در گزیده‌ای از این گزارش آمده است: مساله مقطع دکتری امسال دستخوش حواشی دیگری نیز شده و سیاست تازه وزارت علوم مبنی‌بر محدودیت در ایجاد رشته‌های جدید این دوره بحث موافق و مخالفان زیادی را حول خود ایجاد کرده است؛ این سیاست وزارت علوم یک استدلال قابل‌توجه دارد، آنها می‌گویند سالانه ۱۰۰ هزار فارغ‌التحصیل دکتری داریم که همه آنها را نمی‌توان عضو هیات‌علمی کرد و به همین دلیل می‌توان با سیاست محدودسازی در ظرفیت و ایجاد رشته‌های جدید جلوی حضور دانشجویان به این مقطع تحصیلی را گرفت.
ما در «فرهیختگان» در شماره‌های «۲۷۴۵»، «۲۷۴۷» و «۲۷۵۷»، به سیاستگذاری کشورهای اروپایی و صاحب علم در جهان در حوزه توسعه تحصیلات تکمیلی اشاره کرده و به این سوال پاسخ داده‌ایم که این کشورها آیا بیکاری فارغ‌التحصیلان خود را با محدودیت در دوره دکتری جبران می‌کنند یا ایده‌های دیگری برای این امر دارند، مسأله‌ای که دکتر محمدمهدی طهرانچی نیز اخیراً در گفت‌وگوی ویژه خبری به آن اشاره کرده و گفته است: «اگر دانشجوی دکتری را فقط برای نظام آموزش عالی جذب کنیم، حق با شماست، اما اقتصاد دانش‌بنیان وابستگی جدی به گستردگی دوره دکتری دارد و اگر دوره دکتری را پیشرو در اقتصاد دانش‌بنیان بدانیم که می‌تواند پیرامون خود حلقه‌هایی را تشکیل بدهد، به هیچ عنوان جذب دانشجو زیاد نیست. آمریکایی‌ها در دوره‌ای، جذب دانشجو در مقطع دکتری را کاهش دادند، اما دوباره به حالت قبل بازگشتند. چین و هند نیز دانشجویان مقطع دکتری خود را افزایش دادند. اقتصادهای جدید مثل دانش‌بنیان به‌شدت به افزایش ظرفیت آموزش عالی بستگی دارد. اگر دانشجویان مقطع دکتری را به‌منظور تربیت فناوران و پژوهشگرانی که اقتصاد دانش‌بنیان را حمایت می‌کنند و کارآفرینی را ارتقا می‌دهند، جذب کنیم، راه درستی را در پیش گرفته‌ایم.»
به همین بهانه در این گزارش به این سوال پاسخ داده شده که کشورهای همسایه و کشورهای اسلامی چه سیاستی را برای دوره تحصیلات تکمیلی انتخاب کرده‌اند: بسیاری از کشورهای شرق و جنوب آسیا در دو دهه گذشته با اهدافی که برای خود مشخص کرده بودند، توانستند سیستم آموزش عالی خود را گسترش دهند. اما کاهش قابل‌توجه نرخ تولد در یک دهه قبل منجر به رکود گروه سنی ورودی به دانشگاه‌ها شده است که پیش‌بینی می‌شود این روند تا یک دهه آینده هم ادامه داشته باشد و حتی ممکن است فشار بر دانشگاه‌ها بیشتر شده و در برخی موارد باعث بازسازی این بخش‌ها شود.
روند کاهشی جمعیت، تغییرات فاحشی را در آموزش عالی طی ۱۰ سال آینده به جا خواهد گذاشت و دانشگاه‌ها را به محیط‌هایی کاملاً رقابتی تبدیل می‌کند. طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، کشورهای شرق و جنوب آسیا در سال‌های اخیر با کاهش شدید جمعیت مواجه شده‌اند، به‌طوری که جمعیت جوانان تایوان بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ به ۴۶ درصد کاهش می‌یابد. این آمار در تایلند با کاهش ۳۸ درصدی در کره جنوبی با کاهش ۳۱ درصدی و در چین با کاهش ۲۱ درصدی مواجه خواهد شد. البته اثرات این کاهش جمعیت در دانشگاه‌های ژاپن، کره جنوبی، تایوان و سنگاپور به وضوح دیده می‌شود.
چین
در کشورهایی نظیر چین، افزایش سریع میزان ثبت‌نام در آموزش عالی از ۱۸ درصد در یک دهه به ۴۳ درصد رسیده است که منجر به تداوم گسترش سیستم آموزش عالی شده است. نقش دولت چین را در بهبود کیفیت سیستم آموزش عالی این کشور نمی‌توان نادیده گرفت، به‌طوری که با انجام راهکارهایی توانسته این سیستم را ارتقا دهد. سیستم آموزش عالی چین نظام خصوصی‌سازی را تجربه کرده، به‌طوری که بودجه مؤسسات آموزشی به بخش غیردولتی و شهریه دانشجویان وابسته است. دولت چین به منظور رقابت بین دانشگاه‌های برتر جهان، برنامه‌هایی را در پیش گرفته است تا از این طریق بتواند دانشگاه‌های این کشور را به سطح کلاس جهانی برساند.
به گزارش oxfordre، یکی از برنامه‌های تصویب‌شده، برنامه استعدادیابی و جذب استعدادهای برتر و با مهارت بالا در مؤسسات آموزش عالی چین به‌منظور بالا بردن قابلیت تدریس و مطالعاتی این مؤسسات است. در سال‌های اخیر، این مؤسسات و مراکز دانشگاهی آموزش عالی که پذیرای دانشجویان مقاطع دکتری هستند، تغییرات چشمگیری داشته‌اند و به یکی از بزرگ‌ترین سیستم‌های آموزش عالی دنیا تبدیل شده‌اند و هر روز هم شاهد رشد بیشتر این بخش از آموزش عالی در چین هستیم. در دسامبر ۲۰۱۷، اقداماتی هم در راستای بهبود تعامل صنعت و آموزش عالی در دستور کار قرار گرفت که برای اولین‌بار در چارچوب مؤسسات و دانشگاه‌ها قرار می‌گرفت.
با بهبود سیستم آموزشی در مقاطع دکتری، به‌طور قطع حمایت از صنعت و رونق این بخش هم صورت می‌گیرد. وقتی بحث آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی و نیروی کار به میان می‌آید، یک دانشجو تنها با یک مشت تئوری و فرمول نمی‌تواند در دنیای واقعی وارد بازار کار و بازدهی اقتصادی شود. تعداد کل دانشجویان چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۸ میلیون نفر گزارش شده که نسبت به سال قبل از آن یک‌میلیون نفر افزایش داشته است. در این میان، قریب ۷.۵ میلیون فارغ‌التحصیل مقاطع تحصیلات تکمیلی، ارشد و دکتری را تشکیل می‌دهند.
ترکیه
به گزارش intechopen، آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی در ترکیه همگام با بسیاری از کشورهای دنیا درحال گسترش است و امکان دسترسی افراد با موقعیت‌های اجتماعی مختلف به این سطح آموزشی بهبود یافته است. گسترش و توسعه آموزش عالی در ترکیه از دهه ۱۹۸۰ آغاز شده و شمار دانشجویان و مؤسسات در آموزش عالی هر سال با افزایش روبه‌رو شده است. در مطالعاتی که بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۵ در سیستم آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی ترکیه انجام شده، با توجه به جمعیت ۴۵ میلیون نفری کشور ترکیه در سال ۱۹۸۴، شمار دانشجویان فارغ‌التحصیل مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری در آن سال ۱۹۸۴ تنها ۱۹ هزار نفر بوده اما بعد از آن و با بالا رفتن جمعیت، با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو شده است، به‌طوری که با جمعیت ۷۳ میلیون نفری ترکیه در سال ۲۰۱۵، این تعداد به ۴۰۷ هزار نفر افزایش یافته است.
تعداد کل دانشجویان ترکیه به ۷.۵ میلیون نفر می‌رسد. به طوری که تعداد دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی از حدود ۲۰۰ هزارنفر در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۴۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۵ رسیده است. در کنار بالارفتن تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی، تعداد مؤسسات و مراکز آموزش عالی این کشور به‌ویژه از سال ۱۹۹۲ تاکنون هم رشد چشمگیری داشته‌اند. در آن سال تنها دو مؤسسه آموزش عالی در ترکیه وجود داشت اما به مرور تعداد آنها افزایش یافت تا جایی که شمار آنها در سال ۲۰۱۵ به ۱۹۳ مؤسسه آموزش عالی و ۷۶ دانشگاه پایه رسید.
عربستان سعودی
دولت عربستان سعودی در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد به دنبال توسعه و رشد سریع دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در قالب برنامه‌ای ۲۵ ساله به نام «افق» است و قرار بر آن شد که سالانه حدود میلیاردها دلار در حوزه علم و فناوری هزینه کند تا از این طریق، موقعیت بین‌المللی ظرفیت ابداعات این کشور متحول شود. آموزش عالی عربستان از حدود ۳۰ دانشگاه دولتی، بیش از ۲۴ هزار مدرسه و شمار دیگری از دانشکده‌ها و مؤسسات آموزشی تشکیل شده است. دولت این کشور بیش از ۲۵ درصد کل بودجه آموزشی را صرف آموزش حرفه‌ای می‌کند. هدف از این برنامه، بهبود فرصت‌های آموزش عالی برای ملت، بهبود تحقیقات علمی و مقابله با کمبود دانشمند و محقق در زمینه‌های حیاتی علمی است. به‌عنوان مثال، تعداد فارغ‌التحصیلان مهندسی عربستان در مقاطع تحصیلات تکمیلی حدود یک‌پنجم نیاز کشور است و فارغ‌التحصیلان خارج از کشور ۶۸ درصد مشاغل علمی را به دست آورده‌اند.
این کشور با کمبود نیروی کار در بیشتر زمینه‌های علمی و فناوری مانند کشاورزی، مهندسی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و فناوری اطلاعات روبه‌رو است. کل ظرفیت دانشگاه‌های عربستان در سال ۲۰۱۶ به حدود ۱.۷ میلیون نفر رسید که در مقایسه با ۸۵۰ هزار دانشجو در سال ۲۰۰۹، رشد خوبی را نشان می‌دهد و طبق پیش‌بینی‌ها و برنامه درازمدت دولتی، این روند رو به رشد قرار است تا سال ۲۰۲۵ ادامه داشته باشد، به‌طوری که شمار دانشجویان تحصیلات تکمیلی از ۶ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۱۲ درصد تا سال ۲۰۲۰ افزایش خواهد داشت.
با حمایت‌های زیادی که دولت عربستان از بخش آموزش عالی این کشور به عمل آورد، این بخش توسعه چشمگیری پیدا کرد، به‌طوری که پذیرش دانشجو در تمام مقاطع دانشگاهی از ۴۳۲ هزار نفر در سال ۲۰۰۱ به ۱.۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۴ افزایش یافت و طی سال‌های گذشته هم با رشد ۹ درصدی روبه‌رو بوده است. اما انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۲ به دلیل کاهش رشد جمعیت، شاهد روند نزولی بوده و از هشت به پنج درصد برسد. تعداد دانشجویان عربستان در سال ۲۰۲۲ به ۲.۵ میلیون نفر خواهد رسید. تعداد فارغ‌التحصیلان مقاطع تحصیلات تکمیلی در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۷۹ هزار نفر بوده است و با بالا رفتن شمار دانشجویان، این تعداد در سال ۲۰۲۲ به حدود ۳۸۶ هزار نفر می‌رسد.
اندونزی
اندونزی با ۲۶۴ میلیون نفر جمعیت، چهارمین کشور پرجمعیت دنیا به شمار می‌رود. در این کشور نیروی کار با مهارت بالا بسیار کم پیدا می‌شود و همین امر، نیاز به توسعه آموزش عالی را در این کشور نشان می‌دهد. آموزش عالی در اندونزی از کیفیت خوبی برخوردار نیست و در سال ۲۰۱۰، تنها ۱۸ درصد دانشجویان از دانشگاه‌های دولتی فارغ‌التحصیل می‌شدند. در اندونزی قریب سه‌هزار مؤسسه و مرکز آموزش عالی وجود دارد و تا سال ۲۰۱۷، آمار دانشجویان در اندونزی حدود ۶ میلیون نفر بود که پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش آن در پنج سال بعد است. دولت اندونزی از چند سال قبل، گام‌های خوبی را در راستای بهبود سیستم آموزش عالی این کشور برداشت تا بتواند آن را اصلاح و بازسازی کند. تعداد دانشجویان آموزش عالی در پنج سال اخیر حدوداً دو برابر شده است. در سال ۲۰۱۵ حدود چهارهزار دانشجو از مقطع دکتری فارغ‌التحصیل شده‌اند.
منبع: روزنامه فرهیختگان؛ ۱۳۹۸، ۰۳، ۱۸
گروه اطلاع رسانی **۲۰۵۹**۲۰۰۲