این فرصتی است که بی تردید هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان و شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن در خلال سفرهای قریب‌الوقوع به تهران از آن بهره خواهند گرفت. وزیر خارجه آلمان روز دوشنبه در خلال سفر به چند کشور منطقه از جمله اردن و امارات به تهران می‌آید. همزمان با سفر ماس، پرفیشر، مدیر آلمانی اینستکس نیز به ایران می‌آید و با همتای ایرانی خود درباره تحولات مربوط به عملیاتی کردن این ساز و کار به گفت وگو می‌نشیند. دو روز پس از این دیدارها نیزنخست وزیر ژاپن میهمان تهران خواهد بود.
این سفرها در شرایطی انجام می‌شود که برجام، مواضع ضد و نقیض دولتمردان امریکا و ناکامی شرکای اقتصادی ایران از تأمین منافع اقتصادی کشورمان در مناسبات دوسویه نقاطی است که همه کشورهای طرف همکاری با ایران نیز به نوعی درگیر پیچیدگی‌ها و منازعات آن شده‌اند و غلبه آنان و تقویت مواضع ایران در این نقاط به شکل مستقیم و غیر مستقیم عنصری کلیدی در چارچوب روابط این کشورها با امریکا محسوب می‌شود.
شاید ژاپن قادر باشد شرایط کنونی را به امریکایی‌ها بفهماند
فارغ از این واقعیات، در هر حال تلاش امریکا برای مقابله با ایران در زمین برجام و تحریم اقتصادی از حیث افزایش فشار و دامن زدن به تنش‌های موجود متناسب با دیدگاه و شرایط کشورهای مختلف و مناسبات‌شان با ایران با بازخوردهای متفاوتی مواجه است. چنانکه سفر شینزو آبه به تهران که برای نخستین بار در دوره پس از انقلاب اسلامی ایران صورت می‌گیرد، فراتر از مناسبات دوجانبه زیر سایه گمانه زنی‌های مختلف مبنی بر انتقال پیام و تلاش برای کاستن از دامنه جدال دیپلماتیک تهران و واشنگتن ارزیابی می‌شود.
ژاپن که از مشتریان قدیمی نفت ایران به شمار می‌آید و همواره بخش اعظمی از نیازهای نفتی‌اش را از منطقه خاورمیانه تأمین می‌کند برای حفظ تبادلات اقتصادی اش می‌کوشد سایه خطر تعمیق تنش‌ها میان تهران و واشنگتن را از میان بردارد.
شاید از این رو است که از یک سو یوشیهیده سوگا، سخنگو و دبیر هیأت دولت در تشریح اهداف سفر نخست وزیر ژاپن به تهران گفته است: «نخست وزیر ژاپن تلاش خواهد کرد سفر به ایران و دیدار با مقام‌های این کشور معنادار باشد» و از سوی دیگر عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران ابراز امیدواری کرده که سفر شینزو آبه به تهران به کاهش تنش‌ها در منطقه منتهی شود. او که با شبکه تلویزیونی ان‌اچ‌کی گفت‌وگو می‌کرد، گفت ژاپن احتمالاً قادر باشد تا به امریکایی‌ها شرایط کنونی را بفهماند.
آنچه بر احتمال تلاش توکیو برای میان داری میان ایران و امریکا افزوده است سفر چندی پیش ترامپ به ژاپن و پیشنهاد مذاکره بدون پیش شرط او با تهران در خلال این سفر بود.
رئیس جمهوری امریکا در خلال همین سفر به طور صریح بیان کرد که برخلاف برخی مشاورانش همچون جان بولتون به دنبال تغییر نظام ایران نیست و ایران با همین رهبران کنونی می‌تواند به دستاوردهای بزرگی برسد.» بعد از این سفر بود که حضور آبه در ایران قطعی شد تا رسانه‌های بین‌المللی از دستور کار ویژه او درخصوص میانجیگری میان تهران و واشنگتن سخن بگویند. به نظر می‌رسد چرخش معنادار دولتمردان واشنگتن به سمت و سوی مذاکره با تهران و تلاش برای ایجاد حلقه‌ای از بازیگران واسطه برای کشاندن ایران پای میز مذاکره در نتیجه ناکامی از نتیجه بخشی سیاست فشار علیه ایران باشد. چنان که رسانه امریکایی المانیتور در گزارشی پیرامون سفر مقام بلندپایه ژاپن به تهران می‌نویسد: «احتمال دارد شینزو آبه برگزاری ملاقاتی بین حسن روحانی و دونالد ترامپ در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در پاییز امسال را پیشنهاد کند. شاید دو کشور فرصت بهتری برای مذاکره به دست نیاورند.»
تلاش آلمان برای جلوگیری از بروز اختلافات غیر قابل کنترل
سفر هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان به تهران را نیز نباید فارغ از تلاش برای حفظ برجام و در عین حال کاستن از جدال‌های پیش روی ایران و امریکا ارزیابی کرد. سفر ماس به تهران در شرایطی که ایران و شرکای اروپایی برجام برای به جریان انداختن سازوکار مالی موسوم به اینستکس می‌کوشند، حائز اهمیت است. چه تعلل اروپایی‌ها در محقق ساختن منافع اقتصادی تهران که با افزایش فشارهای امریکا همراه شده، صبر ایران را لبریز کرده است و منجر به توقف بخشی از تعهدات برجامی‌اش شده است. اقدامی که چنانچه با پاسخ مناسبی از سوی اروپا برای حفظ برجام همراه نباشد وارد مراحل جدی تری خواهد شد.
در چنین شرایطی هایکو ماس راهی تهران می‌شود تا همزمان با رایزنی‌های مؤثر پرفیشر، رئیس سازوکار مالی اروپایی با همتای ایرانی اش از رسیدن اختلافات برجامی به سطح غیرقابل کنترلی جلوگیری کند.
یکی از عرصه‌های جدی که امریکا برای رویارویی با ایران برگزیده است بهره گیری از ابزار تحریم و تحت فشار قرار دادن اروپایی‌ها جهت متوقف کردن مناسبات اقتصادی‌شان با تهران است. در شرایطی که نمی‌توان تأثیر فشار سیاسی و مالی ترامپ بر دولت‌های اروپایی را نادیده گرفت، کشورهای اروپایی از سیگنال‌های ضد و نقیض امریکا برای مذاکره با ایران غفلت نکرده‌اند.
نشانه‌هایی که می‌تواند امیدی برای کاسته شدن از اختلاف نظر میان دو کشور و کمک به حفظ برجام باشد. شاید یکی از وجوه مهم اهداف سفر وزیر خارجه آلمان به تهران را باید ذیل چنین نشانه‌هایی تفسیر کرد. جایی که برلین می‌کوشد خود را در صف متقاضیان میانجیگری بین تهران و واشنگتن قرار دهد و به عنوان یکی از متحدان قدیمی واشنگتن نقش مهمی در این رویداد مهم سیاسی داشته باشد. با این حال ناگفته پیداست که مقدمه مذاکرات ایران و امریکا بدون بازگشت این کشور به تعهدات هسته‌ای‌اش در چارچوب برجام فراهم نخواهد شد.
حال باید دید که حضور مقام‌های عالی رتبه اروپایی و آسیایی در تهران و در حالی که زمان زیادی به دومین گام ایران برای متوقف کردن بخش دیگری از تعهدات برجامی‌اش باقی نمانده است، تا چه اندازه می‌تواند به تعدیل فضای تنش میان تهران و واشنگتن کمک کند و از مخاطره به بن‌بست رسیدن توافق هسته‌ای بکاهد.
هشدار ایران به مواضع اخیر مکرون درباره برجام: طرح موضوعات فرابرجامی زمینه‌ساز بی‌اعتمادی بیشتر می‌شود
وزارت خارجه ایران از مواضع اخیر رئیس جمهوری فرانسه در مورد برجام انتقاد کرد و آن را عاملی برای تضعیف برجام دانست. امانوئل مکرون چند روز پیش در پاریس در حاشیه مراسم سالگرد عملیات نرماندی در جنگ جهانی دوم میزبان دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا بود و در سخنانی خواستار حفظ توافقنامه هسته‌ای و مذاکرات همزمان با ایران در سایر زمینه‌ها شد. مکرون با اشاره به اینکه برجام ابزاری برای ایجاد اطمینان جهت جلوگیری از خطر گسترش سلاح هسته‌ای می‌باشد، گفت: «حالا می‌خواهیم زمان این توافق را بیشتر کنیم و ضمانت کامل در دراز مدت داشته باشیم.» او همچنین در اظهارات خود به برنامه موشکی ایران اشاره کرد و گفت «می‌خواهیم توانمندی موشکی ایران را کم و فعالیت‌های منطقه‌ای آنها را محدود کنیم.»
سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در پی این موضعگیری مکرون هشدار داد: «طرح موضوعات فرابرجامی کمکی به حفظ برجام نمی‌کند.» موسوی در اشاره به سخنان رئیس جمهوری فرانسه و تأکید بر همسویی نظرات فرانسه و امریکا در مورد لزوم تغییر در جنبه‌هایی از سیاست‌های جمهوری اسلامی به انتقاد از ناکارآیی اقدامات کشورهای اروپایی در تأمین منافع ایران پرداخت و گفت: «در چنین شرایطی، آنها با طرح موضوعات فرابرجامی نه تنها کمکی به حفظ برجام نمی‌کنند بلکه زمینه بی‌اعتمادی بیشتر بین طرف‌های باقی مانده در برجام را فراهم و امریکا را به هدف خود در خروج غیرقانونی از برجام که چیزی جز فروپاشی آن نبوده، نزدیک‌تر می‌کنند.» موسوی همچنین از سخنان دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا در ملاقات با همتای فرانسوی او نیز انتقاد کرد و گفت: «ادعاهای تکراری، بدون پشتوانه و متناقض رئیس جمهور امریکا در این دیدار فاقد ارزش بوده و شایسته واکنش تازه‌ای نیست.» ترامپ در دیدار همتای فرانسوی اش مدعی شده بود که «در نتیجه تحریم‌های امریکا، ایران دچار فروپاشی شده و به نظر می‌آید ایرانیان می‌خواهند مذاکره کنند و ما هم همچنین اما چیزی که نمی‌توانند داشته باشند، سلاح اتمی است.»
منبع: روزنامه ایران؛ ۱۳۹۸، ۰۳، ۱۸
گروه اطلاع رسانی **۱۶۹۹**۲۰۰۲