست هستند و اینها. ما همه گرفتاری‌مان اینها هستند. این گرفتاری‌ها که رد بشود احزاب آزاد هستند.»
بدین ترتیب حضرت امام خمینی بر اساس مصاحبه حضرت امم خمینی (ره) با اوریانا فالاچی، خبرنگار زن شهیر ایتالیایی، اساس و بنیاد نظام سیاسی آینده ایران را بر اساس خواست مردم ایران می‌دانند که به دنبال اسلامی رفته‌اند که متضمن مفاهیم آزادی و عدالت بوده و با اصول دموکراسی در متعالی ترین وجه آن همساز است. ایشان همچنین برخی محدودیت‌های موجود در کشور را هم اشی از خرابی‌های به ارث رسیده از نظام سیاسی قبل توصیف می‌کنند و این وعده را می‌دهند که پس از گذر از دوره پر چالش نوزادی نظام جدید و بر طرف شدن مشکلاتی که برخی گروه‌ها و افراد ایجاد کرده‌اند، آزادی و دموکراسی همانگونه که توصیف شده است در ایران پس از انقلاب اسلامی محقق خواهد شد.
سیام ** ا. م **