به گزارش گروه تحلیل تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، همواره و در همه شرایط وقتی یک چهره برجسته از دنیای سیاست، اقتصاد، فرهنگ و امثالهم به تولید و یا کالایی فرهنگی واکنش (چه مثبت و چه منفی) نشان می‌دهد، شانس دیده شدن و توجه عمومی به آن محصول و کالا افزایش می‌یابد؛ و این دقیقاً اتفاقی است که این روزها در ایران نسبت به مینی سریال پرمخاطب «چرنوبیل» افتاده است.
این سریال تلویزیونی پنج‌قسمتی بریتانیایی-آمریکایی در ژانر درام تاریخی است. نویسنده و خالق این سریال " کریگ مازن" و کارگردانی آن برعهدهٔ"یوهان رِنک "بوده است. چرنوبیل تولید مشترک شبکهٔ کابلی آمریکایی "اچ بی او " و شبکهٔ تلویزیونی بریتانیایی" اسکای" است؛ این مجموعه در ۶ می ۲۰۱۹ در ایالات متحده و در ۷ می ۲۰۱۹ در بریتانیا به نمایش درآمد. این سریال فاجعهٔ هسته‌ای چرنوبیل که در آوریل ۱۹۸۶ در اوکراین شوروی رخ داد و تلاش‌های پاک‌سازی بی‌سابقه‌ای که به دنبال آن رخ داد را به تصویر می‌کشد.
سریال چرنوبیل که موفق شده تا جایگاه نخست در رده‌بندی بهترین سریال‌های تلویزیونی (با کسب امتیاز ۹.۷ از ۱۰ با نظر حدود ۱۵۰ هزار کاربر) در سایت " آی‌ام‌دی‌بی "را کسب کند؛ توجهات زیادی را در ایران نیز برانگیخته است. داستان از یک توئیت شروع شد. متنی که مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور، حسام‌الدین آشنا، در حساب توییتری خود با این مضمون منتشر کرد: «تماشا و عبرت گرفتن از مینی‌سریال چرنوبیل برای اهالی سیاست و دولت و حکومت بسیار مناسب است. عصاره‌اش این سوال تکان‌دهنده‌است: تاوان دروغ چیست؟ What is the cost of lie».
مطرح شدن این عبارات از جانب یکی از مسؤولین عالی رتبه آن هم در زمانی که بحث تحریم‌ها به واسطه فعالیت‌های هسته‌ای در ایران بحثی تازه و داغ است؛ عکس العمل های متعددی را در فضای مجازی و واقعی نسبت به این توئیت و متعاقب آن سریال چرنوبیل معطوف ساخته است.
یکی از سریع‌ترین این واکنش‌ها را «مسعود فراستی» منتقدو مجری میز نقد در برنامه سینمایی هفت نشان داد. فراستی که همواره به دلیل سبک منحصربه فرد و تند انتقاداتش شناخته می‌شود، در برنامه جمعه شب هفت (۱۷ خرداد ۹۸) به این صحبت مشاور فرهنگی رئیس جمهوری که با مضمونی تمجیدوار بیان شده بود عکس العمل نشان داد و گفت: «امروز مطلبی را خواندم و کمی تعجب کردم، دیدم که به ما هم مربوط است؛ جناب آقای آشنا مشاور عالی رئیس جمهوری ساعاتی پیش راجع به یک سریال تلویزیونی آمریکایی، یک توئیت کرده‌اند و نظر داده‌اند. از آنجایی که این حیطه ما است و همچنان که ما به حیطه ایشان زیاد دخالت نمی‌کنیم، خوب است که ایشان هم به حیطه ما دخالت نکنند. امروز مطلبی را خواندم و کمی تعجب کردم، دیدم که به ما هم مربوط است؛ جناب آقای آشنا مشاور عالی رئیس جمهوری ساعاتی پیش راجع به یک سریال تلویزیونی آمریکایی، یک توئیت کرده‌اند و نظر داده‌اند. از آنجایی که این حیطه ما است و همچنان که ما به حیطه ایشان زیاد دخالت نمی‌کنیم، خوب است که ایشان هم به حیطه ما دخالت نکنند. چون بد است و چرایی آن این است که این سریال برخلاف نظر آقای آشنای عزیز و بسیاری از آدم‌هایی که دیده‌اند، سریال بسیار بدی است. موضوع آن خیلی التهاب دارد (چرنوبیل معروف است) و این موضوعِ ملتهب، تبدیل شده است به یک مینی سریال چند قسمتی تیپیکال آمریکایی، یعنی تیپیکال مبتذل که قادر نیست مسأله‌ای به این جدیت را برای ما تبدیل کند به چیزی که ببینیم، حس بگیریم و احیاناً از آن بیاموزیم».
روایت وحشت در ژانر مستند
فارغ از این بحث‌ها، داستان سریال در مورد یک فاجعه واقعی و تاریخی یعنی چرنوبیل است. چرنوبیل یا آنچه از آن به عنوان فاجعه چرنوبیل یاد می‌شود، بزرگترین حادثه اتمی و غیرعمدی در طول تاریخ بود که در نیروگاه اتمی چرنوبیل در اوکراین و در سال ۱۹۸۶ رخ داد. دلیل فاجعه نامیدن این اتفاق اثرات گسترده و تبعات عمیقی است که در نتیجه دو انفجاری که متعاقب یکدیگر روی دادند، رقم خورد. در این حادثه چیزی قریب به ۵ میلیون نفر آسیب دیدند و در حدود ۵ هزار واحد مسکونی به دلیل پراکنده شدن ذرات رادیواکتیو در روسیه سفید، اوکراین و فدراسیون روسیه آلوده شدند.
اثرات این فاجعه علاوه بر اوکراین و فدراسیون روسیه در سایر کشورها (فنلاند، سوئد، نروژ، لهستان، انگلستان) نیز احساس شد. این آلودگی در زمان وقوع (می ۱۹۸۶) در تمامی کشورهای نیمکره جنوبی، در اقیانوس‌های آرام، اتلانتیک و منجمد شمالی نیز مشاهده شده بود.
سریال از ساعات آغازین بامداد روز ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ برابر با ۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ شروع می‌شود. یعنی دقیقاً زمانی که انفجارها رخ داد. داستان از اینجا شروع می‌شود و پس از شرح لحظه به لحظه فاجعه، ابعاد آن گسترده می‌شود سریال از ساعات آغازین بامداد روز ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ برابر با ۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ شروع می‌شود. یعنی دقیقاً زمانی که انفجارها رخ داد. داستان از اینجا شروع می‌شود و پس از شرح لحظه به لحظه فاجعه، ابعاد آن گسترده می‌شود؛ همچنان که در حقیقت هم چنین بوده است. نکته مثبت سریال روایت ساده، داستانی و هیجان انگیز آن از یک اشتباه انسانی است که ابعادی فراتر از رمان و مکان دارد؛ بدین معنا که اثرات جبران ناپذیرش را هم فراتر از جغرافیای خود و هم فراتر از نسل حاضرش می‌گستراند. اثرات فیزیکی تشعشعات رادیواکتیو روی جسم افراد و اثرات روانی تصمیمات مدیران و مسؤولان یکی از نقاط قابل تأمل درباره این داستان مستندوار است.
نارضایتی روس‌ها
چرنوبیل که به سریالی محبوب در پخش آمریکایی و البته تماشای جهانی خود بدل گشته، علاوه بر انتقادات روس‌ها، اعلام آنان را مبنی بر اینکه خودشان هم سریالی در دست ساخت در باب این فاجعه دارند، در برداشته است.
روزنامه همشهری (مورخ ۱۸ خرداد ۹۸) در این باب نوشته است: روزنامه مسکوتایمز از خشم مقامات روسیه خبر داده است؛ مقامات کرملین از این خشمگین هستند که چرا آمریکایی‌ها پیش از بازآفرینی فاجعه چرنوبیل از سوی فیلمسازان و رسانه‌های روسی، مبادرت به ساخت سریالی در این باره کرده‌اند. بسیاری از تحلیل گران در رسانه‌های دولتی روسیه، فیلمسازان آمریکایی را به بازسازی غیرواقعی فاجعه چرنوبیل متهم کرده‌اند. آنها سریال چرنوبیل را کاریکاتوری از واقعیت توصیف کرده‌اند و «یوری کاچف» خبرنگار نشریه تایمز که در اوداسا (شهری ساحلی در اوکراین) چاپ می‌شود نیز نوشته است که سریال چرنوبیل یک جعل تاریخی است؛ او سازندگان را متهم می‌کند که در صدد مغزشویی نسل‌های جدیدتر هستند.
براساس گزارش های منتشر شده سریال چرنوبیل به روایت روس ها، با همکاری شبکه NTV که میدیا گازپروم مالک آن است، ساخته می‌شود و وزارت فرهنگ روسیه نیز با فراهم آوردن ۳۰ میلیون روبل (۴۶۰ هزار دلار) در این امر مشارکت کرده است. هنوز اعلام نشده کل هزینه ساخت این سریال چقدر خواهد بود. گفته شده است فیلمبرداری این سریال سال پیش در کشور بلاروس انجام شده و این مجموعه اکنون در مرحله پس از تولید است.
مسعود فراستی در خصوص سریال چرنوییل گفته است: روشن است که در واقعه چرنوبیل مسؤولین حکومت آن زمان در روسیه، کا. گ. ب و کل تیم، مقصر اصلی هستند؛ و در این مساله حرفی نیست. آمریکایی‌ها طبق معمول از چنین چیزی استفاده می‌کنند، یعنی سوءاستفاده می‌کنند برای اینکه بگویند ما به حق هستیم و رقیب یعنی شوروی یا روسیه، نا به حق است و دوباره ترفندهای همیشگی خودشان را می‌زنند. سریال قادر نیست مساله چرنوبیل را برای ما بازسازی و منتقل کند و به جای آن، همه مسائل آن دوره را در دیالوگ می‌آورد و در تصویر قادر به انجام این کار نیست.
«بسیار سریال فکستنی است. یک جمله دارد که آقای آشنای عزیز آن را گرفته است (و بعضی‌های دیگر را) که «آیا حاضر هستید که تاوان دروغ‌هایتان را بپردازید؟» از این زاویه است که آقای آشنا به همه مدیران، سیاستمداران و دیگران توصیه می‌کنند که این را ببینید و عبرت بگیرید. این جمله که آقای آشنا که خیلی خوششان آمده است، جای سوال دارد. همه باید از خودشان سوال کنند؛ به خصوص دوستان (باید از خودشان بپرسند) آیا حاضرند تاوان دروغ‌هایشان را بپردازند؟ امیدوارم. لازم بود این را بگویم برای اینکه خیلی مساله داغ است و به ما هم مربوط است».
افزایش تقاضای بازدید از چرنوبیل
این سریال بلافاصله بعد از سریال محبوب و جهانی «بازی تاج و تخت» در شبکه کابلی"اچ بی او" به نمایش درآمد، نشان از موفقیت و تخصص دست اندرکاران این شبکه در شناسایی مخاطب و اثرگذاری در سطح جهان دارد.
سریال چرنوبیل تا امروز موفق شده تا سریال‌های: «برکینگ بد» از شبکه AMC، «سیاره زمین ۲» از شبکه BBC و «گروه برادران» از شبکه HBO، را که هر یک امتیاز ۹.۵ داشتند پشت سر بگذارد. قسمت اصلی «سیاره زمین» نیز امتیاز ۹.۴ و «بازی تاج و تخت» و «شنود» هر یک با امتیاز ۹.۳ پس از سریال‌های یاد شده جای دارند.
اینها در حالی است که زنده شدن دوباره یک فاجعه انسانی و تاریخی علاوه بر تازه شدن جدال‌ها و اظهارنظرهای متقابل، به کنجکاوی نسل جدید دامن زده و به رونق گردشگری اوکراین و منطقه «پریپات» در موقعیت تاریخی سایت نیروگاه چرنوبیل در اوکراین منجر شده است؛ به صورتی که توریسم در این منطقه ۴۰ درصد رشد داشته و گردشگران زیادی تقاضای بازدید از این منطقه را داشته‌اند.
پژوهشم **۹۴۸۰**۱۵۵۲