حریم پایتخت براساس اعلام شهرداری تهران، عرصه‌ای به وسعت تقریبی پنج هزار و ۹۱۸ کیلومترمربع را شامل می‌شود و این در حالی است که با گران شدن سکونت در پایتخت همچنان روند مهاجرت شهروندان از این کلانشهر به مناطق پیرامونش ادامه دارد.
بنا بر اعلام مدیران شهری براساس مواد ۹۹ و ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها صدور هرگونه پروانه و مجوز ساخت و پایان کار در مساله ساخت و سازهای مجاز برعهده شهرداری‌های درگیر در محدوده حریم است.
همچنین براساس تبصره ماده ۲ قانون نظارت بر گسترش شهر تهران به شهرداری تهران اجازه داده شده نسبت به برخورد و جلوگیری از ادامه کار کسانی که بدون پروانه اقدام به ساخت و ساز در حریم شهر تهران کرده‌اند اقدام کند.
در زمان حاضر مساحت محدوده شهر تهران ۶۴۰ کیلومترمربع و مساحت حریم آن حدود ۹ برابر مساحت پایتخت است که همین مساله ضرورت و اهمیت صیانت از حریم و توجه به مسائل آن را نشان می‌دهد.
معادل جمعیت پایتخت در پیرامون پایتخت
براساس آمارهای اعلام شده طی ۱۷ سال گذشته معادل جمعیت شهر تهران در اطراف و خارج آن ساکن شده‌اند که نشان دهنده ۴۶.۷ درصد ساخت و ساز غیرقانونی در این نواحی است.
کارشناسان بالابودن هزینه زندگی در تهران را یکی از دلایل رشد جمعیت در حریم شهر تهران می‌دانند به گونه‌ای که افرادی که به پایتخت مهاجرت می‌کنند به دلیل هزینه‌ها و قیمت بالای مسکن قادر به سکونت در محدوده شهر نیستند و به همین دلیل در حاشیه آن ساکن می‌شوند اما روزانه برای کار به تهران می آیند که این امر موجب تحمیل هزینه‌های اضافی بر شهر می‌شود.
به همین دلیل ریشه بسیاری از مسائل شهر تهران را باید در خارج از محدوده مناطق ۲۲ گانه این کلانشهر جست‌وجو کرد و هرگونه برنامه‌ریزی برای پایتخت نیز بدون در نظر گرفتن حاشیه و مسائل مربوط به حریم، نتیجه مطلوب به دنبال نخواهد داشت.
یک قدم تا فاجعه
وضعیت ساخت و سازهای واقع در حریم‌ها در استان تهران به گونه‌ای است که معاون توسعه و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران معتقد است وضعیت آن از حالت حاد و بحرانی گذشته است و فاصله چندانی با فاجعه ندارد.
شهرام عدالتی چندی پیش در گفت و گو با ایرنا گفت: اکنون در استان تهران وضعیت ساخت و ساز و رعایت نکردن حریم شهرها از نقطه حاد گذشته و به شرایط بحرانی رسیده است.
وی با بیان اینکه در صورتی که وضعیت کنونی ساخت و ساز در این استان رها شود، قطعاً با یک فاجعه روبه رو خواهیم شد اظهارداشت: در صورتی که زلزله‌ای در این استان رخ دهد، به علت مسدود شدن تمامی راه‌های دسترسی، تهران در یک بن بست گیر می‌کند و کل مسیرهای پدافندی آن بسته می‌شود، آن زمان چه کسی بناست به این مردم کمک کند؟
معاون توسعه و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران گفت: به دلیل نبود برنامه‌ریزی در حریم شهرها و فقدان نگاه آمایشی، ساخت و سازهای غیرمجاز در این محدوده‌ها انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه نگاه دریافت عوارض و جریمه در مقابل ساخت و ساز غیرمجاز ما را بیچاره می‌کند خاطرنشان کرد: اکنون میزان جرایم آنچنان پایین است که شخص براحتی ترجیح می‌دهد این جریمه را بپردازد اما به ساخت و ساز غیرمجاز خود ادامه دهد.
چه باید کرد؟
مدیران شهری می‌گویند شهرداری تهران برای حل موضوع حریم سه راهکار از جمله «مستثنی کردن کلانشهر تهران با سایر کلانشهرها در موضوع حریم»، «تشکیل سازمانی در این زمینه» و «اصلاح مبانی قانونی و حقوقی موضوع» را دنبال می‌کند.
در همین زمینه مجتبی شکری سرپرست اداره کل حریم شهرداری تهران با بیان اینکه در خصوص حریم شهرها سه وضعیت اساسی وجود دارد که در تمامی دنیا با آن مواجه هستیم به خبرنگار ایرنا می‌گوید: یکی از این ابعاد موضوع حریم به عنوان فضاهای توسعه است که در آینده فضاهای توسعه شهری را عملاً فقط در بخش حریم می‌توان داشت.
وی افزود: موضوع بعدی ایجاد فضاهای خدماتی مورد نیاز شهرهاست که امکان دارد به دلایل اقتصادی، سیاستگذاری و دسترسی، امکان ایجاد این فضاها در داخل شهر نباشد و به جای شهر در حریم صورت گیرد.
شکری مهمترین مساله در موضوع حریم را فضای سبز و کمربند سبز شهرها ذکر و خاطرنشان کرد: برخلاف تصور عموم که کمربند سبز را به عنوان محدوده سبز با عرض معین می‌شناسند در واقع لکه‌هایی هستند که از توسعه بی رویه و محدودکننده شهر جلوگیری می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه طرح ایجاد کمربند سبز از حدود ۴۰ سال پیش آغاز و در طرح‌های جامع و راهبردی شهر تهران نیز لحاظ شده گفت: اداره کل حریم شهرداری به این موضوع نگاه ویژه دارد و به همین منظور یک پروژه مطالعاتی در این زمینه آغاز شده که تا چند ماه آینده به اتمام می‌رسد و پس از آن برنامه ریزی های لازم در این باره با سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران انجام خواهد شد.
سرپرست اداره کل حریم شهر تهران با اشاره به پهنه مصوب حریم تهران در حدود ۶ هزار کیلومتر مربع یادآور شد: این در حالی است که در حال حاضر پهنه‌ای که در دست است و اقدامات حفاظتی درخصوص آن انجام می‌شود حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را شامل می‌شود.
شکری با اشاره به اینکه در محدوده حریم ظرفیت‌هایی وجود دارد که می‌توان در تعامل با شهر تهران نهایت استفاده را از آنها کرد اظهارداشت: بوم‌گردی، باغ- بازارها، جشنواره‌های خرمالو و شاتوت، موضوعات گردشگری و تعامل سازنده در زمینه اقتصاد روستاییان از جمله مسائلی است که در بحث حریم می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و در یک پهنه کلان و وسیع به آن نگاه شود.
وی خاطرنشان کرد: ساکنان حریم از فضاهای خدماتی شهر تهران استفاده می‌کنند اما زمانی که بخواهیم درخصوص ایجاد فضاهای خدماتی در این محدوده ورود کنیم با این مساله مواجه می‌شویم که اینجا دهیاری دارد و شهرداری حق ورود ندارد که این موضوع ایراد است و باید برای آن برنامه ریزی کرد.
مدیریت حریم در قالب یک سازمان
این مسئول شهری با تأکید بر اینکه اگر جدایی بین این محدوده‌ها و شهر تهران اتفاق افتاد مدیریت یکپارچه شهری نیز زیر سوال می‌رود و نمی‌توان یک مجموعه کلانشهر داشت گفت: مدیریت مرکزی به معنای نگاه قدرت طلبانه نیست؛ در مطالعات انجام شده مدیریت حریم در قالب یک سازمان دیده شده که تمامی ذینفعان و ذی‌مدخلان (فرمانداری‌ها، شهرداری‌ها، نمایندگان استانداری و…) در آن حضور دارند.
به گفته وی تشکیل این سازمان تصویب شده اما در دوره قبل از سوی استانداری ابلاغ نشد و در حال حاضر شهردار تهران و معاونت شهرسازی در حال پیگیری موضوع و انجام مذاکره به منظور رفع ایرادها و انجام اصلاحات لازم هستند.
شهرداری به دنبال پهنه‌گستری نیست
شکری با تأکید بر اینکه شهرداری به دنبال این نیست که مدیریت پهنه حریم و صدور مجوز ساخت و ساز در این محدوده را برعهده گیرد تصریح کرد: این نگاه بدبینانه ای است که عده‌ای دوست دارند این سوءتفاهم وجود داشته باشد تا به مدیریت واحد نرسیم و اینگونه تعبیر کنند که شهرداری تهران به دنبال پهنه‌گستری است؛ در صورتی که چنین چیزی نیست و هدف ما حفاظت از پهنه ۶ هزار کیلومتری است.
وی اضافه کرد: با تشکیل سازمان متولی در موضوع حریم صدور مجوز در این پهنه توسط این سازمان و کمیته‌های تخصصی آن بررسی و درخصوص آن تصمیم گیری خواهد شد.
سرپرست اداره کل حریم شهرداری تهران درخصوص ساز و کار این سازمان با ذکر این نکته که جزئیات این موضوع هنوز مشخص نیست یادآور شد: این سازمان یک چارت اداری نیست بلکه منظور یک روش به عنوان سازمان سیستمی است؛ اداره این سازمان نیز امکان دارد به صورت هیأت مدیره‌ای یا مجمعی باشد.
وی اضافه کرد: پیشنهادهای اجرایی در حال بررسی قرار دارد اما منظور، رسیدن به یک تعریف و خاستگاه مشترک است تا در این هزار هکتار هیچ کار توسعه‌ای جز در قالب این سازمان اتفاق نیافتد.
به گفته شکری با بالا رفتن شدید قیمت ملک تنها اتفاقی که می‌افتد رشد حاشیه نشینی است، بنابراین فرصت چندانی باقی نمانده است.
وی اظهارداشت: اواخر سال گذشته با همراهی استانداری و مقامات قضائی، مکاتباتی با تمامی فرمانداری‌ها و بخشداری‌های درگیر در موضوع حریم انجام شد تا فارغ از اینکه حریم در محدوده چه کسی است برای جلوگیری از ساخت و ساز در این محدوده دست به دست هم دهیم.
زور و بلدوزر همیشه جواب نمی‌دهد
سرپرست اداره کل حریم شهرداری تهران همچنین با تأکید بر اینکه همیشه نمی‌توان با بلدوزر و زور مقابل مردم قرار بگیریم تصریح کرد: باید در محافظت از حریم نگاه توسعه‌ای هم داشته باشیم.
وی با بیان اینکه اکنون درباره موضوعی در سطح بیش از هشت برابر شهر تهران صحبت می‌کنیم خاطرنشان کرد: تملک، کاشت و نگهداشت این زمین‌ها سه اتفاق مالی بر شهر تهران تحمیل می‌کند.
شکری ادامه داد: پهنه‌های حریم دارای سه نوع کاربری توسعه آینده، فضای سبز و فضاهای درآمدی است که شاید با تلفیق فضاهای خدماتی و فضای سبز بتوان تا حدی بار مالی را کاهش داد.
وی عنوان کرد: برای مثال می‌توان در یک پهنه ۲۰ هکتاری از حریم که مطالعات تأیید کرده در ۶ هزار متر آن اجازه فعالیت خدماتی همراه با عدالت اجتماعی داشته باشد.
سرپرست اداره کل حریم شهر تهران با بیان اینکه در مطالعات صورت گرفته پهنه‌هایی تعریف شده اما با این دقت به موضوع توجه نشده که باید دو سه هدف به طور همزمان نشانه گیری شود تأکیدکرد: این طرح در حال تکمیل است و مغایرتی با مطالعات صورت گرفته ندارد اما باید ضوابط، چارچوب و آئین نامه اجرایی آن در نظر گرفته شود.
وی اظهارامیدواری کرد که در دوره کنونی استانداری تهران، مشکلات این بخش حل شود.
شکری با بیان اینکه در محدوده‌های حریم جنوب غرب، شرق، مناطق ۲۲ و ۵ ساخت و ساز بسیار کم است افزود: در قسمت جنوب شرق و غرب به دلیل تداخلات مرزی و تعارضات قانونی عرصه‌هایی وجود دارد که به فضای سوءاستفاده تبدیل شده است و شاید عده‌ای ترجیح می‌دهند این فضای مه آلود ادامه پیدا کند چرا که از این فضا می‌توانند منتفع شوند در نتیجه نیازمند حضور فعال در این بخش برای حل معضلات هستیم.
اداره کل مدیریت حرائم شهرها ایجاد شود
این درحالی است که معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران نیز بر ضرورت حل مشکلات مربوط به حریم در این استان تاکید کرد و اظهارداشت: اداره کل مدیریت حرائم شهرها برای نظارت و ساماندهی این محدوده‌ها باید در استانداری‌ها راه اندازی شود.
محمد تقی‌زاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در همایش اخیر معاونان عمرانی استانداران سراسر کشور در مورد چندین موضوع صحبت کردم که یکی از آنها انجام مدیریت شهرها با نگاه خاص مربوط به خود بود.
وی یادآورشد: اکنون ۷۵ درصد جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند و کلان شهرها با مسأله‌ای به نام حریم روبرو هستند که مدیریت آن نه در ساختار اداری استانداری و نه شهرداری هاست.
تقی زاده اظهار داشت: از همین رو باید تدبیری داشت تا اداره کل حریم را در ساختار حوزه معاونت عمرانی استانداری‌ها تشکیل شود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران گفت: با توجه به اینکه حریم شهرها گاه به بیش از چند برابر مساحت آنها می‌رسد، این اداره کل باید بتواند پاسخگوی نیازها در حریم شهرها باشد.
وی با اشاره به لزوم به روز رسانی ساختار معاونت عمرانی استانداری‌ها خاطرنشان کرد: در مورد این موضوع، معاون عمرانی وزیر کشور دستور داد تا در یک کمیسیون تخصصی موضوع مطرح و زمینه‌های اجرایی آن پیگیری شود.
تقی زاده ادامه داد: یکی از دلایل مطرح سازی این موضوع، به خاطر شرایط موجود در استان تهران و تداخل حرایم شهرها در آن بود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران گفت: برای کنترل و نظارت در حریم شهرها چه در حوزه عمرانی و چه شهرداری‌ها، این خلل در ساختار اداری به ویژه در کلانشهرها حس می‌شود.
وی تاکید کرد: راه اندازی این اداره کل، در استان تهران با توجه به حجم بالای مهاجرت‌ها و در پی آن افزایش سکونتگاه‌های غیر رسمی که شکل می‌گیرد، می‌تواند منجر به کاهش تبعات شود.
موضوع ساخت و ساز در حریم شهرها یکی از تهدیدهای ذکر شده برای استان تهران در سند آمایش سرزمین این استان است.
گزارش از عاطفه نژادسالاری
تهرام/۹۳۵۳/ ۱۰۰۸