اینکه بازنشستگی پیش از موعد خوب است یا بد؛ مهم نیست مساله مهمتر آن است که اکنون بازنشستگی پیش از موعد به یک امر تحمیلی برای سازمان تأمین اجتماعی تبدیل شده است. تأمین اجتماعی حدود ۴۲ میلیون بیمه شده دارد و کارشناسان امر بیمه‌ای معتقدند هرچه تعداد بیمه شدگان بیشتر باشد و تعداد بازنشستگان کمتر، ضریب پشتیبانی تأمین اجتماعی از نرم بهتری برخوردار خواهد بود.
اکنون ضریب پشتیبانی سازمان تأمین اجتماعی حدود ۵،۱ است یعنی به ازای هر ۵،۱ نفر بیمه شده یک نفر بازنشسته وجود دارد که نباید این ضریب کاهش یابد و در صورت افزایش میزان بازنشستگان، این رقم به حد پایین‌تری می‌رسد و احتمال خطر کاهش ضریب پیشتبانی هم بیشتر می‌شود.
سید محمدعلی جنانی مدیر کل امور فنی مستمری‌های سازمان تأمین اجتماعی نیز بیش از این گفته بود که در اغلب کشورها سن بازنشستگی بالای ٦٠ سال است (به عنوان نمونه پرتقال و آمریکا ٦٦ سال، ایسلند ٦٧ سال)، اما در ایران سن بازنشستگی ٣٠ درصد افراد کمتر از ۵۰ سال است.
وی با بیان اینکه مهمترین پارامترهای حوزه بازنشستگی، سن و سابقه پرداخت حق بیمه است، ادامه می‌دهد: سابقه پرداخت حق بیمه اغلب کشورها نیز بالای ٣٠ سال است (ژاپن، هلند ٤٠ سال)، در حالی که در ایران سابقه پرداخت حق بیمه مستمری بگیران، زیر ٢٠ سال است.
جنانی می‌گوید: نسبت پشتیبانی (نسبت بیمه شده به مستمری بگیر) در سال ١٣٥٤ در کشور ۲۴،۸ بوده است که پس از طی دوره ۴۲ ساله در سال ١٣٩۶ به میزان ۵،۱ کاهش یافته است، این به آن معنی است که در سال ١٣٥٤، به ازای هر ۲۴،۸ بیمه شده اصلی، در آن سال یک نفر مستمری دریافت کرده است و در سال ١٣٩۶، به ازای هر ۵،۱ بیمه شده اصلی، یک نفر مستمری دریافت کرده است.
این مساله وجود دارد که هرچه تعداد افراد بیمه شده بیشتر باشد درآمد سازمان تأمین اجتماعی به عنوان سازمان اجتماعی و درآمد هزینه‌ای بالاتر می‌رود، اما اکنون به واسطه وجود بیش از سه میلیون مستمری بگیر و بازنشسته تعهدات بلند مدت سازمان تأمین اجتماعی، بیش از ٦٣ درصد کل هزینه‌ها است، به طوری که ماهانه بیش از ٦ هزار میلیارد تومان تعهدات از سوی این سازمان به بخش مستمری‌ها پرداخت می‌شود.
- غرب ایران بالاترین آمار بازنشستگی پیش از موعد را دارد
محمدحسن زدا سرپرست سازمان تأمین اجتماعی نیز اخیراً نسبت به سونامی پیش از موعدها هشدار داد و می‌گوید: بی توجهی به اصول و قواعد بیمه‌ای در اداره صندوق‌های تأمین اجتماعی از مهمترین عوامل از بین رفتن تعادل میان منابع و مصارف است. براساس اطلاعات موجود، شمار بازنشستگان عادی ۹۵۹ هزار و ۳۴۹ نفر است که ۵۴ درصد بازنشستگان را شامل می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: شمار بازنشستگان پیش از موعد ۸۱۳ هزار و ۷۴۵ نفر است که ۴۶ درصد کل بازنشستگان را در برمی گیرد. متوسط سابقه پرداخت حق بیمه در زمان بازنشستگی ۲۴،۲ سال است، در حالی که متوسط سابقه پرداخت حق بیمه در زمان بازنشستگی پیش از موعد ۲۰،۱ سال است. غرب ایران؛ مرکز کم سابقه‌ها و استان‌های قزوین و مرکزی در رأس قرار دارند.
زدا می‌گوید: تصویب قوانین بدون توجه به این اصول، موجب پیری زودرس صندوق می‌شود. در گروه بازنشستگان پیش از موعد، متوسط سابقه (بیمه پردازی) ۲۰،۱ سال با پنج سال سنوات ارفاقی است که متوسط سن افرادی که ۳۰ تا ۳۴ سال سابقه داشته‌اند، ۴۹ سال است. همچنین ۳۷ درصد بازنشستگان پیش از موعد مرد با داشتن ۳۰ تا ۳۴ سال سابقه و با ۴۹ سال سن (به طور متوسط) بازنشسته شده‌اند.
وی اضافه می‌کند: زنان با ۶۱ درصد بازنشستگان پیش از موعد و داشتن ۱۰ تا ۱۴ سال سابقه و با ۵۸ سال سن (به طور متوسط) بازنشسته شده‌اند. در مجموع سهم بازنشستگی پیش از موعد ۱۰ تا ۱۴ سال سابقه در پنج اداره کل چهارمحال و بختیاری، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد و همدان بیش از ۵۰ درصد است که بیشترین آن مربوط به اداره کل چهارمحال و بختیاری با ۷۱ درصد سهم است.
براساس اطلاعات موجود؛ سهم بازنشستگی پیش از موعد با ۳۰ تا ۳۴ سال سابقه در دو اداره کل قزوین و مرکزی حدود ۵۰ درصد است. سهم بازنشستگی با ۳۵ سال سابقه و بیشتر در ۵ اداره کل خوزستان، قزوین، یزد، سمنان و کرمان بیش از ۳۰ درصد است که بیشترین آن مربوط به اداره کل خوزستان با ۴۴ درصد سهم است.
همچنین براساس اطلاعات سازمان تأمین اجتماعی؛ در مقابل گروه پیش از موعدها، بازنشستگان عادی هستند که متوسط سابقه ۲۴،۱ سال است. سهم سوابق ۳۰ تا ۳۴ سال، ۳۹ درصد است که بیش از نیمی از این گروه دارای ۳۰ سال سابقه بوده‌اند. پس از آن سوابق ۲۰ تا ۲۴ سال با داشتن سهم ۲۳ درصدی بیشترین فراوانی را دارا هستند. متوسط سن برقراری بازنشستگی با ۳۰ تا ۳۴ سال سابقه ۵۵ سال است.
براساس ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی، بیشترین متوسط سن برقراری مربوط به افرادی است که ۱۰ تا ۱۴ سال سابقه داشته‌اند که عمدتاً مشمولان مقررات ۷۶ قانون تأمین اجتماعی بوده‌اند. ۴۲ درصد بازنشستگان مرد با ۳۰ تا ۳۴ سال سابقه بازنشسته شده‌اند. ۵۳ درصد بازنشستگان زن با داشتن ۲۰ تا ۲۴ سال سابقه بازنشسته شده‌اند.
- بیش از ۷۰ درصد هزینه‌های بلند مدت تامین اجتماعی مربوط به بازنشستگی است
سیدمحمدعلی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تأمین اجتماعی می‌گوید: اکنون ۴۲ درصد از بازنشستگان این سازمان به عنوان بازنشسته پیش از موعد هستند. در مجموع ۶۴،۸ درصد مستمری بگیران تأمین اجتماعی بازنشسته، ۵،۲ درصد از کارافتاده و ٣٠ درصد افراد فوت شده هستند که ۷۲،۷ درصد هزینه‌های بلند مدت سازمان تأمین اجتماعی مربوط به بازنشستگی، ۳،۷ درصد از کارافتادگی و ۲۳،۶ درصد مربوط به مستمری بگیران است.
مدیر کل امور فنی مستمری‌های سازمان تأمین اجتماعی اظهار می‌کند: در شهریور ماه سال١٣٩٦، بازنشستگان عادی ۵۸ درصد و بازنشسته پیش از موعد ٤٢ درصد را تشکیل داده‌اند. ۵۱،۵ درصد بازنشستگان پیش از موعد تأمین اجتماعی، مربوط به بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور بوده است و بیش از ٤٠ درصد از کل هزینه‌های بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی در نیمه اول سال ١٣٩٦ مربوط به بازنشستگان پیش از موعد است.
وی تصریح می‌کند: بیش از ٧٠ درصد از کل هزینه‌های بازنشستگان پیش از موعد سازمان تأمین اجتماعی در نیمه اول سال ١٣٩٦ مربوط به بازنشستگان در مشاغل سخت و زیان آور است. میانگین سن بازنشستگان عادی تأمین اجتماعی در زمان برقراری مستمری برابر ۵۹،۳ سال و میانگین سن بازنشستگان پیش از موعد این سازمان در زمان برقراری مستمری برابر ۵۲،۹ سال است.
بر اساس آمارها حدود ۶۵ درصد از بیمه شدگان تأمین اجتماعی دارای سابقه بیمه پردازی کمتر از ۱۰ سال هستند؛. ۲۸ و نیم درصد از بیمه شدگان این سازمان دارای ۱۰ تا ۲۰ سال سابقه و ۶ و نیم درصد نیز دارای بیش از ۲۰ سال سابقه هستند.
متوسط سابقه بیمه شدگان فعال در سال ۹۶ معادل ۸،۶۴ سال است. همچنین بیشترین تعداد بیمه شدگان با سابقه کمتر از ۱۰ سال به گروه سنی ۳۰ تا ۳۴ سال تعلق دارد.
همچنین ۶۱،۳۲ درصد مردان و ۷۹،۷۹ درصد زنان تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی سابقه پرداخت حق بیمه برابر یا کمتر از ۱۰ سال دارند. ضمن آنکه بیشترین تعداد بیمه شده دارای بیش از ۲۰ سال سابقه به گروه سنی ۴۵ تا ۴۹ سال تعلق دارند که ۳۶،۲۴ درصد بیمه شدگان را تشکیل می‌دهند.
- بیمه شدگان مسن‌تر و بازنشستگان جوان‌تر می‌شوند
همچنین براساس اعلام سازمان تأمین اجتماعی، با نگاهی به وضعیت سنی بیمه شدگان و بازنشستگان تأمین اجتماعی نشان می‌دهد که بیمه شدگان مسن‌تر و بازنشستگان جوان‌تر می‌شوند. اکنون روند تغییرات سنی بیمه شدگان و بازنشستگان این سازمان به شکل معکوس در حال تغییر است.
از سوی دیگر همانطور که می‌دانیم نرخ امید به زندگی در کشور ما روند صعودی دارد و اکنون به طور متوسط به بیش از ۷۳ سال رسیده است. در شرایطی که شاهد افزایش امید به زندگی و کاهش سن بازنشستگی در کشور هستیم، متوسط دوره پرداخت حق بیمه افراد به سازمان تأمین اجتماعی کاهش یافته و متوسط دوره دریافت مستمری از این سازمان افزایش می‌یابد.
روند تغییرات منابع و مصارف سازمان تأمین اجتماعی نیز گویای این امر است که سال به سال شاهد افزایش نسبت مصارف به منابع هستیم و تداوم این روند قطعاً به صلاح کشور و آینده بیمه شدگان و بازنشستگان نیست. باید در نقطه‌ای این روند نامطلوب متوقف شده و از حادتر شدن وضعیت تعادل منابع و مصارف این سازمان پیش‌گیری کرد.
سازمان تأمین اجتماعی با حدود ۴۲ میلیون نفر بیمه شده و مستمری بگیر، ۶۰ نوع خدمت بیمه‌ای و درمانی به صورت الکترونیکی به افراد زیر پوشش ارائه می‌دهد. این سازمان دارای مراکز مختلف بیمه‌ای و درمانی است و ۳۵۶ بیمارستان و درمانگاه تأمین اجتماعی بخش قابل توجهی از خدمات درمانی مورد نیاز بیمه شدگان را به صورت رایگان تأمین می‌کند.
بخش بیمه‌ای تأمین اجتماعی دارای ۴۸۰ شعبه در سراسر کشور است و خدمات بیمه‌ای این سازمان از طریق این واحدها به جامعه تحت پوشش ارائه می‌شود، همچنین برای تسهیل امور و دسترسی آسان‌تر مردم به خدمات تأمین اجتماعی شعب اقماری و کارگزاری‌های این سازمان نیز به عنوان واحدهای وابسته به شعب، مشغول فعالیت هستند.