به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ محمد حسن گنجی پدر جغرافیای نوین ایران در ۲۱ خرداد ۱۲۹۱ خورشیدی در بیرجند دیده به جهان گشود. او بعدها پس از پایان تحصیلات مقدماتی در مدرسه شوکتیه بیرجند وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و در رشته تاریخ و جغرافیا به دریافت درجه کارشناسی نائل آمد و سپس به‌عنوان دانشجوی برگزیده راهی اروپا شد و در دانشگاه ویکتوریا، منچستر انگلیس ادامه تحصیل داد.
وی در ۱۳۱۷ خورشیدی مدرک کارشناسی تخصصی خود را در رشته جغرافیا اخذ کرد که برابر با کارشناسی ارشد بود و دکتری خود را در همین رشته در ۱۳۳۱ خورشیدی از دانشگاه کلارک آمریکا گرفت. همچنین پایان نامه گنجی درباره آب و هوای ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسیده است.
این جغرافیدان پس از بازگشت به ایران به عنوان استاد در دانشگاه تهران تدریس کرد و با درجه استادی در ۱۳۵۸ خورشیدی بازنشسته شد. وی چند کتاب از جمله اطلس اقلیمیِ ایران و دارای ۱۳۰ اثر برجسته علمی و تخصصی به زبان‌های فارسی و انگلیسی و تربیت کننده ۱۱ نسل استاد عالی در حوزه جغرافیاست.
گنجی در بیست و نهمین کنگره اتحادیه بین‌المللی جغرافیایی در کره جنوبی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان برجسته جهان شناخته و به همین مناسبت برنده جایزه سازمان هواشناسی جهانی شد.
سرانجام محمد حسن گنجی در ۲۸ تیر ۱۳۹۱ خورشیدی به دلیل خون‌ریزی مغزی دیده از جهان فروبست. پیکر وی پس از تشییع از مقابل دانشگاه تهران جهت خاکسپاری به بیرجند زادگاهش منتقل و در محل بوستان محمدحسن گنجی در خیابان توحید به خاک سپرده شد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز تولد محمد حسن گنجی پدر علم جغرافیای نوین با «محمد امین خراسانی» عضو هیأت علمی گروه جغرافیا دانشگاه تهران به گفت و گو پرداخته است.
- متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانیم:
ایرنا: محمد حسن گنجی چه تأثیری در دانش آب و هواشناسی ایران داشته است؟
خراسانی: گنجی پایه گذار سازمان هواشناسی در ایران بود. وی در زمره نخستین گروه از استادان رشته جغرافیا در دانشگاه تهران به شمار می‌آید که به واسطه تخصص خود در توسعه دانش آب و هواشناسی ایران نقش پررنگی ایفا کرد. همچنین او دوره‌های کارشناسی تا تحصیلات تکمیلی رشته اقلیم شناسی را در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به همراه استادان دیگر بنیان نهاد و در معرفی اقلیم ایران، در سطح بین المللی تأثیر بسزایی داشت. بنابراین باید گفت گنجی از نظر پایه گذاری سازمان هواشناسی و راه اندازی و توسعه گرایش‌های مختلف رشته جغرافیا در ایران میراث ماندگاری از خویش برجای گذاشته است.
ایرنا: با توجه به رتبه علمی این استاد جغرافیا، افراد فعال در حوزه علم جغرافیا چه استفاده‌ای از آثار علمی گنجی برده‌اند؟
خراسانی: آثار گنجی سال‌ها ست که به عنوان رفرنس و منبع اصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته دانش اقلیم شناسی، دانشی است که با داده‌های مربوط به مسائل اقلیمی و هواشناسی سر و کار دارد و مدام به روز می‌شود. بنابراین ممکن است روش‌هایی که بعضاً در دوره‌های پیش استفاده می شده است اکنون زیاد استفاده نشود اما با این وجود، منابع و اندیشه محمد حسن گنجی همواره مورد استناد در کتاب‌ها و مقاله‌ها بوده است. بسیاری از استادان در رشته اقلیم شناسی در کشور به ویژه در مقطع دکتری از کلاس‌ها و منابع گنجی حداقل به صورت غیر مستقیم بهره مند شده‌اند.
ایرنا: چرا محمد حسن گنجی به پدر علم جغرافیای نوین مشهور است؟
خراسانی: یکی از دلایل مشهور شدن گنجی این بود که وی جزو جغرافیدانان کلاسیک بود؛ یعنی افرادی که در گرایش‌های مختلف جغرافیا صاحب نظر و دارای دانش هستند، در واقع دانش عمیقی در حوزه آب و هواشناسی و علاوه بر آن اطلاعات و آگاهی‌های گسترده‌ای در گرایش‌های مختلف رشته جغرافیا دارند.
مشی و مرام گنجی از نظر اخلاقی خیلی جاذب بود. بسیاری از دانشجوها، استادان و افراد مختلفی که حتی او را نمی‌شناختند، می‌توانستند از کلاس‌ها و از اندیشه وی به صورت مستقیم بهره مند شوند. بنابراین حُسن خلقی که گنجی داشتند باعث می‌شد که مقبولیت و محبوبیت بسیاری از جنبه علمی و اخلاقی در جامعه جغرافیا ایران کسب کند.
گنجی در جامعه جهانی یک سال به عنوان دانشمند سال در حوزه هواشناسی شناخته شد و به واسطه اینکه پایه گذار سازمان هواشناسی در ایران بود در مجامع بین المللی مشهور و شناخته شده بود. ایرنا: گنجی در حوزه جغرافیا در جامعه جهانی چه جایگاهی داشت؟
خراسانی: آثار و مطالعات وی در مقیاس بین المللی بازتاب گسترده‌ای داشت. در حقیقت گنجی ارتباط‌های خود را با مجامع بین المللی حتی پس از بازنشستگی قطع نکرد. وی در منزل خود تقریباً بخش مهمی از ادوات، ابزارها و دستگاه‌های رصد تغییرات هواشناسی را داشت و هر روز آنها را چک و ثبت می‌کرد و به واسطه این پیگیری‌ها حتی ده‌ها سال بعد از بازنشستگی در جریان تحول‌های علمی در سطح داخلی و بین المللی قرار داشت. همین پیگیری‌ها باعث شد گنجی یکی از آب و هواشناسان سرشناس کشور در سطح بین المللی باشد.
ایرنا: مهم‌ترین ویژگی محمد حسن گنجی که دانش پژوهان حوزه جغرافیا بتوانند از آن الگو بگیرند، چیست؟
خراسانی: یکی از بهترین و مهم‌ترین ویژگی‌های گنجی علاوه بر حسن خلق و شخصیت ویژه او، استمرار وی در حوزه علمی، مطالعه و پژوهش مستمر در رشته جغرافیا با وجود کهولت سن بود. گنجی همواره تلاش می‌کرد بدون وقفه، با انرژی و با یک نگاه مثبت مسائل علمی و دانشگاهی را دنبال کند، در حقیقت کمتر فردی را می‌توان دید که این میزان از استمرار را در حوزه علمی داشته باشد؛ یعنی ممکن است، پس از بازنشستگی انگیزه آنها برای فعالیت علمی کمتر شود اما گنجی حتی پس از آن همیشه حضور فعالی در کنفرانس‌ها و مجامع علمی داشت و بحث‌های علمی را دنبال می‌کرد. در واقع این مساله باعث ماندگاری وی شد. بنابراین مهم‌ترین تجربه‌ای که می‌توان از زندگی گنجی بدست آورد، حضور مداوم او در فعالیت‌های علمی بود.
ایرنا: جغرافیا در شرایط کنونی در چه وضعیتی قرار دارد؟
خراسانی: متأسفانه در ایران جایگاه دانش جغرافیا متناسب با وزنی که این رشته از نظر محتوایی و علمی در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای توسعه یافته دارد، نیست. به عنوان نمونه در سیل اخیر اگر رشته‌های با تخصص از جمله رشته آب و هواشناسی به طور خاص و رشته جغرافیا به طور عام در نظر گرفته می‌شد این اتفاق‌ها قابل پیش بینی تر و پیشگیری تر بود. در واقع متخصصان رشته جغرافیا به آن اندازه که ایران نیاز دارد در جامعه و مدیریت کلان حضور ندارند و مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. با وجود اینکه گنجی پایه گذار سازمان هواشناسی در ایران بود اما رشته آب و هوا شناسی در ایران مغفول مانده و آن اثر گذاری لازم در برنامه‌ها و سطوح مختلف مدیریتی نداشته است.
بنابراین جا دارد که به صورت مستقیم در سطوح مدیریتی و شکل غیر مستقیم در قالب مشاوره و بهره گیری از نظرهای جغرافیدانان که بسیاری از آنها دست پرورده مستقیم و غیر مستقیم امثال گنجی هستند، مورد استفاده قرار گیرند.
پژوهشم** ف. ج **۲۰۰۲**۹۱۳۱