به گزارش ایرنا؛ آب و خاک یکی از برترین مظاهر خداوند بر روی زمین است که انسان از همان ابتدای خلقت به این هنر روی آورده و انسان غارنشین برای تهیه و نگهداری غذا از گل شکل گرفته استفاده می‌کرده است.
سفالگری یکی از مهمترین و قدیمی ترین هنرهای دستی بشر بوده که از دیر باز در ایران رونق داشته است.
سفال و سفال گری در تمدن ایران از جایگاه برجسته ای برخوردار است و در بلوچستان نیز پیشینه آن به عصر پارینه سنگی و پیش از تاریخ بر می‌گردد.
قدمت سفال‌های به دست آمده از محوطه شهر سوخته سیستان واقع در شمال سیستان و بلوچستان و دیگر مناطق باستانی استان به هزاران سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد.
کلپورگان تنها موزه سفال زنده دنیا
کلپورگان روستایی در ۲۵ کیلومتری شهر سراوان و ۳۹۰ کیلومتری جنوب شرق زاهدان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده و به تنها موزه زنده سفال جهان شهرت دارد.
این روستا با سفال و شیوه سفال گری بانوانش معرفی می‌شود و زنان و دختران این روستا سفالگری را از مادر و مادربزرگ و اجداد خود یاد می‌گیرند و از آب و خاک هنری زیبا خلق می‌کنند که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
زنان هنرمند بلوچ سفالینه‌های کلپورگان را با طرح و نقش‌های کاملاً هندسی و بدون لعاب و بدون هیچ‌گونه ابزار و چرخ سفال گری می‌سازند به گونه‌ای که تولیدهای آنها به آثار کشف شده از محوطه‌های تاریخی و کهن منطقه بلوچستان و نقاط دیگر ایران شباهت زیادی دارد.
خاک سفال‌های این روستا معمولاً از معدن خاک رس مشکوتک تأمین می‌شود که در زمان گذشته توسط چهارپایان یا سبدهای مخصوص به کارگاه حمل می‌شد اما در حال حاضر به وسیله کمپرسی به کارگاه حمل می‌شود.
برای جداسازی ناخالصی از خاک ابتدا آن را سرند کرده و سپس آن را در حوضچه ۲ طبقه‌ای می‌ریزند و به آن آب اضافه می‌کنند و سپس خاک را داخل آب به هم می‌زنند تا ذرات خاک در آب به صورت معلق درآید.
بعد از صافی و لوله به حوضچه دوم که با اولی اختلاف سطح دارد و پایین‌تر است منتقل می‌کنند و برای اینکه ناخالصی‌ها از حوضچه اول به حوضچه دوم وارد نشوند معمولاً داخل لوله مذکور چند توری تعبیه می‌کنند تا آخرین ذراتی که در محلول باقی مانده جدا شوند.
سپس دوغاب بدست آمده را در حوضچه دوم به مدت ۲ روز نگه می‌دارند تا آب آن بخار شود و بعد گل به دست آمده را با مقداری از همان خاک قبلی ورز می‌دهند تا آماده کار شود.
در اصطلاح محلی مخلوط به دست آمده «هاجک» نام دارد و رنگ این مخلوط معمولاً خاکستری متمایل به سبز روشن است که پس از پخت در کوره به رنگ نارنجی درمی‌آید.
این مراحل به عهده مردان است اما مراحل بعدی که نیاز به دقت و ظرافت دارد توسط زنان هنرمند کلپورگان با دست انجام می‌شود.
تکنیک‌های ساخت سفال این منطقه همان روش‌های چند هزار سال قبل است که همین روش ابتدایی و بسیار ساده باعث شده تا هنر سفالگری کلپورگان در دنیا منحصر بفرد باشد.
برای تزئین و نقاشی سفالینه‌ها نیز از «سنگ تیتوک» استفاده می‌شود که این سنگ در منطقه تپه آچار در کهوران شهرستان مهرستان یافت می‌شود و رنگ آن معمولاً قهوه‌ای یا سیاه است.
تمامی نقوش به کار رفته بر روی سفال کلپورگان تجریدی و ذهنی است که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده و بر گرفته از اعتقادات و باورهای مردم منطقه است که با نقوش سفال‌های پیش از تاریخ نیز همخوانی دارد.
تمام تولیدات سفالی پس از ساخت ۱۰ روز در معرض تابش آفتاب قرار می‌گیرد تا کاملاً خشک شوند و قبل از اینکه به کوره بروند به وسیله رنگ تیتوک رنگ‌آمیزی می‌شود تا ظرف همراه با رنگ در یک زمان پخته شود.
سفالینه‌های کلپورگان اشکال و کاربردهای متنوعی مانند کوزه، قلیان، انواع ظروف مانند کاسه، بشقاب، پارچ، قندان و اسپند دودکن دارد.
سفال کلپورگان نیازمند ارتقا کیفیت
یکی از هنرمندان سفالگر کلپورگان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: سفالگری را از مادر بزرگم یاد گرفتم و ۱۵ سال است که در این رشته فعالیت دارم.
زیور دهواری گفت: کار سفالگری بسیار لذت بخش است زیرا با جان و دل هنری خلق می‌شود که برآمده از ذوق و سلیقه است.
وی افزود: نقوش روی سفال‌ها همه برآمده از ذهن و آثار به جا مانده از گذشتگان است.
این بانوی هنرمند سفالگر ادامه داد: متأسفانه امروزه خاک به عنوان مواد اولیه این صنعت به سختی تهیه می‌شود و با وجود همه سختی‌ها مکان و بازار مخصوصی برای عرضه و فروش محصولات تولیدی وجود ندارد که از میراث فرهنگی تقاضا داریم در این زمینه حمایت‌های لازم را انجام دهد.
یک کارآفرین صنایع دستی در زمینه سفالگری و سرمایه گذاری در این صنعت و هنر بومی به خبرنگار ایرنا گفت: فعالیت در زمینه برند سازی سفال کلپورگان را از سال ۹۱ شروع و این هنر را از یک اقتصاد بسته به اقتصاد باز تبدیل کردم.
مهدی دهواری اظهار داشت: سفال کلپورگان درگذشته با وجود زحمت‌های فراوانی که برای ساخت آن کشیده می‌شد به قیمت‌های بسیار ناچیز به فروش می‌رسید اما اکنون این مشکل تا حدودی رفع شده است.
وی افزود: از سال ۹۱ تا ۹۳ سفال دارای بحث تجاری سازی شد و قیمت یک کوره به چندین برابر رسید با وجود این اتفاق تمام نیروهای که از این حرفه بیرون رفته بودند بازگشتند و اینک مشغول فعالیت هستند.
این کار آفرین صنایع دستی بیان کرد: از زمانیکه سفال کلپورگان ثبت جهانی شد خیلی‌ها گمان کردند می‌توانند با هر قیمت و کیفیتی سفال را به فروش برسانند درحالیکه سفالی که مهر اصالت دریافت کرد بسیار با کیفیت و زیبا بود.
وی ادامه داد: معدن خاک کلپورگان به دلیل بهره برداری بیش از حد و عدم توجه هنرمندان به جایی رسیده که درصد آهک آن بسیار بالا رفته است.
دهواری خاطر نشان کرد: تا ۲۰ سال پیش هنرمندان ما خاک را با یک چوب محکم می‌کوبیدند تا آهک آن از بین برود اما در حال حاضر این کار انجام نمی‌شود و خاک آهک دارد و محصول تولیدی از کیفیت لازم برخوردار نیست به همین سبب استقبال کشورهای خارجی از این هنر ارزشمند بسیار کمتر از گذشته شده و سفال تولیدی تنها در داخل کشور عرضه می‌شود.
وی با اشاره به نقوش روی سفال‌ها گفت: نقوش امروزی با گذشته بسیار متفاوت است و در حال حاضر نقوش و اشکال هندسی نسبت به گذشته بی کیفیت هستند.
کارآفرین سراوانی اظهار داشت: این در حالیست که مکان مشخصی برای فروش محصولات سفال کلپورگان در سیستان و بلوچستان وجود ندارد و تنها یک مرکز از سال ۹۱ تا ۹۷ در زاهدان راه اندازی شده بود که به دلیل نبود استقبال فرهنگی و همکاری نکردن اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تعطیل شد.
وی از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان درخواست کرد در زمینه بازاریابی و ایجاد مکان‌های عرضه سفال کلپورگان با تولیدکنندگان و فروشندگان همکاری کند و با توجه به اینکه ۱۵۴ خانوار در کلپورگان زندگی می‌کنند، ظرفیت کوره‌ها را افزایش دهند و در صورت امکان هر خانه بتواند یک کوره داشته باشد.
راه اندازی سایت سه زبانه معرفی و فروش محصولات کلپورگان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: درسال ۸۲ موزه سفال کلپورگان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و پس از ثبت سفالگری کلپورگان در فهرست آثار میراث ناملموس کشور در راستای حمایت از سفالگران و معرفی هویت تاریخی منطقه، در تیرماه سال ۹۶ از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان روستای جهانی سفال پیشنهاد شد.
علیرضا جلالزایی گفت: شورای جهانی صنایع دستی در سال ۹۶ کلپورگان را بواسطه سفال هفت هزار ساله‌اش به عنوان نخستین روستای صنایع دستی جهان، ثبت کرد.
وی افزود: با جهانی شدن سفال کلپورگان شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی به این روستا هستیم که این امر سبب رونق گردشگری و تحول در حوزه اقتصادی و اجتماعی این منطقه شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بیان کرد: سفالگری در روستای کلپورگان ریشه در تاریخ و تمدن مردم این منطقه دارد.
وی گفت: هم اینک یک کوره در کلپورگان فعال است اما ۲ کوره دیگر در دست اقدام داریم که محل آن نیز جانمایی شده و امیدواریم هرچه سریع‌تر راه اندازی شود.
دکتر جلالزایی افزود: در روستای کلپورگان و سراوان مکان‌هایی برای فروش سفال راه اندازی شده و علاوه بر این یک سایت به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی نیز تعبیه شده تا مردم از سراسر دنیا بتوانند محصولات کلپورگان را بازدید و خریداری کنند.
وی اظهار داشت: سعی کردیم با راه اندازی این سایت دست دلالان را از این صنعت کوتاه کنیم.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: کلاس‌های آموزشی سفالگری نیز در منطقه کلپورگان راه اندازی شده است.
وی همچنین افزود: به مناسبت روز جهانی صنایع دستی، از تعدادی صنعتگران این حرفه تقدیر به عمل خواهد آمد.
۹۹۲۳ **۶۰۸۱