خروج آمریکا از برجام
۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در اظهاراتی خروج این کشور از برجام را اعلام کرد و گفت سندی را برای بازگرداندن تحریم‌ها امضا می‌کند. وی افزود بیشترین میزان تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بعد از دوره‌های ۹۰ و ۱۸۰ روزه اعمال خواهد شد. در مرداد همان سال، دور اول تحریم‌های مزبور وارد مرحله اجرایی شد و شامگاه دوشنبه ۱۵ مرداد با امضای فرمانی، ترامپ رسماً دستور اجرای نخستین بسته تحریم‌ها علیه ایران را صادر کرد و جمعه ۱۱ آبان نیز، مقام‌های دولت ترامپ اعلام کردند دور دوم تحریم‌ها از روز دوشنبه ۱۴ آبان اجرا خواهد شد.
تعلیق تعهدات
اردیبهشت سال جاری، شورای عالی امنیت ملی کشورمان با صدور بیانیه‌ای، از توقف بخشی از تعهدات برجامی ایران خبر داد. در این بیانیه که دکتر روحانی، رئیس جمهوری و رئیس شورای عالی امنیت ملی در نامه‌های جداگانه نیز به سران کشورهای عضو برجام فرستادند، به کشورهای باقی‌مانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود، به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی، فرصت داده شد. در این بیانیه چنین آمد: «هر زمان که خواسته‌های ما تأمین شود، ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت؛ اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله‌به‌مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد».
در بیانیه شورای عالی امنیت ملی ایران، با اشاره به اینکه «متأسفانه حسن‌نیت و خویشتنداری هوشمندانه مردم ایران بی پاسخ مانده و غیر از صدور بیانیه‌های سیاسی، هنوز هیچ ساز و کار عملیاتی برای جبران تحریم‌های آمریکا مستقر نشده»، آمده است: «جمهوری اسلامی ایران برای تأمین حقوق خود و بازگرداندن توازن به مطالبات طرفین در این توافق، گزینه‌ای غیر از کاهش تعهدات ندارد؛ به همین دلیل، جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌کند در مرحله فعلی، دیگر خود را به رعایت محدویت‌های مربوط به نگه‌داری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین متعهد نمی‌داند».
این بیانیه افزود: «به کشورهای باقی مانده در برجام ۶۰ روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود، به‌ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی کنند. چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تأمین کنند، در مرحله بعدی، جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد. در هر زمان که خواسته‌های ما تأمین شوند، ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف‌شده را از سر خواهیم گرفت؛ اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله اجرای تعهدات دیگر را متوقف خواهد کرد».
در بیانیه مذکور تأکید شد: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد به مشورت‌های خود با اعضای باقی مانده برجام در تمامی سطوح ادامه دهد؛ اما در برابر هر اقدام غیر مسوولانه از جمله ارجاع موضوع به شورای امنیت ملل متحد یا اعمال تحریم‌های بیشتر، عکس العمل قاطع و سریع نشان
خواهد داد».
تقدیم نامه رئیس‌جمهوری به کشورهای باقی مانده در برجام
صبح چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت نیز سفرای کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امورخارجه دعوت شدند و سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امورخارجه، نامه رئیس جمهوری کشورمان را به آنها تسلیم کرد. در این نامه، تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشورهای مزبور رسید. همچنین، در نامه دیگری که همان روز وزیر امورخارجه کشورمان برای خانم موگرینی، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا فرستاد، جزئیات اقدامات ایران به اطلاع ایشان به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام رسید.
اروپا جدی نگرفته است
با گذشت یک ماه از اولتیماتوم ایران، آمریکا بارها و بارها از کشورمان برای مذاکره مجدد دعوت کرده؛ اما مقام‌های ایرانی اعلام کرده‌اند تا آمریکا از ادبیات خصمانه و تمامیت خواهانه خود علیه کشورمان دست برندارد و به حیطه تعهدات برجامی خود بازنگردد، هیچ مذاکره مجددی در کار نخواهد بود. امروز ۱۹ خرداد، دقیقاً ۳۱ روز از فرصت ۶۰ روزه اعضای باقی مانده برجام می‌گذرد و هنوز در این زمینه اقدام عملی را شاهد نبوده‌ایم.
به نظر می‌رسد اروپا هنوز تصمیم ایران در این باره را به طور کامل جدی نگرفته است. با اینکه عنوان شد پِر فیشر، مدیر اینستکس، هم‌زمان با سفر هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، قرار است به منظور رایزنی‌ها با مقام‌های نهاد متناظر ایرانی «سازوکار ویژه تجارت و تأمین مالی ایران و اروپا» (STFI) به تهران سفر کند، عملاً از زمان اعلام تشکیل اینستکس در بهمن سال گذشته، اقدام عملی و ملموسی برای تأمین حقوق ایران در چارچوب برجام را شاهد نبوده‌ایم.
از خماری درآمده‌اند
گام نخست تعلیق تعهدات برجامی ایران که ناظر بر نفروختن اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین به خارج از کشور است، علناً برای اروپایی‌ها خطری به همراه نخواهد داشت؛ چراکه نفس این موضوع، بالقوه نمی‌تواند ایران را به نقطه‌ای برساند که از نگاه اروپایی‌ها واجد توانایی دسترسی به ساخت سلاح هسته‌ای است. به نظر می‌رسد فرصت ۶۰ روزه دوم که ناظر بر افزایش غنی سازی اورانیوم از حد ۳.۶۷ درصد است، برای اروپا جدی‌تر و خطرناک‌تر ارزیابی شود. با وجود این، آنچه از شنیده‌ها برمی‌آید، اروپایی‌ها تا همین الان نیز، از خماری سابق بیرون آمده و فهمیده‌اند برای حفظ ایران در برجام، باید در میدان عمل گام بردارند.
حال با این اوصاف، آیا احتمال دارد فرصت ۶۰ روزه دوباره تمدید شود؟ دراین‌زمینه عباس عراقچی روز ۱۸ اردیبهشت گفته بود: «بستگی دارد به اینکه خواسته‌هایمان تا چه حد و چگونه تأمین شود. ما قصد تنش و درگیری نداریم و مهم منافع ایران است. ما به برجام هیچ تعصب، وابستگی و علقه‌ای نداریم و به منافع مردم ایران وابستگی داریم. حرکت ما چه وقتی که خویشتنداری می‌کنیم و چه نمی‌کنیم، همه طراحی می‌شود که چگونه منافع مان تأمین شود. این دو ماه تمدیدشدنی نیست؛ مگر اینکه خواسته‌های ما تأمین شود. اگر هیچ اتفاقی نیفتد، سر ۶۰ روز گام بعدی را برخواهیم داشت».
منبع: روزنامه صبح ن و؛۱۳۹۸،۰۳،۱۹
گروه اطلاع رسانی **۹۱۱۷**۲۰۰۲