به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ اواخر اردیبهشت یا اوایل خرداد هر سال، جشنواره فیلم کن به عنوان معتبرترین جشنواره سینمایی جهان در شهرجنوبی کن در فرانسه برگزار می‌شود. این جشنواره به دلیل کشف استعدادهای ناشناخته و پدیده‌های دنیای سینما در میان اهالی سینما و حتی هنر از اقبال و جایگاه ویژه ای برخوردار است چنانکه بسیاری از دوستداران هنر هفتم از ماه‌ها قبل برای عزیمت به این شهر زیبای اروپایی در ماه می روزشماری می‌کنند تا شاهد جدیدترین و خلاقانه ترین آثار سینمایی سال جدید باشند که برای نخستین بار در این فستیوال هنری رونمایی می‌شود.
در سال‌های اخیر جشنواره فیلم کن به سمت کمپانی‌ها و سرمایه دارها گرایش بیشتری پیدا و سیاست‌ها و رویکردهای جدیدی را اتخاذ کرده است. یکی از این راهبردهای جشنواره کن توجه به فیلم‌های خاص با نگاه‌های دگرباشان جنسی و همچنین حمایت از آنها بوده است چنانکه در ۲۰۱۳ میلادی فیلم زندگی ادل (که در ایران با نام آبی گرم‌ترین رنگ است شناخته می‌شود) و در آن مناسبات جنسی دو دختر جوان به تصویر کشیده شده بود موفق به کسب نخل طلای بهترین فیلم جشنواره می‌شود تا رویکردها ایدئولوژیک این جشنواره هنری بیش از هر چیز به چشم آید.
کن ۲۰۱۹ میلادی مصادف شده بود با هفتاد و دومین دوره این جشنواره که از چهاردهم تا بیست و پنجم مه ۲۰۱۹ با ریاست الخاندرو گونسالس اینیاریتو فیلمساز مکزیکی برگزار شد. فیلم ترسناک «مرده‌ها نمی‌میرند» ساخته فیلمساز مستقل آمریکایی «جیم جارموش» به عنوان فیلم افتتاحیه هفتاد و دومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کن به روی پرده رفت و بخش رقابتی جشنواره کن امسال میزبان فهرست پرستاره‌ای از کارگردانان نامدار و صاحب سبک سینمای جهان است. «پدرو آلمادوار» با فیلم «درد و شکوه»، برادران «داردن» با جدیدترین ساخته شأن «احمد جوان»، «زاویه دولان» با «ماتیاس و ماکسیم»، «کن لوچ» برنده دو جایزه نخل طلا با فیلم جدیدش «متاسفیم جا ماندی»، «ترنس مالیک» کارگردان آمریکایی با «یک زندگی پنهان»، «جیم جارموش» با فیلم افتتاحیه «مرده‌ها نمی‌میرند» و «عبدالطیف کشیشه» با فیلمش «مکتوب عشق من: قطعه میانی» از مهمترین مدعیان کسب نخل طلای بهترین فیلم کن ۲۰۱۹ بودند.
بعد از تقدیر از بزرگانی همچون «ژان مورو»، «وودی آلن»، «برنارددو برتولوچی»، «جین فوندا»، «کلینت ایستوود»، «ژان پل بلموندو»، «مانوئل دی اولیویرا»، «ژان پیر لئو»، این بار نوبت به «آلن دلون» بازیگر افسانه‌ای سینمای فرانسه و جهان رسید تا جایزه نخل طلای افتخاری جشنواره کن را دریافت کند که سابقه بازی در فیلم برنده نخل طلای «یوزپلنگ» ساخته «لوکینو ویسکونتی» (۱۹۶۳) را در کارنامه دارد. در واکنش به اعطای این جایزه به «آلن دلون»، سازمان زنان آمریکا و هالیوود به سبب برخی اظهار نظرهای «آلن دلون» درباره خشونت علیه زنان و همچنین حمایت از قدرت گرفتن جناح راست در فرانسه، از اعطای این جایزه به وی انتقاد کرد اما مسؤولان کن اعلام کردند که نخل طلای افتخاری همچنان به این بازیگر افسانه‌ای تعلق خواهد گرفت.
یکی از مهمترین نکات قابل توجه جشنواره کن ۲۰۱۹ که بسیار توسط متولیان این جشنواره پررنگ و برجسته شده بود؛ فراوانی حضور زنان در این جشنواره بود به طوری که به گفته مدیر اجرایی جشنواره ۱۳ فیلمساز زن امسال در بخش رسمی جشنواره شرکت دارند.
سرانجام هفتاد و دومین دوره جشنواره فیلم کن با اهدای جایزه نخل طلا به فیلم «پارازیت» ساخته بونگ جون-هو محصول کره جنوبی به کار خود خاتمه داد. برای دومین سال متوالی جایزه نخل طلا به کشوری در شرق آسیا رسید. سال گذشته این جایزه به فیلم «دزدان فروشگاه» محصول ژاپن رسیده بود. همچنین در این دوره جایزه بهترین کارگردان به برادران داردن برای فیلم «احمد جوان» رسید و جایزه بهترین بازیگر زن را امیلی بیچام برای فیلم «جو کوچک» بدست آورد و آنتونیو باندراس برای فیلم «درد و افتخار» برنده نخل طلای بازیگر مرد شد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به موجب تحلیل و واکاوی حال و هوای جشنواره کن و همچنین آسیب شناسی سیاست زدگی‌های این جشنواره هنری با «آزاده جعفری» منتقد فیلم و کارشناس سینمایی گفت و گو کرده است:
- متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانیم:
ایرنا: در ابتدا درباره حال و هوای کلی امسال فستیوال فیلم کن از نظر کیفی و کمی توضیح دهید؟
جعفری: دومین باری است که در جشنواره کن شرکت می‌کنم از این رو فقط می‌توانم حال و هوای جشنواره را با سال پیش مقایسه کنم. جشنواره امسال نسبت به سال قبل شلوغ‌تر بود، صف‌ها طولانی‌تر بودند و با اینکه یک یا دو سانس به سانس‌های نمایش فیلم برای خبرنگاران و اهالی رسانه اضافه کرده بودند، احتمال زیادی وجود داشت که با وجود ایستادن در صف فیلم‌ها را از دست بدهید. در کل جشنواره کن بسیار شلوغ، پرهیاهو و هیجان انگیزست، چون هم باید به فیلم‌ها برسیم که تعدادشان (با در نظر گرفتن بخش‌های اصلی، بخش‌های جانبی و همچنین جشنواره‌های کوچک مستقل از کن مثل دو هفته کارگردانان) بسیار زیاد است و هم نباید از زیبایی‌های شهر و اتفاقات خارج از سالن سینما غافل شویم. در کن فرصت داریم که فیلم‌های مهم را برای نخستین بار تماشا کنیم و این مواجهه بسیار هیجان‌انگیزاست چون هیچ پیش‌زمینه‌ای درباره فیلم‌ها نداریم.
ایرنا: با توجه به حضور بزرگانی چون کن لوچ، جیم جارموش، تارانتینو، برادران داردن که هرکدام یک یا دو بار موفق به دریافت نخل طلای کن شده بودند انتظار کیفیت بالاتر از جشنواره می‌رفت در مورد این افول نسبی چه نظری دارید؟
جعفری: امسال به نظرم رسید که جشنواره نهایت تلاشش را کرده تا نام‌های بزرگ را جذب کند اما در عین حال به فیلمسازان جوان، تازه‌کار و رادیکال هم توجه کرده است. برای مثال متی دیوپ (بازیگر سی‌وپنج پیمانه از رام کلر دنی) با نخستین فیلمش آتلانتیک و دیائو یینان چینی با فیلم دریاچه غاز وحشی در بخش مسابقه حضور داشتند، یا اولیویه لاکس فیلمساز جوان بسیار بااستعدادی که پیش‌تر میموساس را ساخته بود، در بخش نوعی نگاه حضور داشت.
جشنواره کن امسال ژاندارک برونو دومن را در بخش نوعی نگاه پذیرفته بود در حالی که قسمت نخست این فیلم دو سال پیش در بخش دو هفته کارگردانان اکران شد و از همه عجیب‌تر حضور آلبر سرا در نوعی نگاه بود، در واقع یکی از رادیکال‌ترین فیلمسازان دوران ما رادیکال‌ترین فیلمش را در کن (جشنواره‌ای که به محافظه‌کاری مشهور است) اکران کرد.
بنابراین من فکر نمی‌کنم که جشنواره کن افول کرده است، به طور قطع تعدادی از فیلمسازان معروف سوگلی‌های کن هستند و حضور آنها در بخش مسابقه چندان عجیب نیست اما گاه ناامیدکننده‌است، مثل کن لوچ، داردن‌ها، اگزویه دولان و تا حدی جارموش. به نظرم در قدم اول باید به کیفیت این فیلم‌ها فرای مقبولیتشان در میان هیأت انتخاب کن نظر انداخت، هر چند متأسفانه فیلم‌های داردن‌ها، دولان و جارموش بسیار ضعیف بودند. با این وجود در جشنواره امسال بیش از ۱۰ فیلم قابل توجه و خیلی خوب وجود داشت که امیدوارکننده است.
ایرنا: درباره معیار انتخاب فیلم‌ها توسط کن که به تازگی به «کمپانی» ها توجه زیادی پیدا کرده چه ارزیابی دارید؟
جعفری: درباره معیارهای هیأت انتخاب کن با قطعیت نمی‌توان نظر داد چون عوامل زیادی در آن دخیل هستند. کمپانی‌های معروف و اشخاص شناخته‌شده و تأثیرگذار قدرت زیادی دارند. به طور نمونه فیلم‌های ایرانی از طریق کانال‌ها و اشخاص مشخصی به جشنواره معرفی می‌شوند. شرایط سیاسی کشوری که فیلم در آن ساخته شده و ملیت فیلمساز تعیین‌کننده است و از آن مهم‌تر پیام و نگاه سیاسی اجتماعی نهفته در فیلم.
بخش نوعی نگاه به مسائل زنان، اقلیت‌های جنسی و قومی و کشورهای محروم توجه ویژه‌ای دارد. اما کیفیت فیلم‌ها هم اهمیت دارد و به نظرم کیفیت فیلم‌های ایرانی در سال‌های اخیر به شدت افت کرده است.
ایرنا: در ارتباط با حضور کمرنگ سینمای ایران در جشنواره کن که تنها با نمایش فیلم کوتاه تاریکی ساخته سعید جعفریان همراه بود چه تحلیلی دارید؟
جعفری: بحث حضور فیلم‌ها در جشنواره‌ها بسیار مفصل و حتی پیچیده است. جشنواره‌های بین‌المللی فیلم با همکاری سازمان‌های دولتی، بودجه‌های تلویزیونی و مردمی و بخش محدودی از بازار فیلم موفق شده‌اند که سلیقه فرهنگی خاصی را تعذیه کنند و بپرورانند که متعلق به یک گروه اقلیت است.
جشنواره‌ها و بازار فیلم وابسته به آنها باعث می‌شوند که سینمای هنری از نظر زیبایی‌شناسی امکان‌پذیر، از نظر اقتصادی تا حدی قابل اطمینان و از نظر ایدئولوژیک ضروری به نظر برسد. بنابراین جشنواره‌ها نقش بسیار مهمی در شناسایی و ارتقای نوع خاصی از فیلم‌ها، یافتن بازار و در نهایت اکران محدود یا گسترده آنها دارد. پس حضور در جشنواره‌ها برای فیلم‌های ایرانی هم مهم است اما به چه قیمتی؟
همانطور که توماس السائسر استاد و پژوهشگر سینمای اروپا در مقاله‌ای اشاره می‌کند امروزه سینمای جشنواره‌ای اروپا با سینمای جهان در هم آمیخته‌اند. اما جشنواره‌ها و حتی تماشاگران انتظار مشخصی از فیلمسازان دارند که در واقع مشکل اساسی یا حتی دوراهی مهمی است که بر سر راه فیلمسازان وجود دارد. به طور مثال کارگردانان ایرانی، ترکیه‌ای، لبنانی و یا … باید وضعیت فرهنگی سیاسی کشورشان را به نوعی نمایش دهند تا صدای انتقادی کشور خود به نظر برسند یا کارگردانان اروپای شرقی در فیلم‌هایشان باید شیوه مواجهه با پیشینه کمونیستی خود را نمایش دهند و اینکه چگونه بر زندگی کنونی آنها تأثیر گذاشته است.
پس سوال مهم برای این فیلمسازان این است که چگونه فیلم‌هایشان را عرضه کنند تا هم انتظار جشنواره‌ها را برآورده کنند و هم استقلال و خلاقیت خود را حفظ کنند. به گفته توماس السائسر استاد و پژوهشگر سینمای اروپا، کارگردانان باید با زبانی منحصربه‌فرد با مردم جهان (و جشنواره‌ها) سخن بگویند و آنها را شگفت‌زده کنند، با خلوص و صداقتی مکاشفه گر، با تصاویری بدیع که با روایت، ژانر یا پیام‌های اخلاقی سیاسی آلوده نشده‌اند و با جهان سینمایی تازه‌نفسی که انگار دوباره متولد شده است.
السائسر از بلاتار، پدرو کاستا و نوری بیلگه جیلان نام می‌برد. بنابراین فیلمسازان ایرانی هم باید گوشه‌چشمی به جشنواره‌ها و موضوعات محبوب آنها داشته باشند و هم باید تلاش کنند تا در درجه اول همچون کیارستمی سینمای خاص خود را بسازند یا دست کم فیلمی باکیفیت و شخصی بسازند.
ایرنا: یکی از حواشی مهم جشنواره کن امسال که در ایران نیز انعکاس زیادی داشت اعتراض «آلن دلون» به سیاست‌های همجنس بازانه و فمینیستی کن بود که انعکاس زیادی نیز در فضای فرهنگی هنری داخل کشور داشت. درباره این اتفاق که از نزدیک نظاره گر آن بودید و بازتاب‌های آن توضیح دهید؟
جعفری: امسال نخل طلای افتخاری جشنواره کن به آلن دلون داده شد اما گروه‌های مختلفی به این تصمیم اعتراض کردند چون دلون را زن‌ستیز و نژادپرست می‌دانستند. من با پاسخ مدیر جشنواره کن تیری فرمو موافقم با این مضمون که این جایزه صلح نوبل نیست بلکه جایزه بازیگری‌ست!
اما همزمان معتقدم که چنین اعتراضاتی باید وجود داشته باشد، چون نمایانگر این هستند که چنین حساسیت‌هایی وجود دارد. به نظرم همین اعتراض‌ها و موضع گیری های رادیکال باعث شده‌اند که شرایط تبعیض‌آمیز (در عرصه‌های مختلف) تغییر کند. برای نمونه جشنواره کن امسال تصمیم گرفته که فیلمسازان زن بیشتری را در بخش اصلی خود بپذیرد و البته باید اشاره کنم که کیفیت فیلم‌های فیلمسازان زن در مقایسه با فیلمسازان مرد به هیچ‌وجه پایین‌تر نبود.
ایرنا: سیاسی شدن جشنواره‌ها را تا چه حد مخرب دانسته و ارزیابی شما از سیاست‌های جدید کن همچون گرایشات همجنس گرایان چیست؟
جعفری: سیاسی شدن جشنواره‌ها به طور قطع مخرب است و ایده‌آل این است که جشنواره‌ها در وهله نخست به کیفیت فیلم‌ها توجه کنند و بعد به پیام سیاسی ایدئولوژیک آنها. اما متأسفانه همه جشنواره‌ها نگاه سیاسی ایدئولوژیک دارند که گاهی آزاردهنده است و در موارد معدودی سازنده.