بیست و هفتم خرداد برابر با ۱۷ ژوئن بر اساس مصوبه کنوانسیون جهانی مقابله با بیابانزایی سازمان ملل متحد روز جهانی بیابان زدایی، نامگذاری شده تا فرصت و تلنگری برای توجه به فریاد زمین، فریاد تشنگی و نابودی باشد.
بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، حدود ۱.۲ میلیارد هکتار اراضی طبیعی در جهان در خطر بیابانزایی قرار دارند و بیابانزایی مختص کشور ایران نیست و در کشورهای توسعه یافته نیز وجود دارد. بر اساس آمار ۱۸ استان و ۹۸ شهرستان کشور درگیر بیابان است که استان سمنان را نیز شامل می‌شود.
بیابانزایی و خطر ریزگردها پدیده‌ای است که در سال‌های اخیر، صاحبنظران علوم زمین شناسی از آن به عنوان زلزله خاموش یاد می‌کنند، حادثه‌ای تدریجی که بی توجهی به آن خسارت‌های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد اما با این اوصاف روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.
در سال‌های اخیر به دلیل برخورد نادرست با طبیعت دیگر چیزی از منابع طبیعی باقی نمانده و بخشی نگری و سیاسی کردن مسائل کارشناسی از عوامل اصلی بیابانزایی و چالش امروز منابع طبیعی و محیط زیست است و راهکار مقابله با این چالش داشتن نگاه فرابخشی، همکاری و هماهنگی بین بخشی و پرهیز از سلیقه‌ای عمل کردن است.
بیابانزایی و ریزگرد می‌تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین شناسی یا فعالیت‌های انسانی ایجاد شود، اما کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از این منابع، مهمترین دلیل تشدید این پدیده در ایران است.
در سال‌های گذشته تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت مصرف آب در بخش‌های مختلف و از دست رفتن حجم قابل توجهی از منابع آبی وحذف حقابه های زیست محطیی موجب شده تا بیابانزایی تشدید شود.
در مناطق بیابانی پوشش گیاهی ضعیف است و جزو مراتع درجه چهار محسوب می‌شود و اکنون به دلیل استفاده بیش از ظرفیت از این مرتع‌ها، این مناطق به ورطه نابودی رسیده‌اند و این در حالی است که همین پوشش گیاهی ضعیف با حفظ رطوبت خاک و جلوگیری از افزایش کانون فرسایش بادی و افزایش گرد و غبار، نقش مؤثر در جلوگیری از بیابانزایی دارد.
خشک شدن کویر، پیشروی کویر، افزایش کانون‌های فرسایش بادی، احتمال تغییر جهت وزش باد از جمله نشانه‌های تشدید بیابانزایی است چرا که در حالت طبیعی در کویر به دلیل بالابودن سطح رطوبت به هیچ عنوان نباید کانون‌های فرسایش بادی وجود داشته باشد ولی اکنون در نواحی کویری استان این‌طور نیست و کانون‌های فرسایش بادی به شدت در حال افزایش است.
تخصیص دادن بخشی از آب و حتی بخشی از فاضلاب‌ها برای ورود به بیابان یک ضرورت برای جلوگیری از حرکت و مانع تولید گرد و غبار، حفظ پوشش گیاهی و اقدامی به منظور بیابانزدایی است و باید این فرهنگ اشتباه اصلاح شود که آب با ورود به کویر هدر نمی‌رود.
سرانه بیابان در مقیاس جهانی ۰.۲۲ هکتار است و این در حالیست که سرانه بیابان در کشور بیش از مقیاس جهانی و در حدود نیم هکتار است و بیش از ۲۰ درصد برابر با ۳۲ میلیون هکتار از مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل می‌دهد و و از این میزان ۲۰ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی و ۶ میلیون هکتار از اراضی در معرض فرسایش بادی در کانون بحرانی فرسایش بادی قرار دارند و در استان سمنان نیز براساس مطالعات انجام شده ۲۲ منطقه کانون بحرانی فرسایش بادی وجود دارد.
آنچه مسلم است با گستره زیاد عرصه‌های منابع طبیعی کشور، سازمان‌های حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی به تنهایی نمی‌توانند با پدیده گرد و غبار و ریزگردها مقابله کنند و برای کنترل بیانزایی باید تمام بخش‌ها کمک کرده و مردم نیز با مشارکت و توجه به اخطارها و آموزش‌ها در بیانزدایی نقش آفرینی کنند.
مهمترین و اساسی‌ترین راهکار برای مقابله با پدیده شوم و تدریجی بیابانزایی فرهنگ سازی، کشاورزی درست به دلیل تأمین امنیت غذایی، کشت متناسب با منطقه، مدیریت منابع آبی، مشخص بودن سهم آب کویر، حفظ پوشش گیاهی و در نظرگرفتن اشد مجازات برای تخریب کنندگان محیط زیست مانند زمین خواران و قاچاقچیان چوب تاغ است و این راهبرد برای اجرا نیازمند ضمانت اجرایی و توجه مسئولان مربوطه است.
- خبرنگار ایرنا در سمنان