به گزارش ایرنا، آذربایجان شرقی به ویژه ارتفاعات سر به فلک کشیده منطقه حفاظت شده «کیامکی» (کامتال) در جنوب رودخانه مرزی ارس، از جمله زیستگاه‌های «پلنگ ایرانی» به شمار می‌رود که در سایه تشدید اقدامات حفاظتی، فضای آرام و امنی برای زندگی این گونه جانوری مورد توجه نهادهای بین المللی در آنجا ایجاد شده است.
در تبیین اهمیت زیستگاه‌های پلنگ در آذربایجان شرقی، اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که تعداد این گونه جانوری در این خطه از کشورمان، از رقم آن در جمهوری‌های قفقاز و ترکیه بیشتر بوده و همین امر اهمیت تلاش برنامه ریزی شده برای صیانت از آن را دو چندان می‌کند.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: عمده مساله مهم در حفاظت پلنگ ایرانی، حراست از کانون‌ها و طعمه‌های این گونه گربه سان است که در استان انجام می‌شود.
حمید قاسمی با بیان اینکه بر اثر حفاظت از کانون‌های زیست پلنگ ایرانی در آذربایجان شرقی که از مهمترین زیستگاه‌های این گونه جانوری در دنیا است، زیستگاه‌های این گربه سان بزرگ تثبیت شده است، گفت: انتخاب کانون‌ها و زیستگاه‌های حیات وحش و حفاظت از آنها در قالب مدیریت‌های چهار گانه تحت مدیریت حفاظت از محیط زیست شامل پارک ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده انجام می‌شود و در خصوص پلنگ ایرانی هم از زیستگاه، طعمه‌ها و محل زادآوری حفاظت می‌شود و بر این اساس این گونه جانوری تثبیت شده است.
معاون محیط طبیعی مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز در این خصوص به ایرنا گفت: بالاترین حد حفاظت از پلنگ ایرانی در استان ما انجام می‌شود؛ منطقه کیامکی که از محل‌های اصلی زیست پلنگ ایرانی است از سال ۱۳۹۰ به بالاترین حد مناطق حفاظت شده تحت مدیریت، یعنی پارک ملی، ارتقا یافته و بر این اساس کریدورهای حرکت این گونه جزو مناطق شکار ممنوع شناخته شده و به تبع آن جمعیت و زیستگاه این گربه سان تثبیت شده است.
میرمحسن حسینی قمی اظهار کرد: منطقه شکار ممنوع کاغذکنان، منطقه حفاظت شده سهند و پناهگاه منطقه حفاظت شده علمدار داغی، دیگر زیستگاه‌های پلنگ ایرانی و طعمه‌های مورد علاقه این شکارچی در آذربایجان شرقی محسوب می‌شوند که تحت مدیریت حفاظت محیط زیست قرار گرفته‌اند.
وی افزود: کل، بز و گراز از شکارهای مورد علاقه پلنگ است که در مناطق یاد شده تحت حفاظت قرار گرفته‌اند و از سال ۱۳۸۸ تاکنون نیز برای حفظ تعادل اکولوژیکی محیط و موازنه اکولوژیکی، پروانه شکار خرگوش صادر نشده است.
حسینی قمی با اشاره به رشد آگاهی‌های مردمی از ضرورت صیانت از گونه‌های جانوری در آذربایجان شرقی، گفت: تاکنون گزارش شکار پلنگ در استان نداشته‌ایم و از آنجایی که زیستگاه‌های پلنگ ظرفیت خوبی برای شکار و سلامت پلنگ ایرانی داشته، گزارش سانحه یا بیماری این گونه برای مداوا نیز وجود نداشته است.
وی ادامه داد: البته در سال‌های اخیر ۲ مورد حمله پلنگ به گله و انسان در استان گزارش شده که علت آن تغییر آب و هوایی و اقلیمی و ناآگاهی مردم از چگونگی مواجهه با این گونه جانوری بوده که خوشبختانه خسارت جانی و مالی نداشته و تنها موجب تلف شدن سگ‌های چوپان شده است.
وی همچنین با اشاره به اینکه پلنگ ایرانی در فهرست لیست قرمز و گونه‌های در معرض خطر انقراض سازمان ملل متحد قرار دارد، گفت: تحت برنامه اکولوژیون قفقاز، نشست بین المللی صیانت از نسل پلنگ در تفلیس گرجستان برگزار شد که نماینده اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز در آن حضور داشت.
معاون محیط طبیعی حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی ادامه داد: چون زیستگاه‌های پلنگ در آذربایجان شرقی بهترین زیستگاه این گونه در جهان و ایران محسوب می‌شود، از اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز برای شرکت در نشست بین المللی تفلیس دعوت شده و در آنجا نشست‌های هماهنگی خوبی برای حفاظت از گونه پلنگ بین کشورهای جمهوری آذربایجان، گرجستان، ارمنستان و نمایندگان ادارات کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و گیلان برگزار و تبادل اطلاعات فنی خوبی صورت گرفت.
وی همچنین با اشاره به اینکه تغییرات آب و هوایی در زیستگاه‌ها گریزناپذیر است، اظهار کرد: به خاطر این تغییرات، حضور پیش بینی نشده پلنگ ایرانی در مناطق مختلف اتفاق می‌افتد که مواجهه درست با آن همکاری‌های مردمی را می‌طلبد.
وی از مردم خواست در صورت مشاهده پلنگ با شماره تلفن ۱۵۴۰ تماس بگیرند تا اطلاعات آنان ضبط یا به کارشناسان محیط زیست آذربایجان شرقی و به صورت همزمان به سازمان مرکزی حفاظت محیط زیست کشور منتقل شود.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز به ایرنا گفت: جمعیت اصلی پلنگ در منطقه قفقاز در شمال ارس و نیز جنوب این رودخانه در کشورمان حضور دارد و پلنگ از گونه‌های جانوری شاخص مناطق پیرامونی ارس در سمت ایران است.
داود غنی پور با بیان اینکه به منظور کاهش روند تخریب طبیعت و نابودی گونه‌های جانوری، انجام مطالعات زیستگاهی و بوم‌شناسی آنها ضروری است، افزود: انقراض سریع تعدادی از جمعیت‌های جانوری در سال‌های اخیر، توجه محققان و حفاظت‌گرایان گربه‌سانان را در دنیا به خود جلب کرده است.
وی تشریح کرد: ناحیه زیستی قفقاز با وسعت ۵۸۰ هزار کیلومتر مربع، زیستگاهی بین المللی است که نواحی وسیعی از شمال‌غرب ایران، جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، شمال شرق ترکیه، گرجستان و ناحیه قفقاز شمالی جمهوری فدراتیو روسیه را در بر می‌گیرد و یکی از نواحی غنی زیستی در دنیا به شمار می‌رود که به عنوان یکی از ۲۵ نقطه داغ زیستی (Hot Spot) دنیا پذیرفته شده است.
وی ادامه داد: پلنگ به عنوان یک گونه‌چتر با توجه به اینکه در رأس هرم غذایی قرار گرفته است، در صورت برنامه ریزی برای حفاظت، می‌تواند مجموعه‌ای از گونه‌ها را به عنوان طعمه و نیز شرایط زیستگاهی را در زیرمجموعه خود محافظت کند.
غنی پور گفت: زیرگونه پلنگ ایرانی در کوهستان‌های کشورهای ایران، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ارمنستان زیست می‌کند؛ جمعیت این زیرگونه در دنیا از ۱۳۰۰ قلاده تجاوز نمی‌کند و ایران بزرگترین جمعیت آن را با ۵۵۰ تا ۸۵۰ قلاده در خود جای داده است.
وی یادآوری کرد: آذربایجان شرقی در حال حاضر حدود ۲۰ قلاده پلنگ را میزبانی می‌کند که البته ظرفیت زیستگاه‌های آن بیش از این تعداد بوده و عواملی نظیر تخریب زیستگاه‌ها، از بین رفتن طعمه‌ها، شکار، توسعه جوامع انسانی و زیرساخت‌ها موجب کاهش شدید این گوشتخوار باابهت و عظیم الجثه شده است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی بیان کرد: عوامل تهدید مختلفی در زیستگاه‌های پلنگ وجود دارد که متأسفانه در اثر اجرای طرح‌های مختلف توسعه، این عوامل اثرات خود را بیش از پیش نشان خواهند داد.
غنی پور گفت: زیستگاه‌های پلنگ در ایران از طریق باندی به پهنای بیش از ۴۰ کیلومتر با مناطق شمالی ارتباط دارند و آثار زیانکاری پلنگ در این مناطق قابل توجه نمی‌باشد؛ لذا ضرورت دارد با توجه به اهمیت بین‌المللی گونه و زیستگاه آن در منطقه، ارزیابی زیستگاهی گونه در این منطقه صورت پذیرد.
وی افزود: نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهمترین عامل مؤثر بر حضور یا عدم حضور پلنگ به وجود طعمه‌هایش، به‌ویژه پازن، بستگی دارد.
وی ادامه داد: مهمترین راه حفظ این‌گونه جانوری در معرض انقراض، ایجاد بستری مناسب برای بهبود کیفیت زیستی گونه‌های طعمه آن است و بر این اساس در پناهگاه حیات‌وحش کیامکی با استفاده از نیروی انسانی مورد نیاز به حفاظت هرچه بیشتر از طعمه‌های این‌گونه اهتمام می‌شود.
غنی پور گفت: به عنوان مثال جلوگیری از ورود شکارچیان یا دام‌های اهلی به عنوان رقیب اکولوژیکی طعمه‌های پلنگ از قبیل قوچ و میش و کل و بز و نیز عامل احتمالی انتقال بیماری‌های مشترک، برای صیانت از گونه پلنگ در زیستگان آن یک ضرورت است.
رئیس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز به ایرنا گفت: پلنگ در شمال و جنوب آذربایجان شرقی شناسایی شده که حمایت‌های مختلف محیط زیستی را با شیوه‌های مختلف به دنبال دارد.
احمد حاجی زاده با اشاره به اینکه سرشماری زمستانه به صورت سالانه انجام می‌شود و آمار پستانداران شاخص استان در مناطق حفاظت شده متفاوت است، گفت: تمام گونه‌های جانوری و گیاهی در زنجیره غذایی حیاتی قرار می‌گیرند و حمایت از آنان در واقع داخل این زنجیره غذایی بوده و به هم وابسته هستند.
وی ادامه داد: حفاظت از تنوع زیستی، امنیت غذایی و امنیت زیستی برای انسان ایجاد می‌کند و هر چه قدر تنوع زیستی در منطقه بیشتر باشد، امنیت برای ساکنان آن نیز از جمله پلنگ افزایش می‌یابد.
حاجی زاده اضافه کرد: به طور مثال اگر کل و بز به عنوان گونه «پرچم»، کاهش یا از تنوع زیستی حذف شوند، در زنجیره و هرم غذایی مشکل جدی ایجاد و تنوع ژنتیکی حیوانات اهلی مثل گوسفند و نیز تأمین طعمه و غذای جانورانی مثل پلنگ دچار اختلال می‌شود.
وی گفت: این مشکل در زندگی انسان نیز تأثیر خود را نشان می‌دهد و امنیت در جوامع انسانی نزدیک زیستگاه‌های جانوری با خطر روبرو می‌شود.
حاجی زاده افزود: جانوران گوشتخوار مثل خرس و پلنگ با کاهش طعمه طبیعی، به گوسفندان و حیوانات اهلی و حتی انسان حمله ور می‌شوند و امنیت جوامع انسانی با برهم خوردن تنوع زیستی برهم می‌خورد.
پلنگ ایرانی (Panthera pardus saxicolor ) بزرگترین یا یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ و بومی غرب آسیا است و در فهرست جانوران «در معرض خطر انقراض» قرار دارد.
اندازه‌ها و رنگ پوشش بدن در مناطق مختلف در گستره پراکنش پلنگ در ایران، تفاوت قابل توجهی با یکدیگر دارند؛ به‌طور کلی طول بدن پلنگ‌های بالغ به ۱۶۰ و گاهی تا ۱۸۰ سانتی‌متر می‌رسد و طول دم آنها ۱۱۰ سانتی‌متر است؛ وزن این پلنگ برخی مواقع ۷۰ کیلوگرم و ارتفاع آن تا شانه به ۷۵ سانتی‌متر می‌رسد.
شمار پلنگ ایرانی بالغ در سراسر کشورهای محل زیست آن کمتر از ۸۷۱ تا ۱۲۹۰ قلاده برآورد می‌شود که به تفکیک کشورهای منطقه به شرح زیر است؛ ۵۵۰ تا ۸۵۰ قلاده در ایران (بر اساس تخمین سال ۲۰۰۲)، ۲۰۰ تا ۳۰۰ قلاده در افغانستان، ۷۸ تا ۹۰ قلاده در ترکمنستان، ۱۰ تا ۱۳ قلاده در ارمنستان و همین تعداد در آذربایجان، ۳ تا ۴ قلاده در قراباغ، حداکثر ۵ قلاده در گرجستان، حداکثر ۱۰ در قفقاز شمالی فدراسیون روسیه و حداکثر ۵ قلاده در ترکیه.
ایران مهمترین زیستگاه پلنگ در خاورمیانه است و جمعیت مناسب پلنگ در این کشور امکان بقای گروه‌های کوچک این حیوان در قفقاز، شرق ترکیه و احتمالاً ترکمنستان را از راه مهاجرت‌های بین‌مرزی افزایش می‌دهد؛ با این حال تراکم جمعیتی پلنگ در ایران بسیار پایین است و تعداد آن شش صدم درصد تا یک درصد در هر ۱۰۰ کیلومترمربع برآورد می‌شود.
۳۰۹۳
گزارش از: پیمان پاکزاد