این در حالی که از اوایل اردیبهشت یگان حفاظت منابع طبیعی کشور درباره این آتش‌سوزی‌ها هشدار داده و فهرستی هم از مناطق پرخطر اعلام کرده بود، اما در سایه نداشتن تجهیزات و بی‌توجهی به هشدارها، جنگل‌ها دقیقاً از همان مناطقی که پیش‌بینی می‌شد در حال سوختن هستند.
دیروز فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور از وقوع ۱۵ فقره حریق در مراتع کشور طی هفته گذشته خبر داد؛ موضوعی که تمام نگرانی‌ها را به این سمت سوق داد. سرهنگ سرهنگ علی عباس‌نژاد در گفت‌وگو با ایلنا درباره وقوع آتش‌سوزی‌های اخیر در مراتع و جنگل‌ها گفت: در طول هفته گذشته حدود ۱۵ فقره آتش‌سوزی در سطح کشور داشتیم، البته بیشتر این آتش‌سوزی‌ها در مراتع اتفاق افتاده است.
او با بیان اینکه آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های انبوه شمال کشور نداشتیم، ادامه داد: بیشتر آتش‌سوزی‌ها در استان‌های مرکزی، قم، فارس بوده است که در استان فارس چهار مورد آتش‌سوزی اتفاق افتاده است. همچنین بیشترین آتش‌سوزی‌ها در مناطق مرتعی و جنگل‌های غیرانبوه شهرستان بهبهان در استان خوزستان بوده است. تنها یک فقره آتش‌سوزی در شهرستان دشتی در استان بوشهر در حال حاضر گزارش شده است که برای اطفای آن با بالگرد هماهنگی‌های لازم صورت گرفته است.
عباس‌نژاد با بیان اینکه احتمال حریق در روزهای آینده با توجه به گرم شدن هوا وجود دارد، ادامه داد: برخی از این آتش‌سوزی‌ها به دلیل اهمال و کم‌توجهی برخی از هموطنان اتفاق می‌افتد، به‌رغم اینکه در بیشه‌زارها و مناطق جنگلی روشن کردن آتش ممنوع است، اما باز هم به انجام این کار مبادرت کرده و گاه این آتش‌ها نیمه‌خاموش رها می‌شوند و با اندک بادی حریق صورت می‌گیرد. با توجه به گرم شدن هوا ما از مردم تقاضا داریم تا همکاری لازم را برای حفظ طبعیت با ما داشته باشند.
تنها ۲۰ درصد آتش‌سوزی‌ها طبیعی بوده است
در بسیاری از موارد عوامل انسانی عامل بروز این آتش‌سوزی‌های گسترده هستند. برای مثال فرد یا افرادی به عمد یا از روی سهو آتش روشن کرده یا آن را در طبیعت رها کرده یا با انداختن فیلتر سیگار در علف‌های خشک زمینه‌ساز بروز آتش‌سوزی‌های گسترده می‌شوند. از سوی دیگر گاهی رها کردن زباله‌هایی مانند بطری‌های شیشه‌ای نیز می‌تواند با توجه به زاویه آفتاب و نوع قرار گرفتن بطری‌ها به صورت ذره‌بین عمل کرده و باعث بروز آتش‌سوزی شوند. در برخی موارد نیز کشاورزان با آتش‌زدن بقایای محصول خود در زمین‌های کشاورزی که با اهداف مختلفی از جمله تقویت خاک انجام می‌شود می‌توانند زمینه‌ساز بروز آتش‌سوزی در محیط زیست شوند.
به گفته فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی، تنها ۲۰ درصد آتش‌سوزی‌ها بنا به دلایل طبیعی رخ داده و باقی موارد کاملاً عمدی هستند، اما آتش‌سوزی جنگل‌ها چه عمدی باشد و چه غیرعمدی، تنها به یک دلیل گسترده شده و خسارت‌بار می‌شود، آن هم کمبود تجهیزات اطفای حریق در سازمان جنگل‌ها و تخصیص ندادن بودجه مورد نیاز آن است، اعتبار خرید بالگرد تخصیص داده نشده و خودروهای اطفای حریق هم به دلیل افزایش قیمت از کارخانه ترخیص نمی‌شوند تا به این ترتیب جنگل‌ها و منابع طبیعی هم قربانی تورم و گرانی شوند.
در این میان به باور کارشناسان، خشکسالی و عدم بارش مناسب منجر به خشک‌شدن زمین‌ها، جنگل‌ها، مراتع و نی‌زارها و آمادگی آنها برای گسترش آتش‌سوزی شده است و با نزدیک شدن به فصل تابستان در بسیاری از نقاط کشور احتمال وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای در محیط زیست و طبیعت وجود دارد. این آتش‌سوزی‌ها عمدتاً جنگل‌ها، دشت‌ها و مراتع را درگیر خود می‌کند.
از سوی دیگر در بسیاری از این موارد، آتش‌سوزی‌ها منشا انسانی نداشته و در ماه‌های گرم تابستان وقوع رعد و برق می‌تواند موجب آتش‌سوزی مراتع خشک و جنگل‌ها شوند. مطالعات جدید انجام شده توسط پژوهشگران مرکز جهانی تغییرات اقلیمی طبیعت، نشان می‌دهد که گرمایش زمین و کاهش میزان بارندگی نیز نقش مهمی در بروز آتش‌سوزی‌های طبیعی داشته است.
دشواری‌های مهار آتش‌سوزی
محمدناجی کانی‌سانانی، مدیر عامل «انجمن سبز چیا» در شهر مریوان در ارتباط با این وضعیت به «توسعه ایرانی» می‌گوید: «در سال‌های اخیر ما با یک موج ناباورانه از شیوع آتش‌سوزی مواجه بوده‌ایم که اگرچه آمار درستی از میزان این آتش سوزی‌ها در دست نیست ولی در ۱۰ سال اخیر صدها مورد آتش‌سوزی داشتیم که مساحت زیادی از جنگل‌ها را از بین برده و متاسفانه طبیعی است که با این آتش سوزی‌ها نه تنها بسیاری از گونه‌های با ارزش جنگلی را از دست می‌دهیم، گونه‌هایی که بعضی از آنها ممکن است عمرشان به بیش از صد سال هم برسد بلکه ازاین طریق راه تجاوز بیشتر به جنگل هم فراهم می‌شود که می‌تواند زمین‌خواری را به همراه داشته باشد. در بیشتر مواقع مهار آتش‌سوزی‌های رخ داده در دامان طبیعت کار دشواری هستند و حتی در مواردی مانند آتش‌سوزی اخیر کالیفرنیا شاهد این هستیم که علی‌رغم تجهیز آتش‌نشانان و به کار بردن تمامی امکانات از سوی آنها، مهار آتش‌سوزی در جنگل‌های منطقه زمان بسیار زیادی به طول انجامید. این موضوع در حالی است که در عملیات اطفای حریق جنگل‌های کالیفرنیا بیش از ۱۰ هزار نیروی آتش‌نشان و ۱۴ هلیکوپتر آب‌پاش حضور داشتند.»
دشوار بودن دسترسی به محل آتش‌سوزی
کانی‌سانانی درباره دشواری مهار آتش‌سوزی در طبیعت توضیح داد: «این مسئله چندین عامل دارد. مانع اول دشوار بودن دسترسی است. در بیشتر مواقع این آتش‌سوزی‌ها در مناطقی دور از راه‌ها و جاده‌ها رخ داده و امکان دسترسی به محل آتش‌سوزی دشوار است. برای نمونه در آتش‌سوزی اخیر استان مرکزی این موضوع به خوبی حس شد. مسئله بعدی وزش باد است. در هنگام وقوع آتش‌سوزی در طبیعت، نوع وزش باد، سرعت و جهت آن بسیار مهم بوده و می‌تواند به آتش‌نشان‌ها در مهار آتش‌سوزی کمک کرده یا بالعکس شرایط را وخیم و دشوار کند. وزش باد معمولاً باعث گسترش آتش‌سوزی و افزایش شدت آن شده و یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش رو در هنگام مهار آتش در طبیعت است. از سوی دیگر آتش‌سوزی خود باعث افزایش فشار در ارتفاعات فوقانی منطقه شده و همزمان با کاهش میزان رطوبت محیط، سبب وزش باد می‌شود.»
امکانات محلی برای مبارزه با آتش محدود است
مدیر عامل انجمن سبز چیا می‌گوید: «حرارت زیاد و خشکی هوا عامل دیگری است. آتش‌سوزی در طبیعت معمولاً با ابعادی بسیار بزرگ رخ می‌دهد که این موضوع سبب می‌شود دمای محیط اطراف محل آتش‌سوزی افزایش زیادی پیدا کرده و با کاهش رطوبت شاهد خشک‌تر شدن محیط شویم که این موضوع سبب می‌شود تجهیزات آتش‌نشانی و نیروی انسانی توانایی نزدیک شدن به آتش را نداشته باشند. از سوی دیگر هنوز فناوری‌های موجود در کشورهای پیشرفته نیز برای مبارزه با آتش‌سوزی‌های بزرگ طبیعی مناسب نیستند. یکی دیگر از مشکلات پیش روی آتش‌نشانان برای مهار آتش‌سوزی، کاهش سطح اکسیژن در محیط و افزایش دودهای سمی و آلودگی در محل است. این موضوع می‌تواند تنفس آتش‌نشانان را با مشکل رو به رو و در مهار آتش اختلال ایجاد کند.»
او ادامه داد: «با توجه به این موضوع که معمولاً آتش‌سوزی‌های رخ داده در طبیعت معمولاً در محلی دور از شهرها و مراکز اصلی رخ می‌دهند، امکانات محلی برای مبارزه با آتش محدود بوده و این موضوع در آتش‌سوزی‌های اخیر نیز به وضوح مشاهده شد و چه بسا اگر استان مرکزی به هواپیمای آب‌پاش مجهز بوده و این هواپیما از تهران به محل اعزام نمی‌شد، آتش‌سوزی تالاب با سرعت بیشتر و در زمان کمتری مهار می‌شد.»
۹۰ منطقه بحرانی و فوق بحرانی در ایلام
در این میان وضعیت استان ایلام وخیم است. استانی که کمترین تجهیزات را برای اطفای حریق دارد و در مقابل بیشترین آتش‌سوزی را. جنگل‌های ایلام در آتش می‌سوزد اما هنوز این استان یک بالگرد اطفای حریق ندارد. مدیرکل منابع طبیعی ایلام درباره وضعیت این استان بیان کرد: ۹۰ منطقه بحرانی و فوق بحرانی حساس را در استان در بحث آتش‌سوزی شناسایی و پایگاه‌هایی در این مناطق ایجاد شده است، نیروهای دیدبان همراه امکانات و تجهیزات حریق نیز در اختیار آنها قرار داده شده است اما این تجهیزات کافی نیست. برای استقرار بالگرد در استان نامه‌نگاری‌های لازم به وسیله استاندار ایلام انجام گرفته و حضور بالگرد و استقرار آن در استان الزامی است اما هیچ اتفاق مثبتی تاکنون در این زمینه رخ نداده است.
از سوی دیگر آتش‌سوزی جنگل‌ها تنها سوختن چند درخت نیست بلکه از بین رفتن چندین و چند گونه گیاهی، از دست رفتن زیستگاه جانوران و به دنبال آن موجی از آسیب‌های محیط‌زیستی مانند فرسایش خاک، تغییر اقلیم و حرکت روان‌آب‌ها و در نهایت تشدید وقوع سیل‌های وحشناکی که امسال شاهد آن بودیم. همین سال گذشته بود که چهار نفر از فعالان محیط‌زیست مریوان که برای خاموش کردن آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس رفته بودند و در اثر نبود امکانات زنده زنده در آتش سوختند.
منبع: روزنامه توسعه ایرانی؛ ۱۳۹۸،۰۳،۲۰
گروه اطلاع رسانی **۹۳۷۰**۲۰۰۲