به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، ایران در تولید فولاد دارای جایگاه بین‌المللی است، به‌طوری‌که در تازه‌ترین آمار جهانی در سال ۱۳۹۷ خورشیدی در مقام دوازدهم قرار گرفته است. تولیدات صنایع فولاد تا جایی پیش رفته که امروز تولیدات فولادی بخش خصوصی در حال افزایش است به گونه ای که هم اکنون ۶۰۰ صنعت به‌عنوان صنایع پایین‌دستی از آن تغذیه می‌کنند. این افزایش چشم گیر در حالی رخ می دهد که فولادسازان جهان با توجه به شرایط بازارها تولید خود را به میزان قابل توجهی کاهش داده‌اند.
این کاهش تولید فولاد در کشورهای صنعتی با توجه به تغییرات سریع دنیای کنونی به گونه ای است که مجبوریم وضعیت آینده را پیش بینی کرده و با نگاهی معطوف به آن برنامه‌ها و اقدامات ملی و منطقه‌ای را به پیش برده و عملکردی منعطف و فوری در این خصوص اعمال نماییم. بدین ترتیب با توجه به انواع تلاطم‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و روند رو به رشد جمعیت در دنیای کنونی بایستی به آینده‌ی برنامه‌های توسعه با توجه به شاخص افزایش مصرف سرانه فولاد به‌عنوان مقیاس صنعتی بودن یک کشور مشکوک بود.
**توجه به شرایط اقلیمی و مصرف آب فراوان
صنعت فولاد یکی از اصلی ترین بخش های صنعت است که میزان مصرف آب زیادی دارد، گرچه میزان مصرف آب در این صنعت در قیاس با صنعت کشاورزی کمتر است اما موجب نمی شود اهمیت آب و میزان مصرف آن را در تولید فولاد نادیده گرفت.
ایران به لحاظ شرایط اقلیمی جزء کشورهای خشک و دارای منابع آبی محدود است که با توجه به شرایط چند دهه اخیر می توان گفت کل کشور با بحران کمبود آب مواجه است. گرچه در سال آبی جاری میزان بارشها و نزولات جوی به میزان قابل توجهی افزایش داشته است، اما به طور کلی کشور ما با بحران آب روبه رو است و از آنجا که بسیاری از شرکت های فولادسازی در مناطق فلات مرکزی ایران واقع شده اند، نگرانی های بیشتری را برای تامین آب مورد نیاز این صنعت به چشم می آید. استفاده عمده از آب در کارخانجات فولاد برای خنک کردن دستگاه هاست که این موضوع با توجه به تماس مستقیم آب با دستگاه ها در فرایند تولید و افزایش طول عمر و کارایی آن، مسئله کیفیت آب را مطرح می کند که لاجرم استفاده از منابع آب شیرین در این صنعت از اهمیت دو چندانی برخوردار می شود. بر اساس شاخص جهانی فولاد برای تولید هر کیلوگرم فولاد ۸ لیتر آب نیاز است که این شاخص با توجه به محل قرار گیری کارخانجات تولیدی فولاد در ایران رقم قابل ملاحظه ای در تناژهای بالاست.
هرچند میزان مصرف آب در ارزش افزوده صنعت فولاد ۳۶۷ تومان به ازای هر کیلوگرم و بالاتر از سایر محصولات نظیر گندم و پسته قرار دارد، لیکن دلیلی منطقی بر ایجاد و گسترش این صنعت در نواحی مرکزی و کویری فلات ایران هم دیده نمی شود.
** اثرات زیست محیطی
فولاد با حضور در بخش‌های مهم تولیدی و صنعتی کشور، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که افزون بر ۶۰۰ صنعت به‌عنوان صنایع پایین‌دستی از آن تغذیه می‌کنند. البته با توجه به‌وجود منابع سنگ‌آهن در ایران، به عنوان نخستین حلقه تولید فولاد، این صنعت در چند سال گذشته جایگاه شایان توجهی را کسب کرده است، اما از بعد دیگر ماجرا نگریستن به تولید این محصول استراتژیک با تکنولوژی چند دهه قبل می تواند نگرانیهای جدی را به همراه داشته باشد. در حال حاضر سنگ آهن گل گهر سیرجان به عنوان بزرگترین مرجع تامین کننده مواد اولیه کارخانجات فولاد، با تخریب گسترده محیط زیست روبروست که بدون شک تا چند سال آینده منظره بسیار نازیبا از این طبیعت بکر جنوب کشور به خصوص در رابطه با نشست زمین و آسیب دیدن محیط زیست یکی از نادر ترین گونه های جانوری جهان، یعنی گورخر ایرانی را به همراه خواهد داشت.
مضاف براین، موضوع آلودگی های ناشی از تولید فولاد تا حدی است که به گفته رئیس اداره حفاظت از محیط زیست شهرستان نطنز گرچه آلودگیهای ناشی از فولاد منطقه نطنز نسبت به گذشته کاهش داشته است، لیکن این کاهش در سطح معقول و منطقی نبوده و با ادامه این روند می تواند مشکلات متعددی را در زمینه مشاغل سنتی نظیر باغداری و دامداری در منطقه ایجاد کند.
** توجه به مسئولیت اجتماعی دانشگاه، عنصر اصلی در توسعه پایدار
در کنار این معایب عمده و شایان توجه بایستی در نظر داشت که این صنعت توانسته است تا با ایجاد اشتغال تعداد زیادی نیروی کار یکی از نیروهای محرکه اقتصاد کشور باشد که صرفنظر از مشاغل مستقیم ایجادشده، نقش این صنعت در ایجاد مشاغل غیرمستقیم فولادی هم قابل انکار نیست. اما فعالیت‌های اقتصادی ناشی از صنعت فولاد در روند توسعه زمانی می تواند مثمر ثمر بوده و بخشی از مشکلات جامعه را در سطح ملی و منطقه‌ای مرتفع کند، امکان اشتغال و حتی زمینه زیست و معیشت روزمره ساکنان را از آنها سلب ننماید. این درست همان نکته‌ای است که بایستی طی تحقیقات اجتماعی و فرهنگی توسط نهاد متولی این امر یعنی دانشگاه بدان پرداخته و جوانب مختلف آن را مورد بررسی قرار داد.
نهاد تولید علم که به منظور حل مسائل کشور در عرصه‌های مختلف تاسیس شد، متاسفانه تا کنون به طور جدی در جامعه ایرانی طرف مشورت سازمان‌های برنامه‌ریز و اجرایی قرار نمی گیرد، این در حالیست که این نهاد مطابق با مسئولیت اجتماعی خویش در جوامع توسعه یافته، مرجع اصلی حل مسائل و مشکلات ملی و منطقه‌ای است. خلا موجود در کاهش لطمات زیست محیطی صنعت فولاد در کشور با اتکا به دانش علمی و بهره گیری از نظرات متخصصین موجب می شود تا هم دانشگاه به عنوان یک کنشگر و مسئول در عرصه اجتماعی به جایگاهش نزدیک شده و هم جامعه از نتایج فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی دانشگاهیان بهره‌مند شود.
برنامه‌های توسعه صنعت فولاد در دوران کنونی علیرغم رفاه و آسایش جمعی، مسائل و مشکلات مختص خود را دارد که در نگاه اول چندان جلب توجه نمی‌کنند و برای بررسی آثار و پیامدهای آن بایستی با تجربه زمانی آن روبرو شد. شرکت‌های بزرگ تولید فولاد در دو دهه‌ی اخیر با رشد فزاینده‌ای روبرو بودند و در کوتاه مدت توانستند قسمتی از نیازهای جامعه در بخش تولید و خدمات و به شکلی محسوس‌تر، مشکل اشتغال در مناطق مختلف را برطرف سازند اما اثرات زیست محیطی و به تبع آن اثرات فرهنگی و اجتماعی آن بیشتر نمایان خواهد شد که در این صورت ضرورت حضور دانشگاهیان در کاستن از مشکلات این صنعت و ایجاد توسعه پایدار اجتناب ناپذیر خواهد بود.