در آستانه سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن به ایران که گفته می‌شود هدف از آن تلاش برای کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن است، کیوان خسروی، سخنگوی شورای عالی امنیت ملی در یادداشتی دو شرط موفقیت‌آمیز بودن این سفر را تشریح کرد. خسروی تاکید کرد که «تلاش برای بازگرداندن آمریکا به برجام و جبران خسارت‌های وارد شده به تهران» و همچنین «رفع تحریم‌های فراسرزمینی» می‌تواند تضمینی برای موفقیت سفر نخست‌وزیر ژاپن باشد. آبه قرار است ۲۲ خرداد وارد تهران شود و با مقامات جمهوری اسلامی دیدار و گفت‌وگو کند.
دولت ژاپن روز پنج‌شنبه به‌طور رسمی اعلام کرد «شینزو آبه» نخست‌وزیر این کشور ۱۲ ژوئن (۲۲ خرداد ۹۸) به منظور دیدار و گفت‌وگو با مقامات جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر خواهد کرد. آبه ابراز امیدواری کرده است که بتواند میان ایران و آمریکا میانجیگری کند و تنش‌ها بین دو کشور را کاهش دهد. در این بین کیوان خسروی، سخنگوی شورای‌عالی امنیت ملی با اشاره به سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران در یادداشتی نوشت: «روابط ایران و ژاپن در ابعاد سیاسی و اقتصادی، همواره از سطح و روند متعادل و باثباتی برخوردار بوده است. رویکرد ژاپن در حوزه سیاست خارجی نیز عمدتاً حمایت از هنجارهای حقوقی و سیاسی پذیرفته شده از سوی جامعه بین‌المللی بوده و کمتر تحت تأثیر فراز و فرودهای افراطی و تفریطی بوده است.»
وی در این یادداشت اختصاصی برای خبرگزاری فارس افزود: «حفظ و ارتقای جایگاه و اعتبار سیاسی و اقتصادی ژاپن در نظام بین‌الملل که سرمایه ملی این کشور بوده و به نوعی با هویت مردم آن گره خورده است، از اصولی است که ژاپنی‌ها به شدت نسبت به تأمین و پیگیری آن حساس هستند.» به گفته خسروی، سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن به ایران به‌طور قطع، رخداد مهمی در حوزه تحکیم و توسعه مناسبات دوستانه دو کشور در ابعاد مختلف است و به‌طور قطع، عالی‌ترین مقام اجرایی این کشور، از این فرصت برای افزایش اعتبار سیاسی ژاپن استفاده خواهد کرد.
به گزارش خبرگزاری فارس در این یادداشت تاکید شده است: «گفته می‌شود شینزو آبه به‌عنوان میانجی از سوی آمریکا به ایران می‌آید، تلاش برای «بازگشت آمریکا به برجام و جبران خسارت‌های وارد شده به ایران» و «رفع تحریم‌های فراسرزمینی واشنگتن علیه کشورمان» که هر دو از اصول مورد پذیرش و تاکید جامعه بین‌المللی است می‌تواند تضمینی برای موفقیت این سفر باشد.» شینزو آبه قرار است روز چهارشنبه به تهران سفر کند. این نخستین سفر یک نخست‌وزیر مستقر ژاپن به ایران در طول چهار دهه گذشته است. نشریه «ماینیچی» هم در این باره نوشت: «آبه» نخست‌وزیر ژاپن قصد دارد در سفرش به تهران ضمن دیدار با حسن روحانی، با رهبر معظم انقلاب هم دیدار کند. دولت ژاپن در جلسه‌ای با حضور اعضای کمیته رهبری قانونگذاران ژاپن برنامه سفر خود را اعلام کرد. طبق این برنامه قرار است «آبه» ۱۴ ژوئن (۲۴ خرداد) به ژاپن بازگردد.
حرکت دیپلماتیک بی‌سابقه
همزمان روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال در گزارشی درباره سفر «شینزو آبه» نخست‌وزیر ژاپن به ایران، آن را یک حرکت نادر و کم سابقه دیپلماتیک از سوی توکیو معرفی کرد. این رسانه روز شنبه در مطلبی خاطرنشان کرد که ژاپن به‌دنبال ایفای یک نقش فعال درکاستن از تنش‌ها میان ایران و آمریکاست، این کشور نمی‌خواهد شاهد تشدید رویارویی و کشمکش‌ها میان دو کشور باشد. وال‌استریت افزود که آبه می‌خواهد یک میانجیگر باشد او البته دارای روابط گرمی با دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا است و از یک مناسبات سنتی دوستانه با ایران هم برخوردار است که به او امکان می‌دهد بازیگری فعال در این عرصه باشد. تارنمای اف‌تی هم در گزارش مجزایی از این سفر آورده است که به‌دلیل ملاقات‌های اخیر آبه با مقام‌های ایران و آمریکا و با توجه به مناسبات گرمی که نخست‌وزیر با هر دو طرف دارد، امید است که بتواند یک فرصت ایجاد کرده و یک مسیر ارتباطی میان دو کشور باز کند.
دستاورد دیپلماتیک
همچنین یک روزنامه ژاپنی درباره سفر قریب‌الوقوع نخست‌وزیر ژاپن به ایران نوشت: «شینزو آبه با امید به حصول یک دستاورد دیپلماتیک به ایران می‌رود که روابط یخ زده تهران و واشنگتن را گرم کند.» به گزارش «ایسنا» به نوشته روزنامه ژاپن تایمز، ژاپن که روابطش با ایران عاری از تنش است همواره خواستار تعامل بوده و بر باور خود مبنی بر اینکه دیپلماسی بهترین راه برای حل مشکلات منطقه‌ای به شمار می‌آید، تاکید داشته است. از طرفی دیگر ژاپن ۸۵ درصد نفت خود را از خاورمیانه تأمین و ۱۸ درصد از نیاز خود به گاز طبیعی را نیز از خلیج‌فارس وارد می‌کند. هرچند، توکیو باتوجه به اتحادش با آمریکا در زمینه امنیتی و اختلافات این کشور با ایران در چهار دهه گذشته باید نگرانی‌های واشنگتن را نیز در نظر داشته باشد.
گام چالش‌برانگیز
در عین حال میانجیگری برای شینزو آبه یک گام چالش‌برانگیز است که در صورت دیدار نکردن با رهبری ایران یا کوتاه نیامدن ترامپ از لفاظی‌ها و اظهارات تحریک برانگیزش (علیه ایران)، وجهه خود را از دست خواهد داد. ارزیابی‌هایی مبنی بر این وجود دارد که نخست‌وزیر ژاپن توانسته ضمانت‌هایی را از هر دو دولت به دست آورد که هیچیک تلاش‌های او را نابود نخواهند کرد. معاون وزیر امورخارجه ایران گفته که مشتاق سفر آبه است، سفری که برای اولین بار از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ از سوی یک نخست‌وزیر ژاپنی انجام می‌شود. آبه از حمایت دولت‌های دیگر نیز همچون روسیه و اتحادیه اروپا برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن برخوردار است اما هیچ اهرم فشاری برای ترغیب تهران و واشنگتن به نشستن پای میز مذاکره در اختیار ندارد و به‌علاوه با مخالف‌های سرسختی در عربستان سعودی و اسرائیل روبه‌رو است که ترجیح می‌دهند ایران منزوی باشد. اگر آبه با دست خالی به خانه بازگردد تندروهایی وجود دارند که تنش‌ها را افزایش خواهند داد. اگر دیپلماسی خوش‌بینانه و فعال آبه به موفقیت بینجامد بر اعتبار و شخصیت او، زمانی که در نشست گروه ۲۰ در ماه جاری (میلادی) در اوساکا شرکت می‌کند، خواهد افزود. چنین دستاوردی همچنین به او در انتخابات پیش‌رو در تابستان کمک می‌کند و به وی اجازه می‌دهد بگوید که به متحد و شریکش کمک کرده است. بنابراین، تمام دلایل برای اینکه شینزو آبه ریسک این بازی را حتی باوجود نتایج محدود بپذیرد، وجود دارد.
شرط موفقیت میانجیگری
همچنین شیرین هانتر، استاد دانشگاه جورج‌تاون واشنگتن در مورد تأثیر میانجیگری ژاپن می‌گوید: «تا وقتی که ایران و آمریکا حاضر به حل مسائل اصلی مورد اختلاف با یکدیگر نباشند، هیچ میانجیگری‌ای نمی‌تواند موفق شود. با این وجود، شاید نخست‌وزیر ژاپن بتواند به کم شدن تنش‌ها میان تهران و واشنگتن کمک کند.» شیرین هانتر روز شنبه در گفت‌وگو با «ایرنا» درباره اصرار دونالد ترامپ برای مذاکره با ایران با وجود تشدید تنش‌ها و افزایش فشارها بر ایران گفت: «یکی از دلایل تغییر لحن دونالد ترامپ درباره ایران، مخالفت‌ها در فضای داخلی آمریکا با بروز یک جنگ دیگر در خاورمیانه است.»
پوچ بودن ادعای ترامپ
از سوی دیگر در شرایطی که دونالد ترامپ تلاش دارد این‌گونه نشان دهد که خواستار مذاکره با ایران است اما به گفته سخنگوی وزارت‌خارجه، تحریم شرکت‌های پتروشیمی ایران مصداق پوچ بودن این ادعای ترامپ است. سیدعباس موسوی، سخنگوی دستگاه وزارت‌خارجه ایران ضمن اینکه این اقدام آمریکا را شدیداً محکوم و آن را مصداق تروریسم اقتصادی خواند، گفت: «تنها یک هفته صبر نیاز بود تا پوچ بودن ادعای ترامپ برای مذاکره ثابت شود.» به گزارش خبرگزاری فارس، موسوی افزود: «سیاست فشار حداکثری آمریکا یک سیاست شکست خورده است که بارها توسط روسای‌جمهور پیشین آن کشور امتحان شده بود. این مسیری اشتباه است و دولت آمریکا می‌تواند مطمئن باشد که به هیچیک از اهداف تعیین شده برای این سیاست نخواهد رسید.» موسوی ادعاهای برخی مقامات آمریکایی برای مذاکره با ایران را فریبکارانه، غیرواقعی و صرفاً برای جلب توجه افکار عمومی خواند و تاکید کرد: «این اقدام ایالات‌متحده مغایر با اصول و قواعد اساسی روابط و حقوق بین‌الملل و نیز تعهدات بین‌المللی این رژیم بوده و موجبات مسؤولیت بین‌المللی آن را فراهم خواهد آورد.» دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت‌خزانه‌داری آمریکا روز جمعه (۱۷ خرداد / ۷ ژوئن) تحریم‌های جدیدی علیه بخش پتروشیمی ایران اعلام کرد.
گفت‌وگوی تلفنی نتانیاهو با آبه
از سوی دیگر در آستانه سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران، اوفیر جندلمان، سخنگوی نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اعلام کرد بنیامین نتانیاهو با شینزو آبه به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کرده است. به گزارش خبرگزاری تسنیم، براساس ادعای این مقام صهیونیست، نتانیاهو در جریان این گفت‌وگوی تلفنی صراحتاً بر ضرورت حفظ فشار بر ایران تاکید کرده است.
تحرک دیپلماتیک آلمان
همزمان با تلاش‌های ژاپن برای کاهش تنش‌ها بین تهران و واشنگتن، کشورهای اروپایی نیز اقداماتی را در این رابطه در دستور کار قرار داده‌اند که از جمله می‌توان به سفر خاورمیانه‌ای هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان اشاره کرد. ماس که در نخستین روز از سفر منطقه‌ای‌اش به بغداد سفر کرده از تلاش کشورهای اروپایی برای کاهش تنش‌ها بین ایران و آمریکا با توجه به حساسیت‌های کنونی در منطقه خاورمیانه سخن گفت. به گزارش «ایرنا» به نقل از خبرگزاری آلمان، ماس طی سخنانی در پایتخت عراق با تاکید بر لزوم رفع تنش‌ها و دعوت طرف‌ها به آرامش و خویشتنداری گفت: «در چنین شرایط حساسی محاسبات اشتباه، سوءتفاهم‌ها و اقدامات تحریک‌آمیز می‌تواند پیامدهای پیش‌بینی نشده‌ای به‌دنبال داشته باشد.» به گفته وی افزایش تنش‌ها در هفته‌های اخیر کشورهای اروپایی را که در همسایگی خاورمیانه هستند بر آن داشته تا وارد میدان شده و برای رفع سوءتفاهم‌ها و تنش‌زدایی اقدام کنند. وزیر خارجه آلمان افزود: «ما نه تنها باید از گفت‌وگو استقبال کنیم بلکه باید آن را در شرایطی که مسائلی متضاد و برای سالیان متمادی درگیری وجود دارد، هدایت کنیم.»
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد؛ ۱۳۹۸،۰۳،۱۹
گروه اطلاع رسانی **۱۶۹۹**۲۰۰۲