تحریمی نمایشی برای نشان دادن قدرت آمریکا، باز هم یکی از صنایع ایران را به بهانه حمایت از تروریسم، هدف قرار داد. تحریم هلدینگ خلیج‌فارس، یکی از پنج هلدینگ بزرگ ایران در عرصه صادرات محصولات پتروشیمی و ۳۸ شرکت تابعه آن، در حالی از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا مطرح می‌شود که تا امروز این صنعت با وجود معافیت‌های نفتی، از امتیاز آن استفاده نکرده و خریداران نیز در پی معامله با ایران به صورت مخفی بوده‌اند. بر همین اساس، به تعبیری دیگر، این تحریم، هرچند کار را برای فعالان این صنعت، سخت‌تر خواهد کرد و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد، اما قطعاً نمی‌تواند همانند تحریم‌های نفتی، اقتصاد کشور را دچار چالش کند. به گفته فعالان این عرصه، بسیاری از اسامی‌ای که در بیانیه وزارت خزانه داری آمریکا در لیست سیاه تحریم‌ها قرار گرفته، شرکت‌های خدماتی یا واحدهایی هستند که در حال نصب و راه اندازی اند و حضوری در بازار صادراتی ایران نداشته‌اند. این نکته به درستی مؤکد آن است که نباید چندان نگران اثرگذاری ویژه این تحریم‌های به‌ظاهر جدید بر ارزآوری این صنعت به کشور باشیم و پس از گذر از جو روانی ایجادشده از این ناحیه بر خریداران، به زودی این صنعت ارز آور به تعادل خواهد رسید.
پتروشیمی، پیش‌تر هم تحریم بود
سیدحمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، در گفت وگو با «شرق» با بیان اینکه صنعت پتروشیمی ایران در زمینه خرید تجهیزات و صادرات محصولات در سال‌های گذشته هم تحریم بود، می‌گوید: در سال گذشته که آمریکا معافیت‌هایی را برای محصولات نفت ایران قائل شده بود، محصولات پتروشیمی به علت درخواست خریداران کالاهای صادراتی ایران از این سیستم استفاده نمی‌کردند، زیرا خریداران محصول می‌خواستند از نظام بانکی کشورهای خود، منابع مالی بگیرند و به همین دلیل، علاقه‌ای به اینکه در اسناد و مدارک خود نشان دهند که کالای خود را از ایران خریداری می‌کنند، نداشتند. بر همین اساس هم نه در صادرات محصولات پتروشیمی از سیستم بانکی استفاده می‌کردیم و نه رسماً صادرات به نام شرکت‌های ایرانی انجام می‌شد.
تحریم جدید، صادرات محصولات پتروشیمی را متأثر نخواهد کرد
حسینی در ادامه می‌گوید: تحریم جدید که بخشی از صنعت پتروشیمی ایران را دربر خواهد گرفت، تأثیری بر صادرات ایران نخواهد داشت، زیرا ایران چند هلدینگ بزرگ پتروشیمی مانند شرکت سرمایه گذاری تأمین اجتماعی (شستا) صندوق بازنشستگی نفت، شرکت پتروشیمی غدیر و خود شرکت بازرگانی پتروشیمی را دارد که می‌تواند از طریق آنها به صادرات خود ادامه دهد.او در باره علت عدم اثرگذاری این تحریم بر بازار صادراتی ایران می‌گوید: بسیاری از شرکت‌هایی که در لیست تحریم‌ها به آنها اشاره شده است، شرکت‌های خدماتی بودند یا واحدهایی که در حال نصب و راه‌اندازی هستند و حضوری در بازار صادراتی نداشتند. ضمن اینکه بخشی از صادرات جامدات پتروشیمی اصلاً دچار مشکل نخواهد شد. صادرات مایعات پتروشیمی نیز که توسط هلدینگ خلیج فارس عرضه می‌شود، اصولاً محصولاتی هستند که برای تولید فراورده‌های نفتی هم استفاده می‌شوند یا ترکیبی با فراورده‌های نفتی که بازار متنوعی دارند که به نظر نمی‌آید تحریم اثر عمده‌ای روی صادرات آنها داشته باشد.
چرا تحریم پتروشیمی چندان کارآمد نیست؟
سخنگوی اتحادیه صادر کنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در تحلیلی، علت ناکارآمدی این تحریم را این‌گونه بیان می‌کند: این تحریم اگر برای آنها درست کار کند، سه ضلع دارد. نخست، آمریکا چقدر دستش برای اعمال تحریم‌ها باز باشد. دوم، چقدر هلدینگ خلیج فارس به این تحریم‌ها، تن می‌دهد و سوم، کشورهای خریدار. بر همین اساس، نه آمریکا در این زمینه دستش مانند تحریم نفت ایران باز است و نه به این تحریم‌ها تن خواهیم داد و نه خریداران که محصولات پتروشیمی را در قالب مواد اولیه خریداری می‌کنند و پیداکردن جایگزین هم برایشان سخت است، به این تحریم‌ها تن می‌دهند.
به گفته او، درحال‌حاضر ۲.۵ درصد تولید محصولات پتروشیمی جهان در اختیار ایران است و به راحتی قابل جبران نیست. حسینی با بیان اینکه صنعت پتروشیمی قطعاً قابل تحریم است، می‌افزاید: باید دید این تحریم، چقدر بر صادرات آن اثر خواهد گذاشت که موضوعی جداست. معتقدیم تأثیر آن، محدود به افزایش هزینه‌ها و سخت‌شدن کار است. با توجه به اینکه در حال حاضر، شرکت اصلی بازرگانی هلدینگ خلیج فارس و شرکت‌های تابعه آن در امارات تحریم شده‌اند، حتماً در کوتاه‌مدت تأثیری روی بازار خواهد گذاشت اما بیشتر اثر روانی است و مطمئناً این تحریم، تأثیر جدی روی صادرات محصولات پتروشیمی نخواهد گذاشت، زیرا سهم هلدینگ خلیج فارس در صادرات محصولات پتروشیمی ایران، سهمی فراتر از ۳۰ تا ۴۰ درصد صادرات کل محصولات پتروشیمی نیست و با توجه به تنوع بازار و اقلام متنوع، آمریکا به اهداف خود در تحریم صنعت پتروشیمی و تحریم هلدینگ خلیج فارس نخواهد رسید.
صنعت پتروشیمی، امکان دور زدن تحریم را دارد
علی شهرویی، دیگر کارشناس حوزه نفت و پتروشیمی نیز در گفت وگو با «شرق» با بیان اینکه فروش محصولات پتروشیمی مانند نفت خام، چندان سخت نیست، می‌گوید: این صنعت امکان دورزدن تحریم را دارد، زیرا مشکلات حمل ونقل آن کمتر است. حمل‌ونقل آن حتی در زمان تحریم نیز هم از طریق زمینی و هم از طریق دریایی میسر است، آنچه در زمینه تحریم پتروشیمی دارای اهمیت بیشتری است، جابه جایی پول است که باید به آن فکر کرد و احتمالاً به آن اندیشیده‌اند.
تشکیل احتمالی شرکت‌های صوری برای دور زدن تحریم‌ها
این کارشناس در ادامه می‌گوید: یکی از راه‌هایی که می‌توان از طریق آنها تحریم را دور زد، احتمالاً تشکیل شرکت‌های جدید یا شرکت‌های صوری در خارج از ایران در چین، ترکیه و برخی کشورهای دیگر است که به‌واسطه آنها بتوانیم تحریم را دور بزنیم. در پتروشیمی این‌گونه نیست که شرایط خاصی برای فروش نفت وجود داشته باشد. اگر این مشکل برای صنعت نفت وجود داشت، به‌واسطه آن بود که دیوان محاسبات وجود دارد و باید به آن جواب پس می‌دانند اما این مسئله برای صنعت پتروشیمی به‌واسطه خصوصی یا خصولتی بودن آن برقرار نیست. این مسئله راه را برای فروش محصولات پتروشیمی باز می‌کند و البته احتمالاً در کنار آن برای فروش محصولات پتروشیمی، فساد را دوباره تجربه خواهیم کرد و مشکلاتی را احتمالاً در عرصه پتروشیمی کشور شاهد خواهیم بود.
شهرویی با بیان اینکه پتروشیمی نیز مانند دیگر صنایع کشور، تحریم‌پذیر است، می‌گوید: این تحریم جدید را می‌توان از چند بعد نگریست. نخست، تحریم فروش محصولات پتروشیمی، دوم، تأمین قطعات و تجهیزات آن و سوم، تحریم نقل‌وانتقال مالی منابع حاصل از فروش. بنابراین نباید خیلی ساده‌انگارانه به این موضوع نگاه کنیم که بگوییم این بخش قابلیت تحریم ندارد؛ چرا این بخش هم قابلیت تحریم دارد.
چین و روسیه در آرزوی تحریم ایران
او در ادامه می‌افزاید: سال‌هاست که کشور با مقوله تحریم‌ها، دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بنابراین باید به‌دنبال برنامه‌ریزی و یافتن راه حل برای آن باشیم. باوجودی‌که روسیه و چین، از تحریم‌های ایران گلایه دارند و خود را حامی برجام می‌دانند، به عقیده من، چین، روسیه و غرب در اینکه ایران رشد نکند، اتفاق نظر دارند. هرکدام از آنها منافعی دارند که ایران قدرتمند و توسعه‌یافته برای آنها رقیبی در بازارهای جهانی خواهد بود. برای روسیه، در نفت و گاز رقیب است، برای چین در محصولات پتروشیمی و برای هر کشور دیگری نیز به انحای مختلف. به همین دلیل آنها ایران ضعیف را می‌خواهند و ما باید به شیوه‌های مختلف این موضوع را حل کنیم و بین منافع ملی و مردم، منافع انقلاب، فصل مشترکی تعریف کنیم تا بتوان به‌گونه‌ای راهکارهای کلان را برای کشور در نظر گرفت تا از این تنگناها عبور کنیم.
گسترش فساد با تحریم صنعت پتروشیمی
این کارشناس نفت و پتروشیمی در ادامه با بیان اینکه تا تحریم، عدم شفافیت، دورزدن تحریم‌ها و مخفی کاری در عرصه اقتصاد وجود دارد، فساد و رانت هم هست و هزینه‌ای اضافه بر کشور تحمیل خواهد شد، می‌گوید: به همین دلیل باید به این مسائل ریشه ای‌تر نگاه کرد و به سمت آن برویم که یکسری تعاملات را با جامعه جهانی انجام دهیم تا مدام در شرایط تحریم نباشیم که دائماً با اتلاف منابع روبه‌رو باشیم.
زنگنه مدیران ارشد را تغییر دهد
او در پایان بر نکته‌ای مدیریتی در شرایط تحریم اشاره کرده و می‌گوید: در این شرایط کارکردن، کار هر مدیری نیست. وزارت نفت باید در ترکیب مدیران ارشد خود تغییراتی دهد. اگر چنین نکند، عملاً فکر نمی‌کنم بتواند در این شرایط سخت، اقدامات مؤثری به سود کشور انجام دهد.
منبع: روزنامه شرق؛ ۱۳۹۸،۰۳،۱۹
گروه اطلاع رسانی ایرنا **۹۱۱۷**۲۰۰۲