افزایش نگرانی‌ها از شیوع فزاینده بیماری کبد چرب و هپاتیت مزمن ناشی از آن به عنوان یک بیماری بالقوه خطرناک اما کاملاً قابل پیشگیری، سبب شد که جهان شاهد نامگذاری ۱۲ ژوئن به نام «روز بین‌المللیNASH » باشد.
به گزارش پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، هدف از نامگذاری «روز بین‌المللیNASH » که در ۲۰۱۸، اولین سال اجرا را تجربه کرد، جلب توجهات جهانی در میان جمعیت‌های عمومی، بیماران در معرض خطر، جامعه پزشکی، برنامه‌ریزان، مجریان سلامت همگانی و رسانه‌ها به اپیدمی این بیماری خاموش، افزایش آگاهی از علائم و عوامل و یافتن راه‌های بهتر برای تشخیص سریع‌تر و گزینه‌های مؤثرتر درمان آن است.
بر اساس اعلام مؤسسه جهانی کبد (GLOBAL LIVER INSTITUTE ) مستقر در واشینگتن دی سی ایالات متحده آمریکا و میزبان روز بین‌المللی NASH که هماهنگ‌کننده ده‌ها مرکز مرتبط با بیماری‌های کبد در سراسر جهان برای آموزش و حمایت از بیماران در معرض این بیماری است، نیاز فوری به افزایش آگاهی و آموزش در مورد کبد چرب غیر الکلی بسیار احساس می‌شود.
ابتلای ۱۱۵ میلیون فرد بزرگسال به کبد چرب در جهان
هم اکنون ۱۱۵ میلیون فرد بزرگسال (۱۲ درصد بزرگسالان) در سراسر دنیا تحت تأثیر بیماری کبد چرب قرار دارند. در آمریکا تقریباً ۳۰ میلیون نفر، مبتلا به این بیماری هستند و انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۳۰ میزان شیوع آن ۶۳ درصد افزایش پیدا کند.
تلاش‌های جهانی برای ارائه فناوری‌های جدید تشخیص زودهنگام کبد چرب
تلاش‌های جهانی در پی آن هستند که موج اپیدمی به سرعت در حال افزایش بیماری کبد چرب NAFLD ) وNASH ) را متوقف و بلکه معکوس کنند. تمرکز اصلی برنامه‌ها، ترویج مداخله زودهنگام است؛ از همین رو، علاوه بر مداخلات پیشگیرانه، شرکت‌های بزرگی، هم اکنون رهبری تلاش‌های جهانی برای آزمایشات غیرتهاجمی تشخیص زودهنگام بیماری کبد چرب غیرالکلی را در دست گرفته‌اند تا مانع از شیوع بیشتر این بیماری در جهان شوند. کمپین تشکیل‌یافته‌ای با عنوان «فراتر از بیوپسی»، نمونه‌ای دیگر از این تلاش‌ها برای ارائه فناوری‌های غیر تهاجمی جایگزین بیوپسی است.
شش میلیون نفر در جهان، مبتلا به NASH پیشرفته
بنا بر اظهارات دکتر یونسی، یکی از محققان برجسته در مطالعه بیماری کبد چرب در کنگره روز بین‌المللی NASHبیش از ۶ میلیون فرد بزرگسال در جهان به NASH پیشرفته مبتلا هستند و این درحالیست که درمان این بیماران بار اقتصادی بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار به شکل مستقیم و ۹۵.۴ میلیارد دلار به شکل غیرمستقیم تحمیل کرده است.
به گفته وی اگر چه NASH تقریباً ۴۰ سال پیش شناسایی و کشف شده، اما شیوع آن در ۱۵ سال گذشته دو برابر شده و چالش‌ها برای بهینه‌سازی تشخیص بیماری‌ها و مدیریت کنترل آن همچنان باقیست.
یونسی خاطرنشان کرد که بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰، بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) که با NASH مرتبط است، از ۲۰ درصد به ۲۷ درصد افزایش می‌یابد.
چرا خطر شیوع بیماری کبد چرب غیرالکلی را باید بسیار جدی گرفت؟
بیماری کبد چرب غیرالکلی به عنوان یک بیماری مزمن، همانند هر بیماری دیگری عوارضی دارد؛ اما چه چیزی زنگ خطر جدی آن را به صدا درآورده است؟
سهم بیماری کبد چرب در سکته‌های قلبی و مغزی و مرگ‌های زودرس
دکتر رضا ملک‌زاده، رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران در این باره می‌گوید: نکته مهم در بیماری کبد چرب و هپاتیت مزمن ناشی از آن NAFLD ) وNASH ) آن است که عوارض جدی این بیماری، فقط کبد را درگیر نمی‌کند ؛ بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، حتی ممکن است تا آخر عمر با مشکل کبدی جدی مواجه نشوند، اما می‌توانند مستعد ابتلاء به فشار خون بالا، قند خون، سکته‌های قلبی و مغزی و نارسایی کلیه شوند؛ تا آنجا که مهم‌ترین علت مرگ مبتلایان کبد چرب، سکته‌های قلبی و مغزی است و بیماری کبد چرب سهم عمده‌ای در سکته‌های قلبی و مغزی و در نتیجه، مرگ‌های زودرس دارد. طبق آمار، ۶۴ درصد افرادی که بر اثر این بیماری‌ها در کشور فوت می‌کنند، کمتر از ۷۰ سال دارند و ۲۲ درصد آن‌ها زیر ۵۰ سال هستند و دچار مرگ خیلی زودرس می‌شوند!
کبد چرب غیرالکلی چیست؟
وجود چربی در کبد طبیعی است، اما اگر میزان چربی کبد، بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کل کبد شود، فرد به بیماری کبد چرب دچار شده است؛ یعنی حالتی که کبد در شکستن چربی‌ها دچار مشکل شده و در نتیجه، چربی در کبد رسوب می‌کند. علت اصلی بروز کبد چرب غیرالکلی استعداد ژنتیکی، بی‌تحرکی، پرخوری و چاقی است.
به گفته متخصصان گوارش و کبد، بیماری کبد چرب و هپاتیت مزمن ناشی از آن ( NAFLD , NASH ) یک بیماری مزمن است و ظهور علائم بالینی آن در افراد مبتلا بیش از ۳۰ سال طول می‌کشد؛ با این حال، در برخی از بیماران، می‌تواند به نارسایی کبد (سیروز) یا کارسینوم سلول‌های کبدی منجر شود.
رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران در این باره گفت: مطالعات موجود از نمونه‌های بیوپسی کبدی نشان می‌دهد که نارسایی کبد (سیروز) در حدود ۲۵ درصد از بیماران مبتلا به NASH ایجاد می‌شود.
ابتلای سالانه ۱۰ هزار ایرانی به سیروز
به گفته وی، سالانه ۱۰ هزار نفر در ایران مبتلا به نارسایی کبد (سیروز) می‌شوند که از این میان ۵ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند.
رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران تاکید کرد که هم اکنون، NASH در ایران، شایع‌ترین علت بیماری کبد است و پیش‌بینی می‌شود شیوع آن در آینده افزایش یابد.
دکتر ملک‌زاده با ابراز تأسف از از اینکه سهم سیروز کبدی ناشی از کبد چرب غیرالکلی که عمدتاً به دلیل پرخوری، بی‌تحرکی و چاقی رخ می‌دهد، در بروز نارسایی مزمن کبدی رو به افزایش بوده و بار سیروز ناشی از بیماری کبد چرب غیرالکلی، در ایران بسیار بالاتر از سیروز ناشی از هپاتیت مزمن سی یا بی است، اضافه کرد: این مساله می‌تواند موجب نگرانی از افزایش تعداد افراد نیازمند پیوند کبد یا مرگ‌های ناشی از این بیماری در آینده شود.
مرگ سالانه بیش از پنج هزار ایرانی بر اثر بیماری‌های مزمن کبدی
وی به عنوان نمونه به آمار مرگ‌های ناشی از نارسایی کبد هر دو جنس در ایران طی سال ۹۶ اشاره کرد و گفت: در سال ۹۶، پنج هزار و ۴۰۰ نفر در کشور، بر اثر بیماری‌های مزمن کبدی جان خود را از دست دادند که از این مجموع، چهار هزار نفر شامل سه هزار فرد (۵۶ درصد) زیر ۷۰ سال و یک هزار نفر (۱۹ درصد) زیر ۵۰ سال بوده و دچار مرگ زودرس و خیلی زودرس شدند.
مرگ زودرس ۳۲ هزار ایرانی بر اثر بیماری‌های گوارش و کبد
رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران همچنین با اشاره به ۳۲ هزار مرگ زودرس سالانه ناشی از بیماری‌های گوارش و کبد در ایران (۵۹ درصد زیر ۷۰ سال و ۱۷ درصد زیر ۵۰ سال)، سهم سیروز کبدی را از میان این مرگ‌ها شامل بیش از پنج هزار مورد در سال برشمرد و گفت: متأسفانه ۶۴ درصد مرگ‌های ناشی از سیروز کبدی زیر ۷۰ سال و ۲۲ درصد نیز زیر ۵۰ سال هستند.
چاقی، مهم‌ترین عامل خطر ابتلاء به کبد چرب غیرالکلی
به گفته ملک‌زاده، آنچه در نتایج تمام مطالعات مرتبط با بیماری قابل کنترل کبد چرب غیرالکلی، به شکلی مشهود به اثبات رسیده، ارتباط قوی چاقی به‌ویژه چاقی شکمی با ابتلاء به این بیماری است؛ به طوری که ۷۰ درصد بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی را افراد چاق تشکیل می‌دهند که البته دیابت و بالا بودن چربی‌های خون نیز از علل زمینه‌ای بیماری است.
۲۹ میلیون ایرانی چاق و دارای اضافه وزن
معاون تحقیقات وزیر بهداشت گفت: خطر بروز کبد چرب غیرالکلی با افزایش چاقی بسیار جدی می‌شود و این درحالیست که متأسفانه چاقی در ایران طی ۲۰ سال گذشته به سرعت افزایش یافته است. هم اکنون ۲۹ میلیون ایرانی دارای چاقی و اضافه وزن هستند و ۸۵ درصد ایرانی‌ها تحرک کافی ندارند.
روستاییان در چاقی از شهرنشین‌ها پیشی گرفتند
استاد ممتاز گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به تازه‌ترین مقاله جهانی منتشر شده در نیچر در خصوص روند افزایش شاخص توده بدنی در ۲۰۰ کشور جهان که وی و محققانی از پژوهشکده گوارش و کبد این دانشگاه نیز در آن مشارکت داشته‌اند و نتایج آن از پیشی گرفتن شیوع چاقی در روستاها به نسبت شهرهای جهان خبر می‌دهد، شیوع چاقی در ایران به‌ویژه در روستاها و عمدتاً در بین زنان روستایی را نیز به شدت، نگران‌کننده خواند.
افزایش سرانه مصرف کالری هر ایرانی
وی گفت: میزان مصرف غذای روزانه مردم کشور ما بیشتر شده است؛ به طوری که سرانه مصرف کالری هر ایرانی از دو هزار کالری در روز در چند دهه قبل به سه هزار و ۱۰۰ کالری رسیده که از متوسط جهانی حدود ۵۵۰ کالری بیشتر است و بالطبع، این ۳۰ تا ۳۵ درصد کالری اضافی به صورت چربی در بخش‌های مختلف بدن از جمله کبد رسوب می‌کند.
این هشدارهای فوق تخصص گوارش و کبد درحالیست که مطالعات جهانی نیز نشان داده‌اند بیش از ۷۰ درصد بیماران مبتلا به NASH، چاق، حدود ۷۵ درصد مبتلا به دیابت نوع ۲ و ۲۰ تا ۸۰ درصد مبتلا به هیپرلیپیدمی (چربی خون بالا) هستند.
۲۰ درصد افراد مبتلا به کبد چرب لاغر هستند
ملک‌زاده یک نکته مهم دیگر را نیز یادآور شد: ۲۰ درصد افرادی که کبد چرب دارند، لاغر هستند اما چاقی شکمی دارند که علت بدترین نوع کبد چرب غیرالکلی است.
وی تاکید کرد: چاقی شکمی، عمدتاً علت ژنتیکی دارد و مبتلایان به آن باید حتماً دارو مصرف کنند.
استاد ممتاز گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، درحالی پیشگیری و کنترل بیماری NASH در ایران را بسیار مهم دانست که تاکید کرد: کاهش پرخوری و افزایش تحرک، دو نیاز بسیار ضروری برای سلامت کبد ایرانیان است و با رعایت این دو نکته می‌توان بیماری‌های کبدی را تا حد زیادی کنترل کرد.
اهمیت کنترل اضافه وزن در افراد به اندازه‌ای است که به گفته ملک‌زاده، آسیبی که چاقی به کبد می‌زند بیشتر از آسیب هپاتیت سی به کبد است.
علائم بیماری کبد چرب غیرالکلی
به گفته دکتر استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، داشتن شکم بزرگ علامت مشهودی برای ابتلاء به بیماری کبد چرب است؛ اما در اغلب بیماران علائمی همچون خستگی، احساس ضعف، تهوع، گیجی و نداشتن تمرکز، احساس درد در قسمت راست و بالای شکم، بزرگ شدن کبد، کاهش وزن و در صورت ابتلاء به سیروز کبدی علائمی چون زردی پوست و چشم‌ها، نارسایی کبدی، خون‌ریزی داخلی، کاهش وزن ماهیچه‌ها نیز مشاهده می‌شود.
راه‌های تشخیص کبد چرب غیرالکلی
فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، معاینات بدنی شامل بررسی وضعیت شکم، بررسی سابقه علائمی مانند خستگی، کاهش اشتها و کاهش وزن و سایر علائم ابتلاء به کبد چرب، تست‌های خونی (تست آنزیم‌های کبدی که همیشه اولین راه تشخیصی بیماری کبد چرب است) و سونوگرافی کبد را از جمله راه‌های تشخیص بیماری برشمرد.
درمان کبد چرب غیرالکلی
به گفته رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران، مهم‌ترین درمان کبد چرب غیرالکلی کاهش وزن، پرهیز از پرخوری، افزایش تحرک بدنی و ورزش منظم است.
نتایج مطالعات علمی نشان داده است که مصرف مستمر و همزمان استاتین‌ها و آسپرین، روند بیماری را در مبتلایان به کبد چرب کُند می‌کند.
برنامه مداخله‌ای وزارت بهداشت
معاون تحقیقات وزیر بهداشت درباره برنامه‌های مداخله‌ای وزارت بهداشت برای کنترل بیماری کبد چرب غیرالکلی، به برنامه کمیته بیماری‌های غیرواگیر اشاره کرد و گفت: وزارت بهداشت در راستای اجرای سیاست‌های پیشگیرانه و افزایش آگاهی افراد برای خودمراقبتی در برابر بیماری‌های غیرواگیر که هم اکنون سهم ۸۰ درصدی در بار بیماری‌ها دارند، تحقیقات ملی و فروملی (استانی) خود را از سال‌ها پیش آغاز کرده و می‌توان گفت اکنون ایران، نمای بسیار مناسب و شفافی از بیماری‌های غیرواگیر در کل استان‌ها را پیش رو دارد و می‌تواند برای پیشگیری از بیماری‌های شایع در استان‌ها سیاستگذاری جامعی داشته باشد و به این ترتیب تا ۵۰ درصد از مرگ‌های زودرس در کشور پیشگیری کند و ۱۰ سال به طول عمر افراد بیفزاید.